Edebiyat Sosyolojisi Bağlamında Dilenme ve Dilencilik: Hayattan Sayfalar ve Miskinler Tekkesi Örneği Ahmet Koçak

Yıl 2023, Cilt: 63 Sayı: 1, 219 - 244, 26.06.2023

Ahmet Koçak

https://doi.org/10.26650/TUDED2023-1284244

Öz

Edebiyat ve sosyoloji, insanı ve toplumu anlamaya, anlatmaya çalıştığı için birçok ortak yönü olan farklı iki disiplindir. Edebiyat sosyolojisi de, sosyal şartlar ile edebî çalışmalar arasındaki ilişkileri inceleyen bir edebî çalışma alanıdır. Toplum hayatını yansıtan bir edebî tür olan romanın konularından biri de dilenme ve dilenciliktir. İnsanlık tarihi kadar geçmişi olan ve her toplumda küçük farklılıklar dışında benzer özellikler gösteren dilencilik, zaman içinde devletlerin aldığı önlemler, ekonomik şartların iyileşmesi ile azalma göstermişse de hep var olagelmiştir. Bu çalışmanın amacı sosyal bir gerçeklik olan dilenciliğin/ dilencilik meselesinin romancılar tarafından nasıl ele alındığını örneklendirmektir. Çalışmada dilencilik meselesinin daha iyi anlaşılması için dilenciliğin tarihî geçmişine ve arka planındaki sosyolojik, dini zeminine değinildikten sonra, dilenciliği romanının ana eksenine oturtan, toplumu çok iyi gözlemlediğini düşündüğümüz iki romancının eseri üzerinde durulmuştur. Ana konuları dilenme ve dilencilik olan romanlardan ilki Osmanlı’nın son yıllarında kaleme alınan Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Hayattan Sayfalar (1919)’ı ile ikincisi ise Reşat Nuri Güntekin’in Miskinler Tekkesi (1946)'dir. Çalışmada edebiyat sosyolojisi bağlamında her iki roman üzerinden dilenci tipleri, mekânsal tercihleri, halkın dilencilere bakışı gibi yönler incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hüseyin Rahmi Gürpınar, Hayattan Sayfalar, Reşat Nuri Güntekin, Miskinler Tekkesi, dilenci

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Begging and Beggary in the Context of Literary Sociology: Hayattan Sayfalar and Miskinler Tekkesi

Öz

Literature and sociology are two distinct but interrelated disciplines that share many similarities in their quest to comprehend and explain human beings and society. Literary sociology is a branch of literary research that examines the relationships between social conditions and literary works. One of the subjects in novels reflecting social life is begging and beggary, an age-old social practice that exhibits comparable traits in all societies with few exceptions and that has always existed despite increasing or diminishing over time in response to state actions, changes in economic situations, and other factors. This study aims to show how authors deal with the issue of begging as a social reality. In order to better grasp the issue of begging, this article discusses the sociological, historical, and religious contexts before focusing on the works of two novelists who made strong social observations by having begging be the main focus of their works. The first one is Hüseyin Rahmi Gürpınar’s (1919) Hayattan Sayfalar [Pages from Life], penned in the last years of the Ottoman Empire, and the second one is Reşat Nuri Güntekin’s (1946) Miskinler Tekkesi [Lodge of the Lazy]. This study analyzes aspects such as the typology of beggars, places where they beg, and the public perception of beggars in both novels by drawing on the insights of literary sociology.

Anahtar Kelimeler

Hüseyin Rahmi Gürpınar, Hayattan Sayfalar, Reşat Nuri Güntekin, Miskinler Tekkesi, beggar

