“Yıkılupdur Bu Cihân Sanma ki Bizde Düzele”: Sultan III. Mustafa’nın Meşhur Nazmına Yazılan Nazireler

Yıl 2021, Cilt: 61 Sayı: 1, 61 - 84, 08.07.2021

İsmail Avcı

https://doi.org/10.26650/TUDED2020-815720

Öz

Bu çalışmada Osmanlı’nın 26. hükümdarı III. Mustafa’nın söylediği iki beyitlik nazım ve bu nazma söylenmiş nazireler konu edilmiştir. III. Mustafa’nın daha tahta çıktığı ilk bir iki yılda söylediği bu şiir, Osmanlı Devleti’nin askerî, sosyal ve ekonomik bakımlardan gerilemeye, bozulmaya başladığı dönemin bir eleştirisi, devletin içinde bulunduğu durumun belgesi niteliğindedir. Bu şiiri önemli kılan husus bizzat devletin başında bulunan padişah tarafından söylenmiş olmasıdır. Şiirde güvenilir ve iyi yetişmiş yönetici eksikliği üzerinden çökmekte olan Osmanlı bürokrasisinin eleştirisi vardır. Sözü edilen şiire, yazılır yazılmaz nazireler söylenmiştir. Tespit edilebildiği kadarıyla bu nazirelerin sayısı 17’dir ve nazireler şu şairlere aittir: Koca Râgıb Paşa, Şeyhülislam Küçük Çelebizâde İsmail Âsım Efendi, Enderunî Hazineli Şeyh Râsih Efendi, Şâkir Mehmed Hâkim, Derunî Ali Uşşakî, Hâkim Selim Efendi, Şeyh Mehmed Uşşakî, Hâkim Mehmed Efendi, Şeyhzâde Süleyman Uşşakî, Şabân Efendi Uşşakî, Hüsâmeddin, Dâniş Efendi, Hıfzîzâde, Mihalicî Kâzî-i Uşşak. Çalışmada önce III. Mustafa ve onun devrinde devletin içinde bulunduğu durum hakkında kısaca bilgi verilmiş, ardından onun meşhur nazmı ve müellifleriyle birlikte bu nazma söylenmiş nazireler üzerinde durulmuştur. Makalenin, Osmanlı mülkünde böyle bir şiirin yazılmasına sebep olan şartları ortaya koyma ve III. Mustafa’nın nazmına söylenmiş yeni nazireleri tespit etme bakımlarından literatüre katkı yapması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

III. Mustafa, Osmanlı, Nazım, Yıkılupdur Bu Cihan, Nazire

Destekleyen Kurum

Bu makale Balıkesir Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) birimince desteklenen 2018/109 numaralı projeden üretilmiştir.

Proje Numarası

2018/109

“This World is Falling to Pieces, Do Not Expect it to Get Better in Our Time”: Nazires to the Famous Poem of Sultan Mustafa III

Öz

The Turkish word nazire (reply in kind) is derived from the Arabic root nazara and describes a response poem. This article analyzes a poem consisting of two couplets by Mustafa III, the 26th Sultan of the Ottoman Empire, and its nazires. This poem is significant in that it was written by an active sultan of the Ottoman Empire and criticized the Ottoman bureaucracy coming to its downfall due to the lack of trustworthy and qualified sovereigns. At least 17 nazires were published in response to the poem. This article first provides brief information about Mustafa III and the state of the Ottoman Empire during his reign; then, it discusses his prominent poem as well the nazires to the poem and their authors. This article aims to expound on the conditions on the frontiers of the Ottoman Empire at the time and to discover even more nazires in response to the aforesaid poem of Mustafa III.

