Şairin Kadrajından Zant: Yitik Bir Kelimenin Peşinde

Yıl 2022, Cilt: 62 Sayı: 2, 529 - 554, 30.12.2022

Süreyya Uzun Pekşen

https://doi.org/10.26650/TUDED2022-1172222

Öz

Bu makalede 16. yüzyıl şairlerinden Üsküdarlı Aşkî’nin Divan’ındaki 203 numaralı gazelin redifi olan ve Osmanlı şiirinde kullanım sıklığının son derece düşük olduğu tespit edilen zant kelimesine odaklanılmaktadır. İlk aşamada, kelimenin gazelde yer aldığı bağlamlardan hareketle neyin göstereni olabileceği yorumlanmaya çalışılmış ve gösterilen için tespit edilebilen görsel malzeme ile uyumu değerlendirilerek iki ihtimal belirlenmiştir. Sonraki aşamada ise erişilen yeni kaynaklar ışığında bu iki ihtimalden birinin doğruluğu teyit edilmiştir. Osmanlı şiir geleneğinde gündelik hayat ve maddi kültür ögelerinin kullanımı üzerine kısa bir girişle başlayan makalede şairin manzumelerinde nesnelere yer verme biçimlerine bakıldıktan sonra çalışmaya esas olan gazel üzerinden tasvir edilen nesnenin ne olabileceği tartışılmaktadır. Ardından, klasik şiirde yer bulan edebî tasvirlerin ne derecede gerçekçi olduklarını saptayabilmek için sanat tarihi disiplininin alanına giren minyatürlere, resimlere, gravürlere ve kıyafet albümlerine müracaat edilebileceği görüşünden hareketle, elde edilen veriyle uyum sağlama ihtimalinin yüksek olduğu düşünülen görsel malzeme sunulmaktadır. Son bölümde ise araştırmayı net bir sonuca kavuşturan veriler ile birlikte 15. yüzyılda yaşamış Dietrich von Schachten ve Arnold von Harff gibi Batılı seyyahların notlarında, Osmanlı dönemine ait minyatürlerde, fürûsiyye çizimlerinde ve bilhassa Gentile Bellini, Carpaccio, Mansoeti gibi Venedikli Rönesans sanatkârlarının resimlerinde yer alan zant tasvirlerinden örnekler paylaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı şiiri, Üsküdarlı Aşkî, 16. yüzyıl, Serpuşlar, Memlukler

Teşekkür

Makaleyi okuyarak değerli görüşlerini benimle paylaşan ve bazı görsellere ulaşmamı sağlayan Arş. Gör. Mehmet SAVAN’a teşekkür ederim.

The Word Zant from the Poet’s Perspective: In Pursuit of an Obsolete Word

Öz

This article focuses on the word zant, which rarely appears in Ottoman poetry and served as the redif [synonymous repetition for rhyming in poetry] of a descriptive gazel [ode] in the Divan [collected poems] of Aşkî of Üsküdar. As part of the first step, the study attempts to interpret the signification of the word zant by drawing upon the context of its appearance in the gazel and consequently identifies two possibilities by considering its compatibility with the available historical visual material. Afterward, the study used newly-accessed sources to confirm the likelihood of one of the two scenarios. Starting with a brief introduction on daily life and the use of material cultural elements in the Ottoman poetic tradition, the article presents a description of how the poet Aşkî of Üsküdar represented objects in his poems, which is followed by a discussion of what the depicted object could signify with reference to the gazel under study. Along with factual information that brings a clear answer to the research question, the final section provides examples of the description of zant as reflected in the accounts of 15th-century Western travelers, as well as in Ottoman miniatures, illustrations of furusiyya [equestrian martial exercises] texts, and paintings by Venetian Renaissance artists such as Bellini, Carpaccio, and Mansueti.

