Mevlid-i Fâtıma’da Elma Yiyerek Hamile Kalma Motifi

Yıl 2022, Cilt: 62 Sayı: 2, 709 - 727, 30.12.2022

Nursel Uyanıker

https://doi.org/10.26650/TUDED2022-1183157

Öz

Sıra dışı bir şekilde doğduğuna inanılan dinî kişiler, Tanrı tarafından kendilerine kutsallık atfedilen ve korunan kahramanlardır. İslam peygamberi Hz. Muhammed’in kızı olan Fâtıma, Tanrı tarafından Cebrail vasıtasıyla gönderilen elma sayesinde doğumuna vesile kılınmış olağanüstü bir kişidir. Hz. Fâtıma güçlü bir kadın kahramandır ve inanışa göre Kıyamet gününde Müslüman kadınlara şefaat edecektir. Çalışmada, Süleymaniye Kütüphanesi Yazma Bağışlar 05846 numarada kayıtlı, “Mevlid-i Fâtımatü’z-Zehra” başlıklı ve 6b -10b varakları arasında yer alan mevlit metni konu edilmiştir. Manzum “Mi’râcü’n-Nebi” başlıklı başka bir yazma eserle birlikte ciltlenmiş bu metin; Hakan Yekbaş tarafından yayınlanan ve mesnevi-hân Süleyman Memdûh’a ait “Vilâdetnâme-i Hazret-i Fâtıma” başlıklı metne büyük ölçüde benzemekle birlikte; beyit sayısı ve muhteviyatı bakımından bazı farklılıklar içermektedir. Çalışmanın sonunda yazmanın çeviriyazılı metni verilmiştir. Çalışmanın amacı, elma sembolünü kutsal-dinî kişilik özelinde ele alarak Türk milletinin psikolojisini ve hayâl gücündeki yaratıcılığını göstermeye çalışmaktır. Hz. Fâtıma’nın doğumu ile ilgili yazılmış yazma eserden yola çıkılarak işlenen konu, metin inceleme yöntemleri, yorumsamacı bakış açısı ve muhteva, dil-anlatım/yapı, bağlam/icra, işlev başlıkları altında ele alınıp değerlendirilmiştir. Çalışma konusu bazı Ehl-i Sünnet, Şiî ve Alevî kaynaklarına dayandırılarak objektif bir biçimde ele alınmıştır. Sonuç olarak ebelik mesleğinin piri kabul edilen Hz. Fâtıma’nın ve Fadime Ana kültünün, doğum ile ilgili sağaltma ve sürdürme işlevini yerine getirdiği; halkbilim açısından eşiksel bir metin olduğu değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Menkıbe, Mevlid-i Fâtıma, Miraç, sıra dışı hamilelik, elma motifi, legend, Mawlid-i Fatimatu’z-Zehra, Miraj, unusual conceiving, apple motif

Teşekkür

Çalışmada kullanılan yazma eser için Süleymaniye Kütüphanesi’nden verilen dijital görsellerden faydalanılmıştır.

The Motif of Getting Pregnant by Eating Apple in the Mevlid-i Fatima

Öz

Religious persons born in extraordinary ways are heroes who’ve been granted holiness and protection from God. Fatima, the daughter of the Islamic prophet Muhammad, was an extraordinary person who was conceived through an apple which God sent through Gabriel. Fatima is a strong heroine in Islam and is believed will help Muslim women on the Day of Judgment. The study takes the mawlid text titled “Mawlid -i Fatimatü’z-Zehra”, registered at the Süleymaniye Library as Manuscript Donations Number 05846 and located between pages 6b -10b , as its subject. This text is bound together with another manuscript in verse titled “Mi’râcü’n-Nebi”. Although largely similar to the text titled “Viladetnâme-i Hazret-i Fatima,” studied by Hakan Yekbaş and belonging to the mathnawi collection of Süleyman Memdûh, contains some differences in terms of the number and content of the couplets. The transliterated text of the manuscript is provided at the end of this study. The study aims to show the psychology of the Turkish nation and the creativity in its imagination by considering the symbol of the apple as a sacred and religious motif. The study discusses and evaluates this subject under the headings of text analysis methods, hermeneutic perspective and content, language-expression/structure, context/execution, and function based on the work “Mawlid -i Fatimatü’z-Zehra”. The study objectively addresses the subject based on certain Ahl al-Sunnah, Shiite, and Alevi sources. As a result, Fatima, who is accepted as the matron of the midwifery profession, and the Mother Fatima cult are seen to fulfill the function of healing and maintaining birth, with the study evaluating the work as a liminal text in terms of folklore.