Anahtar Kelimeler

Mustafa III, Ottoman, Verse, Yıkılupdur Bu Cihan, Nazire

Proje Numarası

2018/109

Kaynakça

• Ak, C. (2001). Şair Padişahlar. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. google scholar
• Avcı, İ. (2018). Ali Uşşâkî’nin Manzum Kur’an Falı: Sürûr-nâme. Üzeyir Aslan, Hakan Taş, Ömer Zülfe (Ed.), Bir Devr-i Kadîm Efendisi Prof. Dr. Tahir Üzgör’e Armağan kitabı içinde (83-103), Ankara: Yayınevi Yayıncılık. google scholar
• Aydemir, Y. (2007). Metin Neşrinde Mecmuaların Rolü ve Karşılaşılan Problemler. Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları 2(3), 122-37. google scholar
• Aydıner, M. (2007). Râgıb Paşa. İslam Ansiklopedisi içinde (34/403-6). Ankara: TDV Yayınları. google scholar
• Berkes, N. (1970). 100 Soruda Türkiye İktisat Tarihi, C. 2. İstanbul: Gerçek Yayınları. google scholar
• Beydilli, K. (2006). Mustafa III. İslam Ansiklopedisi içinde (31/280-3). Ankara: TDV Yayınları. google scholar
• Bilgin, A. (2012). Mustafa İsameddin Efendi. Âlim Kahraman (Ed.). Üsküdarlı Meşhurlar Ansiklopedisi içinde (281-2). İstanbul: Üsküdar Belediyesi Yayınları. google scholar
• Bilmen, S. S. (1942). Şair Osmanlı Padişahları, Edebî Tetkik. İstanbul: Aydınlık Basımevi. google scholar
• Birgören, H. (2004). Dâniş Dîvânı, İnceleme-Metin. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. google scholar
• Bursalı Mehmed Tahir (2016). Osmanlı Müellifleri. C. 1. M. A. Yekta Saraç (hzl.). Ankara: TÜBA Yayınları. google scholar
• Çağbayır, Y. (2017). Ötüken Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Yayınları. google scholar
• Çakırcı, M. (2006). Hâkim Mehmed Efendi Dîvânı (İnceleme-Transkripsiyonlu Metin). (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas. google scholar
• Demirbağ, Ö. (1999). Koca Râgıb Paşa ve Dîvân-ı Râgıb. (Basılmamış Doktora Tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van. google scholar
• Devellioğlu, F. (2013). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi. google scholar
• Ekinci, R. (2013). Hâkim Mehmed Efendi’nin Divanında Yer Almayan Şiirleri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 34, 133-45. google scholar
• Erdem, S. (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâ’sı. Ankara: AKM Yayınları. google scholar
• Fazlıoğlu, Ş. (2003). Nebî Efendi-zâde’nin Kasîde fî el-kutub el-meşhûre fî el-‘ulûm’una Göre Bir Medrese Talebesinin Ders ve Kitab Haritası. Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları. 3, 191-221. google scholar
• Gönel, H. (2013). Yıkılupdur Bu Cihân ve Altı Nazire. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(28), 118-28. google scholar
• Güleç, İ. (2019). Her Devrin Hastalığı: Kaht-ı Ricâl yahut Adam Kıtlığı. Makas Dergisi, 11, 38-9. google scholar
• İsen, M., Bilkan, A. F. (1997). Sultan Şairler. Ankara: Akçağ Yayınları. google scholar
• İsen, M., Bilkan, A. F. ve Durmuş, T. I. (2012). Sultanların Şiirleri Şiirlerin Sultanları. İstanbul: Kapı Yayınları. google scholar
• İzgi, C. (1997). Osmanlı Medreselerinde İlim, Riyazi İlimler. C. 1. İstanbul: İz Yayıncılık. google scholar
