Türk Dil Devrimi ve Amerikan Dil Planlaması: Mukâyeseli Bir İnceleme

Yıl 2018, Cilt: 58 Sayı: 2, 323 - 343, 26.12.2018

Ahmet Naim Çiçekler Tuncer Can , Mehmet Yalçın Yılmaz

Öz

Her toplumda iyi eğitim almış insanların telaffuz, cümle kurma ve ifade biçimleri örnek alınarak hazırlanan dilsel biçimler toplumda bütünleştirici bir rol oynamaktadır. Sosyo-politik ihtiyaçlara bir cevap olarak ortaya çıkan “Dil Planlaması”, devletleşme ve uluslaşma süreçlerinin etkin ve önemli bir unsurudur. Tıpkı Türk Dil Devrimi’nde olduğu gibi dil planlaması ulus-devlet kurma sürecinde ortaya çıkmakta, belli bir ülkenin dilsel olarak homojenleştirilmesini hedeflemektedir. Dil politikası uygulamaları bir seferlik olabileceği gibi problemlere kısa süreli çözümler getirebilir veya uzun süreli amaçları benimseyebilir. İşte bu çalışmanın amacı da Amerika Birleşik Devletleri’nde uygulanan Dil Planlaması olgusunu Türk Dil Devrimi ile karşılaştırmaktır. ABD’de uygulanan dil planlaması Avrupa’dan gelen ve farklı dil konuşan göçmenlere, Amerikan Devleti’nin kolonileştirmek suretiyle kendi topraklarına kattığı ve farklı dil konuşan toplumlara, Yerli Amerikalılara ve ABD’ye köle olarak getirilen Afrikalı – Amerikalılara yönelik olarak farklılık göstermektedir. Bu bağlamda, bu çalışma her iki ülke tarafından dile yapılan müdahalelerin -bazı yönlerden benzerlik taşımakla birlikte- birbirlerinden önemli ölçülerde ayrıldıklarını ortaya koymaktadır. Örneğin, ABD’de Avrupalı göçmenlere yönelik politikalar daha çok “bütünleşmeye” (integration) yönelik yapısal asimilasyon olarak uygulanırken, Afrikalı – Amerikalılara yönelik dil politikası bir nevi “evcilleştirme”ye (domestication) yönelik davranışsal asimilasyon olarak uygulanmıştır. Türk Dil Devrimi ise doğrudan bütünleştirmeye odaklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dil Politikası, Türk Dil Devrimi, Amerikan Dil Planlaması, Uyum Süreci, Dilbilim

Turkish Language Reform and American Language Planning: A Comperative Research

Öz

The linguistic forms, which are distilled from the pronunciation, sentence formation, and expression of well-educated people, play an integrative role in society. Language planning, as a response to socio-political needs, is an effective and important element of the processes of state building and nationalization. Just as in the Turkish Language Revolution, language planning emerges in the process of a nation-state formation, aiming at linguistic homogenization of a particular country. Language policy practices can be one-off or short-term solutions to problems, or they can adopt long-term goals. In this respect, the aim of this study is to compare the phenomenon of language planning in the US with the Turkish Language Revolution. The language planning in the US, directed at European immigrants, differs from its applications towards people from colonies, for Native Americans, and for African-Americans. Thus, this study shows that the interventions made by both countries have similarities as well as differences, in some aspects, but they are quite distinct from each other. For instance, while policies towards European immigrants in the US are more commonly applied as structural assimilation regarding “integration,” the language policy for African-Americans has been implemented as behavioral assimilation regarding “domestication.” The Turkish Language Revolution is focused directly on integration.

Anahtar Kelimeler

Language Planning, Turkish Language Reform, American Language Planning, Integration Process, Linguistics

