Öz
This article examines the grammatical structure and meaning of the words görürce and tutarca. The use of these words was notably mentioned as organ names in my master’s thesis titled “Firûz-i Cihângîr Story Language Analysis-Text-Dictionary (Folios 71r-140r).” This prose story of Fîrûz-i Cihângîr is an original Persian work on bravery and adventure. It was translated into Turkish in by Celalzâde Salih Çelebi upon the behest of Suleiman the Magnificent. The words examined in this article, occur in the 3rd volume of the work which is found in the Pertevniyal Section of the Süleymaniye Manuscript Library. Upon encountering the two Turkish words mentioned above in the transcription of the text, various texts with the term dictionaries were scanned within the scope of this article. As a result of the research, these words appear to have occurred in Turkish between the 14th -21st centuries in Turkey, but they were not used for organ names. This article discusses the structure of the words görürce and tutarca that are formed with a common morpheme (-ArcA/-(I)rcA), by taking into account morphemes with similar functions (-DIkCA, -IncA/-sIncA, -mAcA, -lIcA). The article has identified words derived from this suffix and has attempted to evaluate its functions and meanings.
Anahtar Kelimeler
Görürce tutarca organ names combined suffix ArcA -(I)rcA Fîrûz-i Cihângîr Hikâyesi
Kaynakça
- Acıduman, A. (2009). Şânîzâde Mehmed Atâullah Efendi ve Mi’yârü’l-Etibbâ adlı eserinde çocuk hastalıkları. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 42-52. google scholar
- Banguoğlu, T. (2015). Türkçenin grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
- Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford: At the Clarendon Press. google scholar
- Çelebi, H. (2019). Derleme Sözlüğü’nde yapım eklerinin sıklık derecesi. 532. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. google scholar
- Çimen, Y. (2019). Emir Çelebi, Enmüzecü’t-Tıbb. Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. google scholar
- Deighton, H. (1999). Eski Roma yaşantısında bir gün. (H. K. Ersoy, Çev.) İstanbul: Homer Kitabevi. Derleme sözlüğü (Cilt I-VI). (2009). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
- Doğan, E. (2015). Türkiye Türkçesinde addan zarf türeten birleşik ekler üzerine. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 11-28. google scholar
- Kılıç, G. (2022). Fîrûz-i Cihângîr hikayesi dil incelemesi-metin-sözlük (Vr.71a-140a). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. google scholar
- Koç, A. (2010). Hastalık isimlerinde örtmece. Türk Dünyası Araştırmaları, 77-94. google scholar
- Korkmaz, Z. (2017). Türkiye Türkçesi grameri (şekil bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
- Özbilgin, A. (2014). Bir kara bulut: Şark çıbanı. National Geographic, 43-59. google scholar
- Tarama sözlüğü. (2009). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
- Tietze, A. (2016). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugati. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA). google scholar
- Türkçe sözlük. (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
- Yıldırım, G. (2011). Türkçede benzerlik, eşitlik ifade eden isimden isim yapma ekleri. 52-54. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. google scholar
- Zülfikar, H. (1991). Terim sorunları ve terim yapma yolları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
- TARANAN ESERLER google scholar
- Anıl Çelik, Terceme-i Kâmilü’s-Smâ'a (Giriş-İnceleme-Metin-Dizin) (Yüksek Lisans Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı, Bursa, 2014. google scholar
- Ayfer Aytaç, Kitâbü’l-Felâhat Tercümesi Giriş - Metin - Dizin (Doktora Tezi), Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Çanakkale, 2015. google scholar
