16. Yüzyıl Kasidelerinde Savaşçı Hükümdar Portresi

Yıl 2018, Cilt: 58 Sayı: 1, 111 - 139, 14.06.2018

Murat Keklik Murat Aslan

Öz

Devlet ve din büyüklerinin övüldüğü kasidelerde memduhun şanı yüceltilir, başarılarının devamı dilenir. Memduha iyi dileklerde ve dualarda bulunulur. Kasidelerde memduh övülürken dönemin insanının zihninde ve kalbinde yer alan ideal yöneticinin vasıfları ortaya konulur. Bu vasıflar genel itibariyle cömertlik, adalet, bilgelik, şairlik yeteneği, dine hizmet olarak sıralanabilir. Hükümdarın dine hizmeti İslamın korunması, yeni yerlerin fethedilmesi, İla-yı Kelimetullah, küfrün yok edilmesi gibi görevleri beraberinde getirir. Bu görevlerin yerine getirilebilmesi büyük ve güçlü bir ordunun yanında iyi bir savaşçı olmayı gerektirir. Allah tarafından İslama hizmet için görevlendirildiğine inanılan Osmanlı padişahları bir savaşçıda bulunması gereken bütün vasıflara sahip şekilde kasidelerde tasvir edilirler. İyi bir komutan ve şehsüvardırlar. Müminlere karşı merhametli, din düşmanlarına karşı acımasızdırlar. Haşmet ve heybetleriyle düşmanların kalbine korku salar, askerlere güven ve cesaret aşılarlar. Fethettikleri yerlerde huzur ve güveni tesis ederler. Osmanlı tarihinde fetihler yüzyılı olarak adlandırılan 16. asır padişahları bizzat seferlere katılmış, ordusunu yönetmiş, savaş meydanlarında savaşmıştır. Padişahların bu savaşçı kişilikleri eserlere konu olmuş, Selimnâmeler, Süleymânnâmeler, Fetihnameler kaleme alınmıştır. Bu yazıda ise 16. yüzyıl padişahlarının savaşçı yönleri kasidelerden hareketle ele alınmıştır. Farklı meslek gruplarından şairlerin divanları taranarak Osmanlı padişahlarının savaşçı özelliklerinin anlatıldığı beyitler tespit edilerek incelenmiş, divan şairinin zihnindeki ideal savaşçı hükümdar portresi ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

kaside, hükümdar, savaşçı, gaza, 16. yüzyıl

Portrait of Warrior Monarch in the 16th Century Qasidas

Öz

In qasidas in which the dignitaries and great priests are praised, the glory of the praised is exalted and last of his success is required. Good wishes and pray are made for the praised one. When the praised is appraised, features of ideal governor in the mind and heart of person in the period is exposed. These features can generally counted as generosity, justice, wisdom, poetry and service to religion. Service of ruler to religion brings the missions such as protecting Islam, conquering new places, spreading Allah’s name and exterminating infidelity. Fulfilling this mission necessitates being a good warrior besides huge and strong army. In the qasides the Ottoman sultans who were believed to be charged by Allah to serve Islam, are described as having all features which a good warrior must have. They are good commanders and heroes. They are merciful to Muslims and merciless to enemies of Islam. With their majesty and grandeor they give fear to enemies heart, but they give trust and courage to the soldier. They establish peace and trust in the places they conquered. Sultans in 16th century which was named conquest century in the Ottoman History, participated in campaigns, directed their armies, fought war areas. That warrior caracter of sultans has been subject to works, Selimnames, Suleymannames, Fetihnames has been written. In this paper, warrior features of sultans of the 16th century are examined according to qasides. Divans of poets from different work groups were searched and couplets were found in which the warrior features of the Ottoman sultans were explained, and they were examined, so the sultan portrait in the mind of divan poet was tried to be shown.