Kaynakça

• Argunşah, M. (2012). Dil ve edebiyat yazıları. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Balcı, M. (2018, Eylül). Türk Dil Kurumunun atası: Tedkikât-ı Lisâniye Encümeni. Birinci Dünya Savaşının 100. Yılında Savaş ve Toplum –Eve Dönen Asker- Kongresi, İstanbul.
• Başçetinçelik, A. (2018). Atatürk ve Dil Çalışmaları. http://turkoloji.cu.edu.tr/ATATURK/arastirmalar/ayse_bascetincelik_ataturk_ve_dil_calismalari.pdf. adresinden edinilmiştir
• Caferoğlu, A. (2000). Türk dili tarihi. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Canpolat, M. (1979). Türkiye’de Yazı Devrimi Girişimleri. Yazı devrimi içinde (22-32). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları-456.
• Crawford, J. (1995). Bilingual education: History, politics, theory, and practice (3rd ed.).
• Çiçekler, A. N. ve Kaçar, M. (2018). Ruhun yolculuğu. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları.
• Develi, H. (2017). Osmanlı’nın dili. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Duman, M. (2002). Yenileşme döneminde Türk dili. Türkler Ansiklopedisi içinde (C. 15, s. 102–130). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Gökalp, Z. (1923). Türkçülüğün esasları. Ankara: Matbuat ve İstihbarat Matbası.
• Gramley, S., & Kummer, W. (2008). Language planning and policy. In S. Gramley & V. Gramley (Eds.), Bielefeld introduction to applied linguistics (pp. 291–300). Biefeld, DE: Aisthesis Verlag.
• Hakan, A. (1982). Dünyada ve Türkiyede akademilerin tarihçesi ve bugünkü durumu. Ankara Üniverstiesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 15(2), 221–238.
• Heath, S. B. (1976). Colonial language status achievement: Mexico, Peru, and the United States. In A. Verdoodt & R. Kjolseth (Eds.), Language and sociology (pp. 49–91). Louvin: Peters.
• Huebner, T., Davis, K. A., & Lo, B. J. (1999). Sociopolitical perspectives on language policy and planning in the USA. Amsterdam: J. Benjamins.
• İmer, K. (2001). Türkiye’de dil planlaması: Türk dil devrimi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Joan, R. (1971). Evaluation and language planning. In J. Rubin & B. H. Jernudd (Eds.), Can language be planned? Sociolinguistic theory and practice for developing nations (pp. 297–302). US: East West Centre.
• Kloss, H. (1998). The American bilingual tradition (2nd ed.). Washington, DC: Center for Applied Linguistics and Delta Systems.
• Köprülü, M. F. (1928). Millî edebiyat cereyanının ilk mübeşşirleri ve Divan-ı Türkî-i Basit. İstanbul: Devlet Matbaası.
• Leibowitz, A. H. (1974, August). Language as a means of social control. Paper presented at the VIII World Congress of Sociology, University of Toronto, Toronto, Canada. Abstract retrieved from https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED093168.pdf
• Lewis, G. (2007). Trajik bir başarı Türk dil reformu (M. F. Uslu, Çev.). İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Lo, B. J. (2010). Language policy and planning. In N. H. Hornberger & S. L. McKay (Eds.), Sociolinguistics and language education (pp. 143–176). Bristol, UK: New Perspectives on Language and Education.
• Sadoğlu, H. (2003). Türkiye’de ulusçuluk ve dil politikaları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Schmidt, R. (1995, March). Language policy and racial domination: Exploring the linkages. Paper presented at the Annual Conference of the American Association for Applied Linguistics in Long Beach, California.
• Spicer, E. H. (1980). American indians, federal policy toward. In S. T. Thernstrom, A. Orlov & O. Handlin (Eds.), Harvard Encyclopedia of American ethnic groups (pp. 114–122). Cambridge, MA: Belknap Press.
• Şemseddin Sami (1317). Kamûs-ı Türkî. İstanbul: İkdâm Matbaası.
• Tongul, N. (2004). Türk harf inkılâbı. Ankara Üniversitesi İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, s. 103–130.
• Ünaydın, R. E. (1954). Atatürk, tarih ve dil kurumları, hâtıralar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Wiley, T. G. (1996). Literacy and language diversity in the United States. Washington, DC: Center for Applied Linguistics and Delta Systems.
• Wiley, T. G. (1999). Comparative historical analysis of U.S. language policy and language planning: Extending the foundation. In T. Huebner, K. A. Davis & B. J. Lo (Eds.), Sociopolitical perspectives on language policy and planning in the USA (pp. 17–39). Amsterdam, NL: J. Benjamins.
• Yavuz, K. (1999). Osmanlı Devleti’nin kuruluş devrinde Âşık Paşa’nın dil üzerine düşünceleri ve Garib-nâme’sinde o devir Türkçesi ile ilgili bazı dikkatler. Uluslararası Eski Türkiye Türkçesi Toplantısı Bildiriler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yelten, M. (2007). Eski Anadolu Türkçesi sahasında yapılmış sure tefsirlerinin Türk dili açısından önemi. Uluslarası Eski Türkiye Türkçesi Toplantısı Bildiriler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yılmaz, M. Y. (2013). Türk dil planlaması bağlamında Türk Dil Kurumu (1932-1951). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İstanbul.
• Yılmaz, M. Y. (2014). İşgal dönemi Türkistan’da Rus dil planlaması ve Cedid Hareketi. Jasss Studies, 29, 339–349.
• Korkmaz, Z. (2011). Eski Anadolu Türkçesinin Türk dili tarihindeki yeri ve yapısındaki temel nitelikler açısından genel bir değerlendirme. Türk Dili, 709, 39–47.