- Elif Kaya, Enva-ı Emraz: İnceleme-Metin-Dizin (Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale On sekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı, 2009. google scholar
- Emel Gözlü Kaya, Muhyiddin Mehî’nin Müfîd (Nazmü’t Teshil) Adlı Eseri (İnceleme-Metin- Dizin) ve Bu Eserin XV. Yüzyıl Türk Tıp Dilinin Oluşmasındaki Yeri (Doktora Tezi), Sakarya Üniversitesi, Sakarya, 2008. google scholar
- Güllü Özdemir, Hekim Beşir Çelebi Mecmû'atü’l-Fevâyid (Giriş-İnceleme-Çeviri Yazılı Metin-Dizin) (Doktora Tezi), Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Sivas, 2018. google scholar
- Gürkan Kanaatlı, Hekîm-i Dendânî Mehmed bin Ahmed’in “Terceme-i Muhtasar-ı Müfîd Fî ‘İlmi’t-Tıbb” Adlı Eseri (Vr. 4b-28b) (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım) (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2018. google scholar
- Hamdi Üngör, Hayatîzâde Mustafa Feyzî’nin Risale-İ Maraz-ı Efrenc Adlı Eseri Vr. (50b-102b) (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım) (Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı, İstanbul, 2016. google scholar
- Hilal Başak Eroğlu, Tabîbnâme Adlı Tıp Eserindeki Bitkilerle Divan Şiirinde Geçen Bitkilerin Mukayesesi (Yüksek Lisans Tezi), Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Kırıkkale, 2018. google scholar
- Merve Günan, Şeyhî Dîvânı’nda Tıbbî Unsurlar (Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı, İstanbul, 2018. google scholar
- Musa Şengün, ‘Alî bin İshâk Müfredât-ı Mükellef Giriş, Söz Varlığı Üzerine Bir İnceleme, Metin, Sözlük (Yüksek Lisans Tezi), Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili ve Edebiyatı Bilim Dalı, Bolu, 2017. google scholar
- Osman Özer, Tervihü’l-Ervah Giriş-İnceleme-Metin (Doktora Tezi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, 1995. google scholar
- Selim Önler, Balıkesirli Râsih Ahmed Bey-Bülgatü’l-Ahbâb (Metin-Dil İncelemesi-Sözlük) (Doktora Tezi), Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı, Bursa, 2021. google scholar
- Şamil Çan, “Ümmü’l-Gazâ” ve “Fenn-i Humbara ve Sanâyi '-i Âteş-Bâz}” (İnceleme-Metin-Dizin) (Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı, Bursa, 2016. google scholar
- Yıldız Çimen, Emir Çelebi, Enmuzecü’t-Tıbb (İnceleme-Metin 1b-173a) (Yüksek Lisans Tezi), Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Antalya, 2019. google scholar
- Zafer Önler, Celalüddin Hızır (Hacı Paşa) Müntahab-ı Şifa - İnceleme-Metin-Dizinler, (Doktora Tezi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, 1981. google scholar
Öz
Bu çalışmada görürce ve tutarca kelimelerinin yapı ve anlamları üzerinde durulmuştur. Tarafımca hazırlanan “Fîrûz-i Cihângîr Hikâyesi Dil İncelemesi-MetinSözlük (Vr.71a-140a)” adlı yüksek lisans tezinde söz konusu kelimelerin organ adı karşılığında kullanılması dikkat çekmiştir. Fîrûz-i Cihângîr Hikâyesi aslı Farsça olan mensur hikâye türünde yiğitlik ve macera konulu bir eserdir. 16. yüzyılda Kanuni Sultan Süleyman’ın isteği üzerine Celâlzâde Salih Çelebi tarafından Türkçeye tercümesi yapılmıştır. Bu çalışmaya konu olan kelimeler eserin Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Pertevniyal bölümündeki 3. cildinde geçmektedir. Metnin transkripsiyonunda yukarıda bahsi geçen iki Türkçe kelime ile karşılaşılması üzerine bu makale kapsamında dönem sözlükleri ile çeşitli metinler taranmıştır. Araştırma neticesinde Türkiye Türkçesinin 14-21. yüzyılları arası tarihsel sürecinde görürce ve tutarca kelimelerinin organ adı yerine kullanılmadığı görülmüştür. Makalede ortak bir biçimbirimle (-ArcA/-(I)rcA) türetilmiş olan görürce ve tutarca kelimelerinin yapısı, benzer işlevli biçimbirimler (-DIkCA, -IncA/-sIncA, -mAcA, -lIcA) de dikkate alınarak ele alınmış ve bu ekle türetilen kelimeler tespit edilerek ekin işlev ve anlamları değerlendirilmeye çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Görürce Tutarca Organ Adları Birleşik Ek -ArcA/-(I)rcA eki Fîrûz-i Cihângîr Hikâyesi.
