Vesîletü’n-Necât’ın Mevlid Dışındaki Eserlere Etkisi: İndî’nin Hac Davetiyesi Örneği

Yıl 2022, Cilt: 62 Sayı: 2, 639 - 655, 30.12.2022

Seydi Kiraz

https://doi.org/10.26650/TUDED2022-1182759

Öz

Vesîletü’n-Necât (Mevlid), Türk edebiyatında mevlid türünün teşekkülü, tekâmülü ve günümüze kadar ulaşan sağlam bir geleneğe dönüşmesinde mühim bir yere sahiptir. Bu eserden sonra pek çok mevlid yazılmıştır. Yazılan bu mevlidler, muhtevanın ayrıntılı ya da muhtasar olması, şekil, dil ve üslup bakımından bazı farklılıklar gösterse de bu mevlidlerin tamamında az çok Vesîletü’n-Necât’ın etkileri görülmüştür. Etkilenme; metinler arasında bazen önemli oranda taklit, bazen nazire bazen de motif ve muhtevanın benzerliği olarak yansımıştır. Bu çalışmada Mevlid’in kendi türü üzerindeki etkisi hakkında ayrıntılı bilgi verilmemiş, bu hususa kısaca değinilmiştir. Ardından Mevlid’in özellikle Hac Davetiyesi’ne ve yanı sıra farklı türler üzerindeki tesiri araştırılmış, bu tesirin oranı ve yansıma şekli incelenmiştir. Böylece Süleyman Çelebi’nin mevlid şairleri dışında başka şairler üzerindeki nüfuzu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Araştırma, muhtevası haccın usul ve esaslarının, emir ve yasaklarının, sünnet ve müstehaplarının anlatıldığı ve menâsik-i hac olarak adlandırılan bir türle sınırlandırılmıştır. Bu bağlamda İndî mahlaslı bir şairin 19. yüzyılda yazdığı Hac Davetiyesi adlı mesnevi ele alınmıştır. Şimdilik tek nüshası tespit edilen eser, Çorum Hasanpaşa Yazma Eserler Kütüphanesinde 19 Hk 1421 numarada kayıtlıdır. Eserin şairi tespit edilmeye çalışılmış, eserden faydalanılarak şair hakkında bilgi verilmiş, eser, şekil ve muhteva bakımından tanıtılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Vesîletü’n-Necât, Mevlid, Hac Davetiyesi, Menâsik-i Hac, Süleyman Çelebi, İndî

Destekleyen Kurum

YOKTUR

Proje Numarası

-

Teşekkür

Teşekkürler

The Effect of Wasilat al-Najat on Other Non-Mawlid Works: The Case of Hac Davetiyesi by Indî

Öz

The mawlid work Wasilat al-Najat by Süleyman Çelebi has an important place in the formation and evolution of mawlid works in the Turkish literature and its transformation into a solid tradition that has survived to the present day. Many mawlids have been written since Wasilat al-Najat [Occasions of the Salvation], and although they show some differences in terms of narration, form, language, and style, the effects of Wasilat al-Najat are seen in all of these works, sometimes in terms of the text, sometimes in the form of imitation, sometimes in nazirah [a poem modeled after another poem], and other times in the similarity of motif and content. This study does not provide detailed information about the effect of Wasilat al-Najat on other mawlids but only briefly discusses this issue. The study then goes on to investigate the effect of Wasilat al-Najat on the Hac Davetiyesi [The Hajj Invitation], as well as on other non-mawlid species, examining the rate and reflection of these influences. Thus, the study attempts to reveal Süleyman Çelebi’s influence on other non-mawlid poets. The content of the research is limited to the genre known as the manasik [rites and ceremonies to be performed during and around the Hajj], which explains the methods and principles of the Hajj, the orders and prohibitions, sunnah, and mustahab [recommended things]. In this context, the study discusses the mathnawi [poem written in couplets] titled Hac Davetiyesi written by Indî in the 19th century. The work currently has only one known copy, which is registered at the Çorum Hasanpaşa Manuscripts Library under 19 Hk 1421. The study attempts to identify the poet of the Hac Davetiyesi, provides information about the poet by benefitting from information in it, and introduces it in terms of its form and content.

