Hanımlara Mahsus Gazete’deki Hikâyeler ve Temaşa Fikri

Yıl 2019, Cilt: 59 Sayı: 2, 333 - 361, 31.12.2019

Hüsniye Koç

Öz

1895-1908 tarihleri arasında aralıksız olarak yayın hayatına devam eden ve Türk basın tarihinin en uzun soluklu kadın dergisi olan Hanımlara Mahsus Gazete, değişen Osmanlı toplumsal hayatı içerisinde kadınların seslerini, yazarlık deneyimleri üzerinden duyurdukları bir araç olarak karşımıza çıkmaktadır. “İyi anne, iyi eş, iyi Müslüman” kadın idealinin yaygınlaşması misyonunu benimseyen Hanımlara Mahsus Gazete, dönemin eğitimli kadın yazarlarının eserlerini ve düşüncelerini özellikle Osmanlı toplumunda yaşayan diğer kadınlara duyurması adına önemli bir kaynaktır. Derginin, eğitimden aileye, ev idaresinden çocuk yetiştirmeye, hijyenden sağlığa, güzellikten-dikiş nakışa, eğlenceden modaya, edebiyattan kültür sanata kadar birçok çeşitli konuda yayımlanmış yazılarıyla ve haberleriyle dönemin okurlarına geniş bir yelpaze içerisinde ulaştığı görülmektedir. Diğer alanlarla birlikte dergideki edebi faaliyet ilk sayılardan itibaren yoğun bir şekilde devam etmiştir. Bugün adlarını sıklıkla duyduğumuz Fatma Aliye, Emine Semiye, Şair Nigâr, Makbule Leman gibi kadın yazarlar ilk eserlerini bu dergide yayımlamışlardır. Bu zengin edebi faaliyet içerisinde dergide en çok hikâye türünde eserlerin yayımlandığı tespit edilmiştir. Bu makalede, Hanımlara Mahsus Gazete, yayımlanan hikâyeler bağlamında incelenecektir. Hikâyelerin genel özellikleri verildikten sonra dergide en az iki hikâyesi bulunan yazarların eserlerine yakın okuma yapılacaktır. Son olarak da seçilen hikâyeler temaşa fikri bağlamında değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Hanımlara Mahsus Gazete, Osmanlı Kadın Yazarları, Modern Türk Hikâyesi, Romantik Muhayyile, Kadın Dergileri

The Stories in Hanımlara Mahsus Gazete and the İdea of Contemplation

Öz

Continuing its publication life between 1895-1908 and the longest running women's periodicals in the history of the Turkish press, Hanımlara Mahsus Gazete appears as a tool in which women's voices are announced through the experiences of authorship in the changing social life of the Ottoman society. Adopting the mission of spreading the ideal of “good mother”, “good wife”, “good Muslim” woman, Hanımlara Mahsus Gazete is an important resource for the educated women writers of the period to announce their works and thoughts to other women living in the Ottoman society in particular. It is seen that the periodical reached a wide range of readers with its articles and news published on various subjects ranging from education to family, home administration, raising children, from hygiene to health, from beauty to sewing to embroidery, from entertainment to fashion, from literature to culture and art. The literary activity in the magazine, along with other fields, continued intensively from the first issues. Women writers such as Fatma Aliye, Emine Semiye, Poet Nigar, Makbule Leman, whose names are often heard today, published their first works in this periodical. In this rich literary activity, it was found that the most published genre in the journal were stories. In this article, Hanımlara Mahsus Gazete will be examined in the context of the stories published. After the general characteristics of the stories are given, reading will be made in the journal close to the works of the authors who have at least two stories. Finally, the selected stories will be evaluated in the context of the idea of gaze.

Anahtar Kelimeler

Hanımlara Mahsus Gazete, Ottoman Women Writers, Modern Turkish Story, Romantic Imagination, Women Periodicals

