TARAMA SÖZLÜĞÜ: SÖZLÜKBİLİMİ İLKELERİ ÇERÇEVESİNDE BETİMSEL VE ELEŞTİREL BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2017, Cilt: 56 Sayı: 56, 1 - 22, 29.06.2017

Didem Akyıldız Ay

Öz

Türkçenin söz varlığını içeren sözlüklerin
yazımının çok eski zamanlara kadar izi sürülebilse de bunu bir disiplin olarak
inceleyen “Sözlükbilimi” ile ilgili uğraşlar Türkiye’de henüz çok yenidir.
Sözlükbiliminde uygulama alanının (sözlük hazırlama) dışında yer alan ve var
olan sözlüklerin incelenmesi ve bunlarla ilgili bilgi ve teorilerin üretilmesi
ile ilgili olan metaleksikografi alanı, tarihsel ve modern Türkçe sözlüklerin
ideal bir biçimde hazırlanması konusunda önemli ipuçları vermektedir. Bu
çalışmada, Türk Dil Kurumu tarafından kolektif bir çalışmanın ürünü olarak hazırlanmış
ve çeşitli merhalelerden geçerek son görüntüsüne kavuşmuş olan Tarama Sözlüğü,
sözlükbilimi ilkeleri çerçevesinde ele alınacaktır. Türkçenin Anadolu
coğrafyasındaki tarihî seyrini söz varlığı bakımından tanıklı bir şekilde
göstermesi yönüyle konuyla ilgilenen yerli ve yabancı bilim insanlarının
sıklıkla başvurduğu bu sözlüğün, gelecekte de hak ettiği yeri koruması
açısından yapılması gereken düzenlemeler üzerinde ayrıntılı olarak durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tarama Sözlüğü, tarihî sözlük, söz varlığı, sözlükbilim

TARAMA DICTIONARY: A DESCRIPTIVE AND CRITICAL EVALUATION WITHIN THE PRINCIPLES OF LEXICOGRAPHY

Öz

Although the writing of dictionaries of Turkish vocabulary can be traced
back to very old times, practices of “Lexicography”, which studies it as a
discipline, are still fairly new in Turkey. The field of metalexicography,
which is not related to practice (creating dictionaries) in lexicography and is
about making researches on existing dictionaries and generating knowledge and
theory about them, provides significant clues about writing historical and
modern Turkish language dictionaries in an ideal way. In this study, Tarama
Dictionary, prepared by Turkish Language Association as a work of collective
study which reached its very last form after several phases, will be analyzed
within the principles of lexicography. As it exhibits the historical process of
Turkish language in terms of vocabulary in Anatolian geography with witnesses,
native and foreign researchers interested in the field frequently refer to this
dictionary. Also, which arrangements should be done in order for it to keep the
place it deserves will be mentioned in detail. 

