Türkülerde ‘Evlilik Geçiş Dönemi’ Metaforu Olarak ‘Köprü’

Yıl 2021, Cilt: 61 Sayı: 2, 631 - 646, 30.12.2021

Betül Görkem

https://doi.org/10.26650/TUDED2021-993029

Öz

Geçiş dönemleri, insan hayatındaki önemli kırılma noktalarına işaret eder. Bu kırılma noktaları hayatımızın yeni bir döneme geçtiğini göstermesi açısından ‘geçiş dönemi’ olarak adlandırılır. Doğum, evlenme ve ölüm hayatımızdaki başlıca geçiş dönemleridir. Türk kültüründe evlenme geçiş dönemi kız isteme ile başlar. Bu süreç, sözlenme (söz kesme), nişanlanma ve düğün aşamalarıyla devam eder ve düğün sonrasına yapılan ziyaretler ile tamamlanır. Türk dili ve edebiyatı alanında ‘metafor’ kavramı önceleri mecaz ve istiare kavramlarıyla karşılanmıştır. Lakoff ve Johnson ise ‘metafor’u bir şeyin başka bir şey vasıtasıyla anlaşılması olarak açıklar. Bir kavram, benzetme, karşılaştırma gibi zihnî süreçler doğrultusunda başka bir anlamı yüklenebilir veya başka bir anlama işaret edebilir. Bu yeniden anlamlandırmada geleneksel ve kültürel unsurlar etkili olabileceği gibi, kişinin/ sanatçının bireysel buluşları da etkili olabilir. Çalışmada bir metafor olarak ‘köprü’ kelimesinin, türkülerde ‘evlilik geçiş dönemi’ne işaret etmesi değerlendirilmiştir. Köprünün iki yakayı birbirine bağlaması, sağlamlığı, geçiş süreci gibi hususiyetlerin evlilik geçiş dönemi ve köprü kavramları arasındaki haritalamada kullanıldığı görülmektedir. Metaforların anlamlandırılmasında bağlam oldukça önemlidir. Örnek olarak verilen bazı türkülerin kına gecelerinde söylendiği görülmektedir ve türkülerde geçen ‘köprü’ kelimesinin metaforik anlamının yorumlanmasında önemli bir yere sahiptir.

Anahtar Kelimeler

Sözlü kültür, türkü, metafor, evlilik geçiş dönemi, ‘köprü’

The ‘Bridge’ as a Metaphor for The ‘Marriage Transition Period’ in Turkish Folk Songs

Öz

Transition periods mark important milestones in a person’s life. They show us that our lives are evolving into a new period. Birth, marriage, and death are the most important of these. Marriage in Turkish culture begins with the groom’s family asking the bride’s family to give their daughter’s hand. Next, comes the engagement and then the wedding and finally post-wedding visits. In the field of Turkish language and literature, the concept of ‘metaphor’ was initially met with the concepts of mecaz and istiare. Lakoff and Johnson, however, describe ‘metaphor’ as the understanding of one thing through another. A concept can either take on or allude to another meaning in line with analogy or comparison. While traditional and cultural elements can prove effective in serving that exact purpose, so can the individual inventions of people/ artists. This study focuses on the word ‘bridge’ in Turkish folk songs as a metaphor referring to marriage. The bridge not only connects the two sides and embodies strength, but also the crossing of a bridge symbolizes marriage as a transition period. Context is very important in interpreting metaphors. It is seen that some of the folk songs given as examples in this study are sung during henna nights. These folk song samples have an important place in the interpretation of the metaphorical meaning of the word ‘bridge’.

Anahtar Kelimeler

Oral culture, Turkish folk songs, metaphor, marriage transition period, ‘bridge’