Kaynakça

• [Elif] Rasime. (7 Eylül 1899). İki hemşire arasında. Hanımlara Mahsus Gazete, 25-227, 2.
• Aliş, Ş. (1994). Servet-i Fünun dergisinde küçük hikâye- mensur şiir- manzum hikâye (1896-1901). Doktora Tezi. İstanbul, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Altuğ, F. (2017). Deneyim ve duygulanım aktarımı olarak roman: Fatma Fahrünnisa’nın Dilharap’ı. Dilharap içinde (s. 9-18). İstanbul: Koç Üniversitesi.
• Aşa, E. (1989). 1928’e kadar Türk kadın mecmuaları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi: Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Andı, F. ve Çiçekler, M. (2009). Yeni Harflerle Hanımlara Mahsus Gazete (1895-1908). İstanbul: Kadın Eserleri Müzesi.
• Dilpezîr. (22 Ağustos 1901). Kadın kaşığı. Hanımlara Mahsus Gazete, 123- 325, 2.
• Dilpezir. (22 Ağustos 1901). Perukâr kadın. Hanımlara Mahsus Gazete, 123- 325, 2.
• Emine Semiye. (2 Temmuz 1896). Bir fıkra-ı mudhike. Hanımlara Mahsus Gazete, 68, 5-6.
• Emine Semiye. (31 Ağustos -8 Ekim 1896). Hiss-i rekâbet (tefrika hikâye). Hanımlara Mahsus Gazete, 76-81.
• Emine Vahide. (14 Ekim 1895). Bir mütehassisenin tefekkürâtı. Hanımlara Mahsus Gazete, 13, 3-4.
• Enginün, İ. ve Kerman, Z. (2011). Yeni Türk Edebiyatı Metinleri 2- Hikâye. İstanbul: Dergâh.
• Enis, A. Z. (2013). Everyday Lives of Ottoman Muslim Women: Hanımlara Mahsus Gazete. İstanbul: Libra Kitap.
• F. Nedîme. (12 Aralık 1895). Temâşâ-yı gurûb yahud intizâm. Hanımlara Mahsus Gazete, 30, 3.
• Fatma Aliye. (15 Rebiülevvel 1313). Bablölerden ibret alalım. Hanımlara Mahsus Gazete, 1, 2-3. Fatma Fahrünnisa. (15-22 Mart 1900). Enise. Hanımlara Mahsus Gazete, 51-253/ 52- 254.
• Fatma Fahrünnisa. (8 Ekim 1896). Bir kadında istirâhat-ı vicdâniye nasıl hâsıl olurmuş?. Hanımlara Mahsus Gazete, 81, 2-3.
• Frierson, E. (1996). Unimagined communities: State, press and gender in the Hamidian era. Doktora Tezi. Princeton University.
• Gece, İ. (2014). Hanımlara Mahsus Gazete’de edebi faaliyet. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi, Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı, İstanbul.
• İsmet. (14 Ekim 1895). Dedikodu. Hanımlara Mahsus Gazete, 13, 4.
• İsmet. (28 Temmuz 1898). Alîl. Hanımlara Mahsus Gazete, 171, 2.
• İsmet. (3 Şubat 1896). Eribe Hanım. Hanımlara Mahsus Gazete, 45, 4.
• İstanbul kütüphanelerindeki eski harfli Türkçe kadın dergileri bibliyografyası. (1993). (Haz). Z. Toska, S. Çakır, T. Gençtürk-Demircioğlu, S. Yılmaz, S. Kurç, G. Art ve A. Demirdirek. İstanbul Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Vakfı. İstanbul: Metis.
• Kaplan, M. (2017). Tevfik Fikret. İstanbul: Dergâh.
• Kaplan, Mehmet. (2013). Hikâye tahlilleri. İstanbul: Dergâh. Koç, H. (2019). Nigâr Hanım’ın günlüklerinde benlik inşası: Geç Osmanlı döneminde kadın özneyi yazmak. Yüksek Lisans Tezi. Boğaziçi Üniversitesi, Yeni Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, İstanbul.
• Lamia. (1 Temmuz 1897). Öksüz. Hanımlara Mahsus Gazete, 117, 6.
• Lamia. (13 Ocak 1898). Fahriye. Hanımlara Mahsus Gazete, 145, 5-6.
• M. Nigâr ve F. Mürüvvet. (7 Ocak 1897). Nevbahâr yahut saâdet-i âile. Hanımlara Mahsus Gazete, 94, 3.
