Divan Şairlerinin Çevreye Dair Görüşleri (15. Yüzyıl)

Yıl 2019, Cilt: 59 Sayı: 1, 27 - 65, 29.06.2019

Mehmet Fatih Çavuş

https://doi.org/10.26650/TUDED2019-0006

Öz

Şairlerin içinde bulunduğu çevreden ayrı düşünülemeyeceği, sanatkâr ile çeşitli çevreler arasında birtakım ilişkilerin kurulduğu ve bu durumun eserlerde bazı yansımalara neden olduğu bilinen bir gerçektir. Üstelik bu ilişkiler divan edebiyatında daha sıkı ve değişik şekillerde görülebilmektedir. Diğer taraftan divan şairleri, şiirleri aracılığıyla çevreye dair tespit ve değerlendirmeler de yapmışlardır. Ancak Harun Tolasa’nın da ifadesiyle şairlerin çevreyle kurduğu bu ilişki sanata dayalı bir ilişkidir. Şairlerin bu değerlendirmeleri, çevreye dair birtakım bilgiler edinmemizi sağlarken aynı zamanda çevrenin şaire dönük beğeni ve eleştirilerinin tespiti, şairlerin kendi sanatçı kişilik özelliklerinin belirlenmesi, bir sanatçının çağını/çevresini eleştirmesi ve çağdaşları üzerindeki tesirinin ortaya konması, edebiyat tarihine malzeme sağlaması bakımından önem arz etmektedir. Ancak çevrenin şiir ve şaire bakışı hakkındaki değerlendirmeler, yine şairin gördükleri ya da düşündükleriyle sınırlıdır. XV. yüzyıl şairleri de kendi sosyal ve kültürel çevrelerine dair gerek şikâyet ve yakınma, gerek memnuniyet ve şükran gayesiyle oluşturdukları ifadelere kaside, gazel ve mesnevi vb. türü eserlerde yer vermişlerdir. Çalışmamızda şairlerin bu ifadelerinden yola çıkarak XV. yüzyılda şiir ve şair çevresinin genel görünümü ortaya çıkarılmış; bu çevreyi oluşturan kişi ve tiplerin özelliklerine, çevrenin şaire ve şiire bakışına, hedef kitleye, diğer sanatkârlara, şairin çevre üzerindeki etkilerine ve okuyucudan beklentilerine değinilmiştir

Anahtar Kelimeler

Divan Şiiri, 15. Yüzyıl Klasik Türk Şiiri, Çevre, Eleştiri, Edebî Çevre

Perspectives of Diwan Poets on Social Environment (15th Century)

Öz

It is a known fact that poets cannot be considered separately from the environment they are in, that relations are established between artists and various circles, and that this situation is reflected in art pieces. Additionally, these relationships can be seen in various forms and tighter in diwan literature. On the other hand, diwan poets made evaluations and detections on environment through their poems. However, as Harun Tolasa stated, the relationship poets establish with their environment is an arts-based relationship. Poets’ evaluations allow us to learn about the environment while the identification of the environment’s praise and critiques about the poet, identification of the personal artistic traits of poets, an artist’s criticism of their era/environment and revealing the impacts of the artist on their contemporaries are important in terms of providing materials for literature history. However, evaluations on the perceptions of the environment on poetry and poets are limited to what poets see or think. Poets of the 15th century included statements of complaint and grievances, satisfaction and gratitude in artworks such as eulogies, odes, and mesnevi. In our study, departing from these statements of poets, a general description of the environment of poetry and poet in the 15th century is provided. In addition, characteristics of people and types that constitute this environment, the perceptions of the environment on the poet and poetry, the intended audience, other artists, the impact of poets on the environment, and expectations from the readers are also addressed

Anahtar Kelimeler

Diwan Poetry, XVth Century Classical Turkish Poetry, Environment, Criticism, Literary Circle