Anahtar Kelimeler

legend, Mawlid-i Fatimatu’z-Zehra, Miraj, unusual conceiving, apple motif

Kaynakça

• Yazma Eserler google scholar
• Müellifi/Müstensihi Yok (Tarihi Yok). Mevlid-i Fâtımatü’z-Zehra. Mi’râcu’n-Nebî, Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar 05846, vr. 6b-10b. google scholar
• Müellifi/Müstensihi Yok (Tarihi Yok). Hazâ Dâsitân-ı Fâtımâtü’z-Zehrâ. Mevlid Hikâyeleri, Milli Kütüphane, 14hk 79-2, vr.115a-119a. google scholar
• Basılı Kaynaklar google scholar
• Aslanoğlu, İ. (1984). Âşık Veli, hayatı-kişiliği-deyişleri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı MFAD Yayınları. google scholar
• Baş, H. (2010). Hz. Fâtımâ. İstanbul: İcmal Yayıncılık. google scholar
• Biedermann, H. (1992). Dictionary of symbolism. Translated by James Hulbert, New York: Facts on File publication. google scholar
• Cemiloğlu, M. (1999). Halk hikâyelerinde doğum motifi. Bursa: Uludağ Üniversitesi Güçlendirme Vakfı Yayınları VİPAŞ A.Ş. google scholar
• Daşdemir, Ö. (2015). Alevi-Bektaşi geleneğinde elma. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(37), 83-97. google scholar
• Emini, A. İ. (2003). Örnek İslâm kadını Hz. Fâtıma. (F. Altan- S.S.Huseyni, Çev.) Kum: Ansariyan yayınları. google scholar
• Firuzabadi, S.M.H. (1996). Hazret-i Fâtıma’nın faziletleri. (M. Tahir, Çev.) İstanbul: Tuba Yayınları. google scholar
• Gökbel, A. (2019). Ansiklopedik Alevi Bektaşi terimleri sözlüğü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayını. google scholar
• Güngör, Ş. (1987). Hadikatü’s-sü’eda. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. google scholar
• Hakim Nisaburi. (1968). Müstedrekü’s-Sahihayn. Riyad : Mektebetü’n-Nasri’l-Hadisiyye, C. 3. google scholar
• Hatib-i Bağdadi. (?). Tarih-i Bağdad. Beyrut : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, [t.y.] C. 5. google scholar
• İbnü’l-Esir. (1997). Üsdü’l-gabe fî ma’rifeti’s-sahabe. Thk. Halil Me’mun Şiha, Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, C. 5. google scholar
• İnce, V. (2006). Hz. Fâtıma (a.s.). İstanbul: Kevser Yayınları, C. 3. google scholar
• Meclisi. (1983). Biharü’l-envari’l-câmia li-düreri ahbari’l-eimmeti’l-ethar : Târîhu muhammed. (2. bs.) Beyrut : Müessesetü’l-Vefa, C. 16. google scholar
• Önal, M. N. (2021). Türk halk Müslümanlığında Miraç algısı. Erdem Dergisi, 80, 89-110. google scholar
• Rank, O. (2016). Kahramanın doğuş miti. (G. Yavaş, Çev.) İstanbul: Pinhan Yayıncılık. google scholar
• Şakir, Z. (1958). Hazreti Fâtıma. İstanbul: Maarif Kitaphanesi. google scholar
• Şengün, N. (2008). Hz. Fâtıma Mevlidi ve Vesiletü’n-Necât İle Mukayesesi. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12 (2) , 419-438. google scholar
• Taberi. (1356). Zehairü’l-ukba fî menakıbi zevi’l-kurba. Kahire : Mektebetü’l-Kudsi. google scholar
• Thompson, S. (1955-1958). Motif-Index of Folk-Literature: A Classification of Narrative Elements in Folktales, Ballads, Myths, Fables, Mediaeval Romances, Exempla, Fabliaux, Jest- Books, and Local Legends. Bloomington: Indiana University Press, V. 5. google scholar
• Üçer, M. (1976). Anadolu folklorunda Fadime Ana. Türk Folkloru Araştırmaları Yıllığı-1975, Ankara: KB Millî Folklor Araştırma Dairesi Yayınları. google scholar
• Vaktidolu, A. (2011). Hz. Betül Fatıma anamız. İstanbul: Can yayınları. google scholar
• Yekbaş, H. (2012). Türk edebiyatında Hz. Ali ve Hz. Fatıma mevlidleri. Ankara: Asitan Kitap Yayınları. google scholar
• Yıldırım, D. (2021). Hatib-i Ayasofya Hamdullah Hamdi Mevlûdu’n-Nebî. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
• Elektronik Kaynaklar google scholar
• URL-1: https://www.tupbebekunitesi.com/dogurganligi-artirici-12-gida Erişim tarihi: 28.08.2022 google scholar