• Koçu, R. E. (1950). Aşık ve Şair Padişahlar. Tarih Dünyası Özel Sayı (Ayrı basım). İstanbul: Saka Matbaası. google scholar Koçu, R. E. (2005). Âşık Şair ve Padişahlar. İstanbul: Doğan Kitapçılık. google scholar
• Köksal, M. F. (2012). Şiir Mecmûalarının Önemi ve ‘Mecmûaların Sistematik Tasnifi Projesi’ MESTAP. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VII, Mecmûa: Osmanlı Edebiyatının Kırkambarı. Hatice Aynur vd. (hzl.). İstanbul: Turkuaz Yay., 409-31. google scholar
• Köksal, M. F. (2018). Sana Benzer Güzel Olmaz, Divan Şiirinde Nazire. İstanbul: Büyüyenay Yayınları. google scholar
• Kudat, A. (2020). Mimarzâde Mehmed Şakir Efendi ve Sarıkadı Medresesi. 1. Uluslararası Ankara Sempozyumu Tebliğler Kitabı (28-29 Kasım 2020) I içinde (8-20), Ulum Yay. (e-kitap). google scholar
• Küçük Çelebi-zâde İsmâ'îl Âsım Efendi (2013),Münşe’ât-ıÂsım, Fahri Unan (hzl.), Ankara: TTK Yayınları. google scholar
• Mecmû'a-iEş'ârveFevâ’id, 06 Mil YzA 4816, 90 vr. google scholar
• Mecmû'a-iEş'âr, Uşaklı Hafız Mehmet Cami Işıklı ailesinde, 101 vr. google scholar
• Mehmed Süreyya (1996), Sicill-i Osmanî, Osmanlı Ünlüleri. C. 1-5. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. google scholar
• Oğraş, R. (2001). Esad Mehmed Efendi ve Bağçe-i Safâ-Endûz’u. Burdur: Emirdağ Ofset. google scholar
• Özcan, A. (1991). Âsım Efendi, Çelebizâde. İslam Ansiklopedisi içinde (3/477-8). Ankara: TDV Yayınları. google scholar
• Özcan, A., Uğur, Y., Çakır, B. ve İzgöer, A. Z. (hzl.). (2013). Târîh-i Râşid ve Zeyli, Râşid Mehmed Efendi ve Çelebizâde İsmaîl Âsım Efendi. C. III (1134-1141 / 1722-1729). İstanbul: Klasik Yayınları. google scholar
• Özerdim, M. N. (1950). Acâibü’l-letâif (Hıtay Sefaretnamesi) ile Çin Kaynakları Arasında İlgi. Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi 8(3), 345-71. google scholar
• Öztekin, Ö. (2010). Çelebizâde Âsım, Divan, Ankara: Ürün Yayınları. google scholar
• Pala, İ. (2005). Şiirin Sultanları. İstanbul: Asya Finans Kültür Yayınları. google scholar
• Poyraz, Y. (2008). Seyyid Mehmed Efendi (Hâkim), Yaşamı, Edebî Kişiliği ve Dîvânı Üzerinde Bir Araştırma (İnceleme-Metin). (Basılmamış Doktora Tezi), Ondokuzmayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun. google scholar
• Sarıkaya, O. (2007). Tezkirecilik Geleneği İçerisinde Fatîn Tezkiresi. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Şardağ, R.(1982). Şair Sultanlar. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. google scholar
• Tayyar-zâde Atâ. (2010). Osmanlı Saray Tarihi, Târîh-i Enderûn. C. IV, Mehmet Arslan (hzl.). İstanbul: Kitabevi Yayınları. google scholar
• Tayyar-zâde Atâ. (2019). Târîh-i Enderûn’un Tezkire Kısmı. Mehmet Arslan (hzl.). Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları. google scholar
• Tuman, M. N. (2001). Tuhfe-i Nâilî. C. 1-2, Ankara: Bizim Büro Yayınları. google scholar
• Uzunçarşılı, İ. H. (2007). Osmanlı Tarihi. C. IV, Kısım 1. Ankara: TTK Yayınları. google scholar
• Yorgancı, O. (2013). Şair Padişahlar. İstanbul: Anonim Yayınları. google scholar
• Yorulmaz, H. (1989). Koca Râgıb Paşa Dîvânı (Araştırma ve Metin). (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Yücebaş, H. (1960). Şair Padişahlar. İstanbul: Yeni Matbaa. google scholar