Kaynakça

• Adonis. (2004). Arap poetikası. (E. İşler, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Aksan, D. (2005). Şiir dili. Mersin Üniversitesi Dil ve Edebiyat Dergisi, (2)1, 1-13.
• Al-Shaman, M. (1991). Hamdullah Hamdî’nin Tuhfetü’l-Uşşâk adlı mesnevisi. Türklük Bilgisi Araştırmaları-Journal of Turkish Studies, 15, 169-255.
• Arslan, M. (2007). Mihrî Hâtun Dîvânı. Ankara: Amasya Valiliği Yayınları.
• Bayram, Y. (2005). 16. yüzyıldaki bazı divan şairlerinin şiire ve okura dair görüşleri. Milli Eğitim Dergisi, 168, 79-106.
• Bayram, Y. (2008). Amasya’ya vâli Osmanlı’ya pâdişâh bir şâir Adlî, Sultan İkinci Bayezid Han-ı Veli : hayatı, şahsiyeti şairliği divanının tenkidli metni. Amasya: Amasya Valiliği Yayınları.
• Bilkan, A. F. (1995). Nâbî’nin sanat çevresi ve sanatçı dostları, Yedi İklim, (9)65, 62.
• Biltekin, H. (2003). Şeyhî Dîvânı. (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Buğra, M. G. (2007). Behçet Necatigil poetikasında şair. (Yüksek Lisans Tezi). Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Ceyhan, Â. (1997). Bedr-i Dilşad’ın Murâd-nâmesi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Coşkun, M. (2007). Klâsik Türk şiirinde edebî tenkit -şairin şiire bakışı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çavuş, M. F. (2019). 15. yüzyıl klasik Türk şiirinin poetikası. (Doktora Tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Çavuşoğlu, M. (2001). Necatî Bey Divanı’nın tahlili. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Doğan, M. N. (2004). Fatih Divanı ve şerhi. İstanbul: Erguvan Yayınları. Doğan, M. N. (2011). Eski şiirin bahçesinde. İstanbul: Yelkenli Yayınevi.
• Ersoylu, İ. H. (2013). Cem Sultan’ın Türkçe Divan’ı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Güldaş, A. (1996) Halilname. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Günşen, A. (2009). Necati Bey’in dil ve üslubunda Türkçenin yeri. I. Uluslararası Türk dili ve edebiyatı sempozyumu: ölümünün 500. yılında şair Necati anısına içinde (s.442-455). Kocaeli: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Harmancı, M. E. (2012). Mazmunun yolculuğu. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 27, 125-142.
• İnce, A. (2000). Cem Sultan Cemşid u Hurşid. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• İpekten, H. (1996). Divan Edebiyatında Edebi Muhitler. İstanbul: MEB Yayınları.
• Karaarslan, N. Ü. (2010). Şair maddesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C.38, s.298301). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kaya, B.A. (2012). Necâtî Bey’in şiir anlayışı. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 27, 143-218.
• Kaya, B.A. (2016). Necâtî Bey’in şair anlayışı. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 34, 149-214.
• Okay, M. O. (1990). Sanat ve edebiyat yazıları. İstanbul: Dergâh Yayınları. Onur, N. (1991). Hamdi Yusuf u Züleyha. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Özkan, İ. H. (1996). Gazel maddesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C.13, s. 442-443). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Öztoprak, N. (2005). Rûhî’nin şiir anlayışı. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 12, 101-136.
• Öztoprak, N. (2006). Rûhî’nin şair anlayışı. Osmanlı Araştırmaları, 28, 93-122.
• Özyıldırım, A. E. (1999). Hamdullah Hamdî ve divanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Saraç, M. A. Y. (2012). Klâsik edebiyat bilgisine göre divan şiirindeki ahenk öğeleri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 37, 105-136.
• Sefercioğlu, M. N. (1999). Dîvan şiirinde mûsikî ile ilgili unsurların kullanılışı. Osmanlı içinde (C.9, s.649-668). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Sefercioğlu, M. N. (2000). Divan şiirinin çevreye bakışı. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 1, 67-86.
• Sefercioğlu, M. N. (2002). Dîvan şiirinin gerçek hayatla bağlantısı. Türkler Ansiklopedisi içinde (C.11, s. 664-681). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Sungur, N. (1998) Tâcî-zâde Cafer Çelebi’nin Heves-nâme’si. (Doktora Tezi) Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Şentürk. A. A. (2014). Osmanlı şiiri antolojisi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Tarlan, A. N. (1992). Ahmed Paşa Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tarlan, A. N. (1992). Necatî Beg Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları. Timurtaş, F. K. (1980). Şeyhî ve Husrev ü Şîrin’i. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Tolasa, H. (1982). Divan şairlerinin kendi şiirleri üzerine düşünce ve değerlendirmeleri. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 1, 15-46.
• Tolasa, H. (2001). Ahmet Paşa’nın şiir dünyası. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tolasa, H. (2002). 16. yüzyılda edebiyat araştırma ve eleştirisi, Sehi, Latifi, Aşık Çelebi tezkirelerine göre. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yekbaş, H. (2009). Divan şairinin penceresinden acem şairi. Turkish Studies, (4)2, 1158-1187.