TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE ADDAN ZARF TÜRETEN BİRLEŞİK EKLER ÜZERİNE

Yıl 2014, Cilt: 50 Sayı: 50, 11 - 28, 19.03.2015

Enfel Doğan

Öz

Birden fazla ekin birleşmesiyle ortaya çıkan biçimbirimlere birleşik
ek denmektedir. Birleşik cümleler ve birleşik kelimeler gibi birleşik ekler
de eski dönemlerden beri Türkçenin yapısında yoğun olarak görülmektedir:
-mAdIn (> -mAdAn), -AcAk, -dUkdA, -lAyU (> lAyIn) gibi… Türkçenin
yakın geçmişinde ortaya çıkan -msA- (azımsamak, benimsemek),
-mAcA (bulmaca, çekmece), -lAş- (liberalleşmek, aykırılaşmak), -lAn-
(dayılanmak, diklenmek), -AnAk (gelenek, görenek) gibi ekler de artık dil
bilgisi kitaplarında birleşik ek biçiminde yer almaktadır.
Bu makalede addan zarf türeten ve birleşik ek olduğu konusunda
kimsenin itirazı olmadığı -cAsInA, -lAyIn ve -cIlAyIn gibi eklere
temas edilmekle beraber; -InA/-sInA (domuzuna, böylesine), -lAmA
(apazlama, balıklama), -lAmAsIna (uzunlamasına, enlemesine), -lArI
(geceleri, gündüzleri), -lArdA (geçenlerde, bugünlerde), -AdAk (cartadak,
dangadak) gibi Türkçe Sözlük’e türevleri girmiş, ancak hâlâ dil bilgisi
kitaplarında kendine yer bulamamış olan yeni birleşik ekler ve bunların
Türkçe Sözlük’teki kullanımları hakkında da bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler

biçim bilgisi, dil bilgisi, birleşik ek, birleşme, söz varlığı

Kaynakça

• ARGUNŞAH, Mustafa, “Türkçede Zarf-fiil Eklerinin Durum Ekleriyle Kalıplaşması”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 6/1 Winter 2011, p. 55-68.
• BANGUOĞLU, Tahsin, Türkçenin Grameri, 9. bs., TDK Yayınları, Ankara 2011.
• BİLGEGİL, Kaya, Türkçe Dilbilgisi, Dergâh Yayınları, İstanbul 1984.
• EDİSKUN, Haydar, Türk Dilbilgisi, Remzi Kitabevi, İstanbul 2010.
• EKER, Süer, Çağdaş Türk Dili, 5. bs., Grafiker Yayınları, Ankara 2009.
• ERGİN, Muharrem, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım Yayım, İstanbul 2003.
• GENCAN, Tahir Nejat, Dilbilgisi, Ayraç Yayınevi, Ankara 2001.
• GÜLENSOY, Tuncer, Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara 2007.
• GÜLSEVİN, Gürer, “Türkiye Türkçesinde Birleşik Zarf Fiiller Üzerine”, AKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C. II, Sy. 2, Afyon 2001, s. 122-143.
• HATİBOĞLU, Vecihe, Türkçenin Ekleri, TDK Yayınları, Ankara 1974.
• KARAAĞAÇ, Günay, Türkçenin Dil Bilgisi, Akçağ Yayınları, Ankara 2012.
• KARADOĞAN, Ahmet, “Türkiye Türkçesinde Birleşik Eklerle Oluşturulmuş Sözlük Ögeleri”, Türk Dili, C. LXXXVIII, Sy. 634, 2004, s. 541-549.
• KOÇ, Nurettin, Yeni Dil Bilgisi, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 1990.
• KORKMAZ, Zeynep, “Türk Dilinde +ça Eki ve Bu Ek ile Yapılan İsim Teşkilleri Üzerine Bir Deneme”, TDAY-Belleten, 1958, TDK Yayınları, Ankara 1958, s. 41-68.
• KORKMAZ, Zeynep, Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları, TDK Yayınları, Ankara 1994.
• KORKMAZ, Zeynep, Gramer Terimleri Sözlüğü, 2. bs., TDK Yayınları, Ankara 2003.
• KORKMAZ, Zeynep, Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, 3. bs., TDK Yayınları, Ankara 2009.
• ÖZEL, Sevgi, Türkiye Türkçesinde Sözcük Türetme ve Birleştirme, TDK Yayınları, Ankara 1977.
• ÖZKAN, Mustafa vd., Yüksek Öğretimde Türk Dili Yazılı ve Sözlü Anlatım, Filiz Kitabevi, İstanbul 2001.
• TİETZE, Andreas, Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı, C. I (A-E), Simurg Yayınları, İstanbul 2002.
• Türkçe Sözlük, 8. bs., TDK Yayınları, Ankara 1988.
• ÜSTÜNOVA, Kerime, Türkiye Türkçesi Ad İşletimi (Biçimbilgisi), Kesit Yayınları, İstanbul 2008.
• YÜCEL, Bilâl, “Türkiye Türkçesinde Zarf-Fiil Eklerinin Yapı Bakımından Sınıflandırılması Üzerine”, TÜBAR 9, 2001, s. 75-114.