Anahtar Kelimeler

Tarama Dictionary, historical dictionary, vocabulary, lexicography

Kaynakça

• AKALIN, Şükrü Haluk, “Sözcük Bilimi ve Sözlükçülük”, Türk Dili, 698, 2010, s. 162-169.
• AKSAN, Doğan, Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim, C. II. Türk Dil Kurumu Yayınları, (3 baskı). Ankara, 2009.
• ATEŞMAN, Ender, “Türkçe Sözlükte Dış ve İç Yapı”, International Journal of Central Asian Studies, 11-1, 2007, s. 99-120.
• BOZ, Erdoğan, “Türk Sözlükbilimin Problemleri”, Turkish Studies. Volume 7/4, Fall, Ankara, 2012, s.13-20.
• BOZ, Erdoğan, “Sözlükbirimlerin Tanımlanmasına Anlambilimsel Bir Bakış”, Turkish Studies, Volume 4/4, Summer, Ankara, 2009, s.172-183.
• BOZ, Erdoğan, “Çağdaş Türkçe Sözlüklerde Çokanlamlı Madde Başlarındaki Anlamların Sıralanma Sorunu: ‘Klasik’ Örneği” Turkish Studies. Volume 4/8. Fall. Ankara, 2009, s.146-158.
• BOZ, Erdoğan, “Kullanıcı ve Sözlük İlişkisi”, Erdem, S.69, Ankara, 2015, s.41-52.
• DEVAPALA, Shalom, “Typological Classification of Dictionaries”, The Asia Lexicography Conference, 24-26 May. Chiangmai, Thailand, 2004. (http://www.msu.ac.zw/elearning/material/1188981724Typological%20Classification%20of%20Dictionaries.htm) (Erişim tarihi: 27.04.2016 14:56)
• GÜRLEK, Mehmet, “Türk Sözlükçülüğünde Bir Dönüm Noktası: Misalli Büyük Türkçe Sözlük. Turkish Studies, Volume 9/9, Summer, Ankara, 2014, s.1071-1090.
• İLAYDIN, Hikmet, “Tanıklariyle Tarama Sözlüğü, (Kitaplar - Tenkit)”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Ocak, C: III, S: 28, 1954, s. 227-231.
• İLHAN, Nadir, “Sözlük Hazırlama İlkeleri, Çeşitleri ve Özellikleri”, Turkish Studies, Volume 4/4 Summer, Ankara, 2009, s.534-554.
• JACKSON, Howard, Sözlükbilime Giriş, (Çev. Mehmet Gürlek&Ellen Patat), Kesit Yayınları, İstanbul, 2016.
• HARTMANN, Reinhard Lexicography: principles and practice, London; New York: Academic Press, 1983.
• KOCAMAN, Ahmet, “Dilbilim, Sözlük, Sözlükçülük”, Kebikeç. S. 6, Ankara, 1998, s.111-114.
• KORKMAZ, Zeynep, “Türkiye'de Ağız Sözlükleri”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Temmuz, C: 2000/II, S: 583, 2000, s. 7-14.
• Middle English Dictionary-Plan and Bibliyography, University of Michigan Press, Michigan, U.S.A, 1954.
• ÖLMEZ, Mehmet, “Türk Dillerinin Sözlükleri ve Türk Sözlükçülüğü”, Uygulamalı Dilbilim Açısından Türkçenin Görünümü, Dil Derneği yay., Ankara, 1994, s. 88-100.
• ÖZKAN, Mustafa, Mahmûd b. Kâdî-i Manyas; Gülistan Tercümesi (Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1992.
• PARLATIR, İsmail, “Türkçe Sözlük Çalışmaları ve Sorunlarımız”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, C: 1995/I, S: 517, 1995, s. 3-19.
• PARLATIR, İsmail, “Türkiye Türkçesinin Tarihsel Sözlüğü Çalışmaları”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, C: 1998/I, S: 557, 1998, s. 387-399.
• SCHİERHOLZ, Stephan J. “Methods in Lexicography and Dictionary Research”, Lexixos 25-AFRİLEX-Reeks. S.25, 2015, s.323-352. (http://lexikos.journals.ac.za/pub/article/viewFile/1302/809 erişim tarihi: 02 Mart 2016. 17:57)
• SİNGH, Parman, “Dictionary and its Structure”, In Anushilana: A Research Journal of Indian Culture, Social & Philosophical Stream. Vol. XXIV No. 3, Year 6, 2010, Varanasi: Manvi Seva Samiti, ISSN 0973-8762.
• Tarama Sözlüğü. (4. Baskı), C.I-VIII. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2009.
• TEZCAN AKSU, Belgin, “Türk Dil Kurumunun Sözlük Çalışmaları 1932-2002”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Özel Sayı: TDK'nin 70. Yılı. C: 2002/II, S: 607, 2002, s. 140-174.
• TİETZE, Andreas, “Tarama Sözlüğü”, Türk Dilleri Araştırmaları, S. 3. 1993, s.267-270.
• TİETZE, Andreas & TEKİN, Talat, “Tarama Sözlüğü Üzerine Bazı Açıklamalar”, Erdem. C.5, S.13, Ankara, 1989, s.285-293.
• TİETZE, Andreas & TEKİN, Talat, “Tarama Sözlüğü Üzerine Bazı Açıklamalar II”, Türk Dilleri Araştırmaları, S. 4, 1994, s.159-169.
• TOPALOĞLU, Ahmet, Muhammed Bin Hamza; XV. Yüzyıl Başlarında Yapılmış Kur’an Tercümesi, İkinci cilt (Sözlük), Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1978.
• TOPALOĞLU, Ahmet, “Türkçede Genel ve Özel Sözlükler ile Sözlük Yazımı”, Türkiye’de ve Dünya’da Sözlük Yazımı ve Araştırmaları Uluslar Arası Sempozyumu Bildirileri, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul, 2010.
• Türkçe Sözlük. (11. Baskı), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2011.
• USTA, Halil İbrahim, “Türkçe Sözlük Hazırlamada Yöntem Sorunları”, Anakara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, S.46/1, 2006, s.223-242.
• USTA, Halil İbrahim, “Sözlükçülük ve Sözlük Araştırmacılığı”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C.7, S.2, Ankara, 2010, s.92-101.
• YAVUZARSLAN, Paşa, “Türk Sözlükçülük Geleneği Açısından Osmanlı Dönemi Sözlükleri ve Şemseddin Sâmî’nin Kâmûs-ı Türkî’si”, Anakara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 44/ 2, 2004, s.185-202.
• YILDIZ, Nuray, “Eskiçağın Başvuru Eserleri ve Eskiçağ Sözlükçülüğü ve Sözlükleri”, Kebikeç, S. 6, 1998, s.189-210.