Anahtar Kelimeler

Ottoman poetry, Aşkî of Üsküdar, 16th century, headgear, Mamluks

Kaynakça

• Alpay Tekin, G. (1983). Mevlânâ, Yunus Emre ve Ahmed-i Dâî’deki musikî âletleri ile ilgili semboller üzerine düşünceler. Türklük Bilgisi Araştırmaları/Journal of Turkish Studies 7, 435-451. google scholar
• And, M. (1985). 17. yüzyıl Türk çarşı ressamları. Tarih ve Toplum III(16), 40-45. google scholar
• And, M. (2011). 16. yüzyılda İstanbul / kent-saray-günlük yaşam. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. google scholar
• Andrews, W. G. (2012). Şiirin sesi, toplumun şarkısı. İstanbul: İletişim. google scholar
• Bağcı, S., Çağman, F., Renda, G. ve Tanındı, Z. (2006). Osmanlı resim sanatı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. google scholar
• Değirmenci, T. (2018). Giriş: Metin And ve çarşı ressamlarının serencâmı. Metin And, Osmanlı tasvir sanatları 2: çarşı ressamları içinde. (s. 11-43). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. google scholar
• Dehkhoda, A. E. (1998). Lugat-nâme-i Dehkhoda. Tahran: Neşriyât-ı Dânişgâh-ı Tahran. google scholar
• Dozy, R. P. (1845). Dictionaire détaillé des noms des vêtements chez les Arabes. google scholar
• Egüz, E. (2014). Yabancı seyyahların gözüyle klasik Türk edebiyatı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, (49), 53-93. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/ iutded/issue/17077/178691 google scholar
• Fuess, A. (2008). Sultans with horns: the political significance of headgear in the Mamluk Empire. Erişim adresi: Article: http://mamluk.uchicago.edu/MSR_XII-2_2008-Fuess-pp71- 94.pdf google scholar
• Hendrowski, H., Rudolf II, & Adel. (1575). Bilder aus dem Türkischen volksleben.Erişim adresi: https://search.onb.ac.at/primo-explore/fulldisplay?docid=ONB_alma21293473340003338 &context=L&vid=ONB&lang=de_DE google scholar
• Karadeniz, Ü. (2013). Silahşorluğa dair önemli bir kaynak: Anonim silahşorluk risalesi. Belgeler, XXXIV, 1-16. google scholar
• Kılıç, F. (2010). Âşık Çelebi Meşâ‘irü’ş-Şu‘arâ: İnceleme-metin. İstanbul: İstanbul Araştırması Enstitüsü Yayınları. google scholar
• Mayer, L. A. (1952). Mamluk costume. Cenova. google scholar
• Nayman Demir, M. (2019). Üsküdarlı Aşkî’nin Delîlü’s-Sâlikîn adlı eseri (inceleme/transkripsiyonlu metin) (Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Oruç, G. (2018). İstanbul’dan Paris’e Hüseyin İstanbuli’ye atfedilen bir kıyafetname (Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. google scholar
• Özgül, M. K. (2018). Dîvan Yolu’ndan Pera’ya selâmetle. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. google scholar
• Pala, İ. (1983). Aşkî, hayatı, edebî şahsiyeti ve divanı (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Pala, İ. (1988). Aşkî ve Dîvânından örnekler. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. google scholar
• Solmaz, S. (2018). Ahdî ve Gülşen-i Şu'arâ’sı: inceleme-metin. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. google scholar
• Şentürk, A. (2002). XVI. asra kadar Anadolu sahası mesnevilerinde edebî tasvirler. İstanbul: Kitabevi. google scholar
• Uzun, S. (2011). Üsküdarlı Aşkî Divanı: tenkitli metin, nesre çeviri ve 16. yüzyıl Osmanlı hayatının divandaki yansımaları (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Üst, S. (2018). Edirneli Nazmî Dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. google scholar
• Yazar, S. (2011). XVI. yüzyıl şairlerinden Üsküdarlı Aşkî’nin eserleri hakkında yeni tespitler. Türkiyat Mecmuası c. 21, 375-393. google scholar
• Yazar, S. (2012). Üsküdarlı Aşkî’nin iki tasavvufî mesnevisi: Tercüme-i Muhtârnâme ve Menâzilü’s-Sâlikîn. İstanbul: Okur Akademi. google scholar
• lò^'l [ed-danat], Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi içinde. Erişim adresi: http://www.kamus.yek.gov.tr/ google scholar
• ط َ َّ لضنا] eḍ-ḍanaṭ]. Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi içinde. Erişim adresi: http://www.kamus.yek.gov.tr/ google scholar
• http://warfare.ga/16/Kitab_al-makhzun-1578-229.jpg google scholar
• https://www.davidmus.dk/en/collections/islamic/dynasties/mamluks/art/19-2001 google scholar
• Dettaglio del Martirio di san Marco di Giovanni Bellini eVittore Belliniano (3) - Category:Martyrdom of Saint Mark by Giovanni Bellini - details - Wikimedia Commons google scholar
• www.ourtravelpics.com/photo/venice/532/ google scholar
• http://bluoscar.blogspot.com/2011/01/episodi-della-vita-di-san-marco.html google scholar
• https://www.open.edu/openlearn/history-the-arts/visual-art/art-renaissance-venice/content-section-1.5 google scholar
• http://warfare.ga/16/Reception_of_the_Venetian_ambassador.jpg google scholar