Anahtar Kelimeler

holy war, sovereign, warrior, Qasida, 16th Century

Kaynakça

• Ahmet Vefik Paşa, Lehce-i Osmânî, (Haz. Recep Toparlı), TDK Yay., Ankara, 2000.
• AVŞAR, Ziya, Revanî Divanı, Kültür ve Turizm Bakanlığı (e-kitap) http://ekitap. kulturturizm.gov.tr/ (e.t. 22.01.2018)
• AYDEMİR, Yaşar, Behiştî Dîvânı, Kültür ve Turizm Bakanlığı (e-kitap), http://ekitap. kulturturizm.gov.tr, (e.t. 05.02.2018)
• BASRİ, Hasan, “Türklerde ‘Kut’ Kavramı ve Osmanlıların Kutsiyet Elde Etme Çabaları”, Akademik Bakış Uluslararası Sosyal Bilimler E-Dergisi, Sayı: 7, Celalabat-Kırgızistan, 2005, s 1-14
• CİDE, Ömer, “Osmanlı Devleti’nin Kuruluşunda Dinî Etki”, bilimname XXVIII, 2015/1, s. 263-286
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmed, Yahyâ Bey Divan, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay. İstanbul, 1977.
• DEVELLİOĞLU, Ferit Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara, 2016.
• ERDOĞAN, Mustafa, Kabûlî İbrahim Efendi, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı (İnceleme-tenkitli metin-dizin), (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara, 2008.
• GÖKSU, Erkan, Osmanlı Devletinin Kuruluşunda Gazâ ve Türkmen (Oğuz) Ananelerinin Rolü Üzerine, Oğuz Geleneği Çerçevesinde Tarihten Günümüze Karakeçililer, Ed: İsmail Özçelik, https://www.academia.edu/2114010/_ _Kırıkkale_2003_s.19-33 (Erişim Tarihi: 14.03.2018).
• GÜNTAN, İsmail, Osmanlı Neferi ve Savaş (1593-1699), Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Denizli, 2015.
• İPEKTEN, Haluk, Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2014.
• İSEN ve HORATA, Mustafa ve Osman, “Tarihi Gelişim”, Eski Türk Edebiyatı El Kitabı, Grafiker Yayınları, Editör: Mustafa İsen, 6. Baskı, Ankara, 2011.
• KAFADAR, Cemal “Gazâ”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi. org.tr/gazâ (28.03.2018).
• KILINÇ, Abdulhalık, “Fuzûlî ve Bâkî’nin Kânûnî Sultan Süleyman’a Sunduğu Kasidelerin Methiye Bölümlerinde Sultanın Övülen Nitelikleri”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi Cilt 14, Sayı 2, Haziran 2017, ss. 74-106.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 6. Baskı, Ankara, 2010.
• KÜÇÜK, Sabahattin, Bâkî Divanı Tenkitli Basım, TDK Yayınları, Ankara, 1986.
• MOHAMMEDNEJAT, Hamidreza, Osmanlı-Safevi İlişkileri (1501-1576), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara, 2015.
• ONAY, Ahmet Talât, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, Akçağ Yayınları, İstanbul, 1996.
• PAKALIN, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. II, III. MEB Yayınları, İstanbul, 1983.
• PALA, İskender, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı Yayınları, 20. Baskı, İstanbul 2011.
• REDHOUSE, S. J. W. A, Turkish And English Lexicon. Librairi edu Liban, Beirut, 1996.
• TANRIBUYURDU, Gülçin, “Klâsik Türk Şiirinde “Kılıç Duası””, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 9, İstanbul 2012, 139-150.
• TARLAN, Ali Nihad, Hayâlî Bey Dîvânı, Burhaneddin Erenler Matbaası, İstanbul, 1945.
• TEKİN, Şinasi, İştikakçının Köşesi Türk Dilinde Kelimelerin ve Eklerin Hayatı Üzerine Denemeler, Simurg Yay., İstanbul, 2001.
• UZUN, Süreya, Üsküdarlı Aşkî Divanı Tenkitli Metin, Nesre Çeviri ve 16. yy. Osmanlı Hayatının Divandaki Yansımaları. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2011.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi C. 2, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1988.
• YILDIRIM, Nimet, Fars Mitolojisi Sözlüğü, Kabalcı Yayınevi, Birinci Baskı, İstanbul 2008.