Kaynakça
- Acıduman, A. (2009). Şânîzâde Mehmed Atâullah Efendi ve Mi’yârü’l-Etibbâ adlı eserinde çocuk hastalıkları. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 42-52. google scholar
- Banguoğlu, T. (2015). Türkçenin grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
- Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford: At the Clarendon Press. google scholar
- Çelebi, H. (2019). Derleme Sözlüğü’nde yapım eklerinin sıklık derecesi. 532. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. google scholar
- Çimen, Y. (2019). Emir Çelebi, Enmüzecü’t-Tıbb. Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. google scholar
- Deighton, H. (1999). Eski Roma yaşantısında bir gün. (H. K. Ersoy, Çev.) İstanbul: Homer Kitabevi. Derleme sözlüğü (Cilt I-VI). (2009). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
- Doğan, E. (2015). Türkiye Türkçesinde addan zarf türeten birleşik ekler üzerine. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 11-28. google scholar
- Kılıç, G. (2022). Fîrûz-i Cihângîr hikayesi dil incelemesi-metin-sözlük (Vr.71a-140a). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. google scholar
- Koç, A. (2010). Hastalık isimlerinde örtmece. Türk Dünyası Araştırmaları, 77-94. google scholar
- Korkmaz, Z. (2017). Türkiye Türkçesi grameri (şekil bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
- Özbilgin, A. (2014). Bir kara bulut: Şark çıbanı. National Geographic, 43-59. google scholar
- Tarama sözlüğü. (2009). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
- Tietze, A. (2016). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugati. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA). google scholar
- Türkçe sözlük. (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
- Yıldırım, G. (2011). Türkçede benzerlik, eşitlik ifade eden isimden isim yapma ekleri. 52-54. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. google scholar
- Zülfikar, H. (1991). Terim sorunları ve terim yapma yolları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
- TARANAN ESERLER google scholar
- Anıl Çelik, Terceme-i Kâmilü’s-Smâ'a (Giriş-İnceleme-Metin-Dizin) (Yüksek Lisans Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı, Bursa, 2014. google scholar
- Ayfer Aytaç, Kitâbü’l-Felâhat Tercümesi Giriş - Metin - Dizin (Doktora Tezi), Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Çanakkale, 2015. google scholar
- Elif Kaya, Enva-ı Emraz: İnceleme-Metin-Dizin (Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale On sekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı, 2009. google scholar
- Emel Gözlü Kaya, Muhyiddin Mehî’nin Müfîd (Nazmü’t Teshil) Adlı Eseri (İnceleme-Metin- Dizin) ve Bu Eserin XV. Yüzyıl Türk Tıp Dilinin Oluşmasındaki Yeri (Doktora Tezi), Sakarya Üniversitesi, Sakarya, 2008. google scholar
- Güllü Özdemir, Hekim Beşir Çelebi Mecmû'atü’l-Fevâyid (Giriş-İnceleme-Çeviri Yazılı Metin-Dizin) (Doktora Tezi), Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Sivas, 2018. google scholar
- Gürkan Kanaatlı, Hekîm-i Dendânî Mehmed bin Ahmed’in “Terceme-i Muhtasar-ı Müfîd Fî ‘İlmi’t-Tıbb” Adlı Eseri (Vr. 4b-28b) (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım) (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2018. google scholar
- Hamdi Üngör, Hayatîzâde Mustafa Feyzî’nin Risale-İ Maraz-ı Efrenc Adlı Eseri Vr. (50b-102b) (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım) (Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı, İstanbul, 2016. google scholar
- Hilal Başak Eroğlu, Tabîbnâme Adlı Tıp Eserindeki Bitkilerle Divan Şiirinde Geçen Bitkilerin Mukayesesi (Yüksek Lisans Tezi), Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Kırıkkale, 2018. google scholar
- Merve Günan, Şeyhî Dîvânı’nda Tıbbî Unsurlar (Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı, İstanbul, 2018. google scholar
- Musa Şengün, ‘Alî bin İshâk Müfredât-ı Mükellef Giriş, Söz Varlığı Üzerine Bir İnceleme, Metin, Sözlük (Yüksek Lisans Tezi), Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili ve Edebiyatı Bilim Dalı, Bolu, 2017. google scholar
- Osman Özer, Tervihü’l-Ervah Giriş-İnceleme-Metin (Doktora Tezi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, 1995. google scholar
- Selim Önler, Balıkesirli Râsih Ahmed Bey-Bülgatü’l-Ahbâb (Metin-Dil İncelemesi-Sözlük) (Doktora Tezi), Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı, Bursa, 2021. google scholar
- Şamil Çan, “Ümmü’l-Gazâ” ve “Fenn-i Humbara ve Sanâyi '-i Âteş-Bâz}” (İnceleme-Metin-Dizin) (Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı, Bursa, 2016. google scholar
- Yıldız Çimen, Emir Çelebi, Enmuzecü’t-Tıbb (İnceleme-Metin 1b-173a) (Yüksek Lisans Tezi), Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Antalya, 2019. google scholar
- Zafer Önler, Celalüddin Hızır (Hacı Paşa) Müntahab-ı Şifa - İnceleme-Metin-Dizinler, (Doktora Tezi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, 1981. google scholar
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Aralık 2022 |
| Gönderilme Tarihi | 31 Ağustos 2022 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2022 Cilt: 62 Sayı: 2 |