• M. Nigâr. (20 Ocak 1898). Vefakâr. Hanımlara Mahsus Gazete, 146, 3-6.
• M. Nigâr. (22 Nisan 1897). Vaad-ı saâdet. Hanımlara Mahsus Gazete, 108. 5-7.
• M. Nigâr. (24 Haziran 1897). Saâdet-i ebediye. Hanımlara Mahsus Gazete, 116, 5-7.
• Makbule Leman. (10 Ekim 1895). Müteverrime. Hanımlara Mahsus Gazete, 12, 2-3.
• Makbule Leman. (17 Ekim 1895). Bir hikâye: tashih. Hanımlara Mahsus Gazete, 14, 2-4.
• Makbule Leman. (27 Ocak- 6 Şubat 1896). Hüsn-i muâmele. Hanımlara Mahsus Gazete, 43-46.
• Makbule Leman. (29 Ekim 1896). İmtihan. Hanımlara Mahsus Gazete, 84, 1-3.
• Münire. (21 Ekim 1895). Hasta kız!. Hanımlara Mahsus Gazete, 15, 4.
• Münire. (28 Kasım 1895). En güzel çiçekler. Hanımlara Mahsus Gazete, 26, 3.
• Nafizâde M. Nigâr. (18 Haziran 1896). Çiçekler perisinin iffeti. Hanımlara Mahsus Gazete, 66, 4-5.
• Nigâr binti Osman. (8 Nisan 1897). Bahtiyâr. Hanımlara Mahsus Gazete, 106, 1-2.
• Nigâr binti Osman. (15 Aralık 1898). Gonca. Hanımlara Mahsus Gazete, 191, 2.
• Özgül, K. (Ekim-Kasım 2000). Hikâyenin romanı. Hece, 46-47, 31-40.
• P. Fahriye. (20 Şubat-12 Mart 1896). Hikâye çantası II: Sebat (tefrika hikâye). Hanımlara Mahsus Gazete, 50, 51, 52, 53, 54.
• P. Fahriye. (23-30 Temmuz/10-17 Eylül 1896). Hikâye çantası III: Mağdure” (tefrika hikâye). Hanımlara Mahsus Gazete, 71-72/77-78.
• P. Fahriye. (24 Mart/ 21 Nisan/ 9 Haziran/ 30 Haziran/ 28 Temmuz/ 24 Kasım 1898/ 19 Ocak/ 13 Nisan/ 20 Nisan 1899). Hikâye çantası IV: Rakîbe (tefrika hikâye). Hanımlara Mahsus Gazete, 155, 158, 164, 167, 171, 188, 196/ 5- 207/ 6- 208.
• P. Fahriye. (9-12 Aralık 1895). Hikâye çantası: Madelen. Hanımlara Mahsus Gazete, 29, 30. Rânâ binti Safvet. (18 Mart- 16 Eylül 1897). Mukâyese-i hayât: Üç hikâye birinci hikâye (tefrika hikâye). Hanımlara Mahsus Gazete, 103, 104, 106, - 128.
• Rânâ binti Safvet. (2-16 Nisan 1896). Ahretlik (tefrika hikâye). Hanımlara Mahsus Gazete 56-58.
• Rânâ binti Safvet. (20 Ekim/ 27 Ekim/ 24 Kasım/ 1 Aralık 1898/ 9 Mart/ 16 Mart/ 30 Mart 1899). Mukâyese-i hayât: Dördüncü hikâye- Mukaddime (tefrika hikâye). Hanımlara Mahsus Gazete, 183, 184, 188, 189, 201, 202/ 3- 205.
• Strauss, J. (2014). Osmanlı İmparatorluğu’nda kimler, neleri okurdu? (19.-20. yüzyıllar). Uslu, M.F. & Altuğ, F. (Ed.). Tanzimat ve edebiyat: Osmanlı İstanbul’unda modern edebi kültür içinde (ss. 1-65). İstanbul: İş Bankası.
• Ş. Makbule. (3 Ekim 1895). Hikâye. Hanımlara Mahsus Gazete, 10, 3-4.
• Öztürk, V. (2010). The Romantic roots of Turkish poetry: Romantic subjectivity in Abdülhak Hâmid Tarhan’s poetry. Doktora Tezi. İstanbul, Boğaziçi Üniversitesi.
• Kaymaz, K. (2009). Gölgedeki kalem: Emine Semiye. İstanbul: Küre.
• Namık Kemal. (2016). Celaleddin Harzemşah. İstanbul: Kesit.
• Taburoğlu, Ö. (2013). Resim, söz ve yazı- imge yaratmanın ve bozmanın yolları. Ankara: Doğu Batı.
• Tanpınar, A.H. (2012). 19. asır Türk Edebiyatı tarihi. İstanbul: Dergâh.
• Tarhan, A. H. (1991). Bütün Şiirleri 1, Sahra, Belde, Bunlar Odur. Enginün, İ. (Haz.). İstanbul: Dergâh.
• Tosun, N (2014). Doğu’nun hikâye kuramı. İstanbul: Büyüyen Ay.