Kaynakça

• Alpyıldız, E. (2020). Evlenme geleneğine müzik davranışları açısından bakış: Gelin ağlatma-alma-indirme havaları örneği. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 12(22), 267-277. google scholar
• Başgöz, İ. (1996). Protesto: Folklorun beşinci işlevi (fonksiyonu). Özkul Çobanoğlu-Metin Özarslan (Yayın sorumluları), Prof. Dr. Umay Günay Armağanı içinde (s. 1-4). Ankara: Feryal Matbaacılık. google scholar
• Dar köprüden geçerken (2006). Türk Halk Müziği Sözlü Eserler Antolojisi. (1. Cilt). Ankara: TRT Müzik Dairesi Yayınları, s. 255. google scholar
• Direnkovna, N. P. (1927). “Kult Ognya u Altaysev i Teleut”. SMAE. VI. (bkz. Ögel, 2006, s. 592) google scholar
• Ergun, P. (2010). Türk gelininin mitolojik göçü. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(14), 275-290. google scholar
• Ferris, W. R. (1997). Halk şarkıları ve kültür: Charles Seeger ve Alan Lomax. (F. G. Mirzaoğlu, Çev.). Millî Folklor, (34), 87-93. google scholar
• Harva, U. (1938). Die religiçsen Vorsellungen der altaischen Völker. Helsinki. (bkz. Ögel, 2006, s. 593) google scholar
• Karaca, N. (2016). Hayatın ‘eşik’ durumu bağlamında ve Sivas evlenme geleneğinde ‘gelin kültürü’. Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi (TÜBAR), (40), 105-136. google scholar
• Kartarı, A. (2001). Farklılıklarla yaşamak kültürlerarası iletişim (1.bs). Ankara: Ürün Yayınları. google scholar
• Kök, A. (2016). Pîr-i Türkistan’ın metafor dünyası (1.bs). İstanbul: Kesit Yayınları. google scholar
• Köprüden geçer iken (2006). Türk Halk Müziği Sözlü Eserler Antolojisi. (2. Cilt). Ankara: TRT Müzik Dairesi Yayınları. s. 563. google scholar
• Köprüden geçti gelin (2006). Türk Halk Müziği Sözlü Eserler Antolojisi. (2. Cilt). Ankara: TRT Müzik Dairesi Yayınları. s. 563. google scholar
• Köprünün başlarında (2006). Türk Halk Müziği Sözlü Eserler Antolojisi. (2. Cilt). Ankara: TRT Müzik Dairesi Yayınları. s. 565. google scholar
• Köprüyü dolanma (2006). Türk Halk Müziği Sözlü Eserler Antolojisi. (2. Cilt). Ankara: TRT Müzik Dairesi Yayınları. s. 565. google scholar
• Köprüye varınca köprü yıkıldı (2006). Türk Halk Müziği Sözlü Eserler Antolojisi. (2. Cilt). Ankara: TRT Müzik Dairesi Yayınları, s. 565. google scholar
• Lakoff, G. - Johnson, M. (2015). Metaforlar hayat, anlam ve dil (1.bs). (G. Y. Demir., Çev.). İstanbul: İthaki Yayınları. google scholar
• Mirzaoğlu-Sıvacı, F. G. (2005). Türkülerde mitolojik unsurlar. Türkbilig, 10, 34-53. google scholar
• Ögel, B. (2006). Türk mitolojisi (4.bs) (2. Cilt), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. google scholar
• Örnek, S. V. (1977). Türk halkbilimi (1.bs). Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları. google scholar
• Şahan, K. (2017). Kavram alanlarının bir haritası olarak metaforlar / Kavram haritalarını okuma projesi: Metaforlar. İbrahim Şahin-Deniz Depe (Ed.). Bir Metafor Olarak Yol ve Yolculuk içinde (s. 11-20). İstanbul: Doğu Kütüphanesi. google scholar
• Şahan, K. (2020). Şiirde derin yapı metafor modern Türk şiiri üzerine bir inceleme (1.bs). Ankara: Ebabil Yayınları. google scholar
• Temur, N. (2018). Epik anlatılarda bir geçiş metaforu olarak uyku. Millî Folklor, 15(117), 32-40. google scholar
• Tepebaşılı, F. (2013). Metafor yazıları (1.bs). Konya: Çizgi Kitabevi. google scholar
• Türk Halk Müziği Sözlü Eserler Antolojisi (2006). Ankara: TRT Müzik Dairesi Yayınları. google scholar
• Yaylagül, Ö. (2010). Divânu Lügâti’t-Türk’te yer alan atasözlerindeki metaforlar. Millî Folklor, 11(85), 112- 121. google scholar
• https://www.haberturk.com/samsun-haberleri/79180093-bu-kopruden-gecmeyen-gelin-dugun-salonuna-gitmiyorneset-ertasin-kopruden-gecti-gelin Erişim Tarihi: 08.07.2021. google scholar
• https://www.notaarsivleri.com/NotaMuzik/kopruyu_dolanma_kopru_yikiktir.pdf Erişim Tarihi: 23.03.2021. google scholar
• https://sozluk.gov.tr/e -Erişim tarihi: 14.05.2021, 08.07.2021. google scholar