Anahtar Kelimeler

Manâsik al-Hajj, Süleymân Çelebi, Wasilat al-Najat, Hac Davetiyesi, Mawlid

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Akkuş, M. (1992). Edebiyatımızda regâibiyye ve Salâhi’nin Matlau’l-Fecr’i. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (XXXII), 129-153. google scholar
• Banarlı, N. S. (1962). Büyük nazîreler Mevlid ve Mevlid’de millî çizgiler. Yüksek İslam Enstitüsü Dergisi, 1(1), 1-24. google scholar
• Batur, H. (2022). Türk edebiyatında regâibiyye geleneği ve Şâkir’in Nazm-ı Regâib’i. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 5(1), 107-143. google scholar
• Bilgin, E. (2022a). 19. Asır şairlerinden Ali Rizâyî’nin “Mevlûd-i Şerîf’ isimli eseri. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 6(1), 225-286. google scholar
• Bilgin, E. (2022b). 18. Asırda telif edilmiş manzum bir ilmihâl kitabı: Süleymân-nâme (Hanefi ve Şâfi’î fıkhı bağlamında namaz). Erzurum: Fenomen Yay. google scholar
• Budak, M. (2010). Şeyh Şâmil. TDV İslam Ansiklopedisi (39, 67-70). İstanbul: TDV Yay. google scholar
• Canim, R. (2018). Latîfî Tezkiretü’ş-Şuarâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ. Ankara: Kültür ve Turizm Bak. google scholar
• Çavuşoğlu, R. (2020). Hicaz yollarında bir sûfî Mehmed İlhâmî’nin hac seyahatnâmesi (2. bs). İstanbul: Okur Akademi. google scholar
• Demiryürek, M. - Ozulu, A. (2017). EşrefErtekin’in günlüklerinden bir zamanlar Çorum. Çorum: Çorum Belediyesi Yay. google scholar
• Ersoy, M. Â. (2013). Ertuğrul Düzdağ (Haz.), Safahât (9. bs). Ankara: TDV Yay. google scholar
• Günşen, A. (2016). İpsalali Ebu’l-Hayr ve Mevlid’i. M. Akkuş (Ed.). Mevlid külliyatı (II, 25-98) (2. bs). Ankara: Diyanet İşleri Başkanliği Yay. google scholar
• İndî. Hac Davetiyesi. Çorum Hasanpaşa Yazma Eserler Kütüphanesi. 19 Hk 1421. google scholar
• İsen, M. (1994). Künhü’l-Ahbâr’ın tezkire kısmı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi. google scholar
• Karakuş, N. (2022). Hac yolunda bir Bâbür prensesi, KADEM Kadın Araştırmaları Dergisi, 8(1), 17-40. google scholar
• Karataş, A. (2003). Türk-İslâm edebiyatında manzum menâsik-i haclar ve Nâlî Mehmed Efendi’ye atfedilen Menâsik-i Hac (edisyon kritik). (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. google scholar
• Kemikli, B. (2016). Geleneğin izinde: Tanzimat’tan günümüze mevlid türü. B. Kemikli (Ed.). Mevlid külliyatı (III, 11-19), (2. bs). Ankara: DBY Yay. google scholar
• Kınay Civelek, N. (2021). Toroslarda bir derviş OrmanalıAli ZelîlîveNiyâzü’l-Müznibîn’i. İstanbul: Ali Laçin-Bariş Matbaa. google scholar
• Kiraz, S. (2019). Enverî-i Erzincânî ve Mevlûd-i Şerîf’i. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 23(1), 461-495. google scholar
• Kiraz, S. (2020a). İndî’nin manzum menâsik-i haccı (inceleme metin dizin ve sözlük). Erzurum: Fenomen Yay. google scholar
• Kiraz, S. (2020b). Konyali Seyyid Mehmed Efendi’nin manzum menâsik-i hacci. KÜLLİYAT Osmanlı Araştırmaları Dergisi, (10), 1-21. google scholar
• Köksal, M. F. (2011). Mevlid-nâme. Ankara: TDV Yay. google scholar
• Bozkurt, N. - Küçükaşcı, M. S. (2004). Mescid-i Nebevî. TDV İslam ansiklopedisi (29, 281-290). Ankara: TDV Yay. google scholar
• Kütük, R. (2016). Fetih öncesinde yazılmış bir mevlid: Ayasofya müezzini Kemâl’in Mevlidü’n-Nebî’si. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 40(1), 22-95. google scholar
• Okiç, M. T. (1975). Çeşitli dillerde mevlidler ve Süleyman Çelebi mevlidinin tercemeleri. Atatürk Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Dergisi, (1), 27-38. google scholar
• Pekolcay, A. N. (1993). Mevlid. Ankara: TDV Yay. google scholar
• Söylemez, İ. (2022). Bekir Sıdkî Efendi’nin Fezâil-i Menâsik-i Hac adlı eseri üzerine bir inceleme. İslami İlimler Dergisi, 17(1), 217-241. google scholar
• Şemseddin Sâmî. (1317/1899). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: İkdam Matbaası. google scholar
• Timurtaş, F. K. (1970). Mevlid Süleyman Çelebi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. google scholar
• Ünver, İ. (1977). Ahmedî’nin İskender-nâme’sindeki mevlid bölümü. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, (355-411). Ankara: TDK Yay. google scholar
• Yekbaş, H. (2010). Klasik Türk şiirinde regâibiyye ve Mehmed Fevzî Efendi’nin regâibiyyesi. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (42), 69-95. google scholar
• Yıldız, A. (2016). Salih Nihânî ve mevlidi. B. Kemikli (Ed.). Mevlid külliyatı (III, 109-135), (2. bs). Ankara: DBY Yay. google scholar