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Ahmet Haşim (1991). Bütün eserleri Frankfurt seyahatnamesi mektuplar mülakatlar. İnci Enginün-Zeynep Kerman (haz.). İstanbul: Dergâh Yay. google scholar
• Ahmet Haşim (2006). Bize göre ve bir seyahatin notları. Kübra Andı (haz.). İstanbul: 3 F Yayınları. google scholar
• Ahmet Rasim (1989). Şehir mektupları I. Ahmet Kabaklı (haz.). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. google scholar
• Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözleri ve deyimler sözlüğü 1 Atasözleri. İstanbul: İnkılap Yay. google scholar
• Albayrak, N. (2009). Türkiye Türkçesinde atasözleri. İstanbul: Kapı Yay. google scholar
• Altın, N. Ş. (2013). Edebiyat sosyolojisi açısından postmodern romanın toplumsal temelleri. (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Altınay, A. R. (1935). On altıncı asırda İstanbul hayatı (1553-1591). 2. Basım. İstanbul: Devlet Basımevi. google scholar
• Altınay, A. R. (1988). On ikinci asr-ı hicride İstanbul hayatı (1689-1785). İstanbul: Enderun Kitabevi Yay. google scholar
• Altınay, A. R. (1988). Onuncu asr-ı hicride İstanbul hayatı (1495-1591). İstanbul: Enderun Kitabevi Yay. google scholar
• Alver, K. (2004). Edebiyatın sosyolojik imkânı. Köksal Alver (ed.), Edebiyat sosyolojisi içinde (s. 13-22). Ankara: Hece Yay. google scholar
• Anar, T. - Özbay, F. (2013). Edebiyat sosyolojisi bağlamında OsmanlI’dan günümüze Türk Şiirinde dilenme ve dilenciliğe genel bir bakış. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, (2), s. 1-27. google scholar
• Bahçeci, B. S. (2017). Tanzimat hikâye ve romanlarında dilenciler ve dilencilik. Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 6(12), 13-23. google scholar
• Bekar, B. (2019). Batı kültüründe atasözleri (16. Yüzyıl- 19. Yüzyıl). Ankara: Sage Yay. google scholar
• Culler, J. (2007). Yazın kuramı, Hakan Gür (çev.). Ankara: Dost Kitabevi. google scholar
• Çelik, H. (2000). Reşat Nuri Güntekin’in romanlarında sosyal tenkit. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay. google scholar
• Danişmend, İ. H. (1979). Tarihi hakikatler, C.2. İstanbul: Tercüman Gazetesi Tarih ve Kültür Yay. google scholar
• Demirtaş, M. (2006). Osmanlı Başkenti’nde dilenciler ve dilencilerin toplum hayatına etkileri. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, (20), 81-104. google scholar
• Ekicigil, R. (ed.) (1983). İstanbul kültür ve sanat ansiklopedisi, C. 3. İstanbul: Tercüman Gazetesi Kültür Yayınları. google scholar
• Escarpit, R. (1968). Edebiyat sosyolojisi. Âli Türkay Yazıcı (Çev.). Remzi Kitabevi, İstanbul. google scholar
• Genç, M. (2008). Osmanlı dünyasında dilencilik. Avrupa ve Osmanlı seyyahlarının İzlenimiyle Osmanlı ve Avrupa’da dilencilik, Suvat Parin (ed.), Bir kent sorunu dilencilik: Tebliğler kitabı sorunlar ve çözüm yolları içinde (s. 13-15), 18-19 Ekim 2008, İstanbul. google scholar
• Göktaş, U. (1994). Dilenciler. Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi içinde (s. 53-54). İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yay. google scholar
• Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt: 63, Sayı: 1, 2023 google scholar
• Gündüz, O. (2020). Toplumda dilencilik olgusu ve dilenci tipi. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 20(49), 861-878. google scholar
• Güntekin, R. N. (1969). Miskinler Tekkesi. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri. google scholar
• Gürbüz, A. (2014). Reşat Nuri Güntekin’in Miskinler Tekkesi romanında dilencilik algısı. Turkish Studies, 9(3), 745-754. google scholar
• Gürpınar, H. R. (1970). Hayattan sayfalar. İstanbul: Atlas Kitabevi. google scholar
• James, H. (1956). The Art of fiction, in The Future of the novel. New York: Vintage Books. google scholar
• Jusdanis, G. (1998). Gecikmiş modernlik ve estetik kültür: Milli edebiyatın icat edilişi. Tuncay Birkan (çev.), Beril Eyüboğlu (yay. yaz.). İstanbul: Metis Yayınları. google scholar
• Kalfa-Topateş, A. (2015). Dilenciler Türkiye’de yoksulluk ve dilenme kültürü. İstanbul: İletişim Yay. google scholar
• Kaplan, M. (2016). Türk edebiyatı üzerine araştırmalar 3: Tip tahlilleri. İstanbul: Dergâh Yayınları. google scholar
• Kemal Tahir (2006). Koyun Kamburu. İstanbul: İthaki Yayınları. google scholar
• Koçu, R. E. (1966). İstanbul ansiklopedisi, C. 8. İstanbul: Koçu Yayınları. google scholar
• Köse, M. (2020). Bir yaşam tarzı olarak dilencilik: Hayattan sahifeler. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 4(1), 165-177. google scholar
• Köse, M. (2021). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e tahkiyeli metinlerde dilencilik (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. google scholar
• Kösemihal, N. Ş. (1967). Edebiyat sosyolojisine giriş. Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Dergisi, (19-20), 1-30. google scholar
• Lukacs, G. (1986). Çağdaş gerçekliğin anlamı. Cevdet Çapan (çev.). İstanbul: Payel Yayınları. google scholar
• Michaud, G. (2004). Bir disiplin olarak edebiyat sosyolojinin kurulması. Hilmi Uçan (çev.). ed. Köksal Alver, (ed.), Edebiyat Sosyolojisi içinde (s.57-67.). Hece Yay. Ankara. google scholar
• Moran, B. (1994). Edebiyat kuramları ve eleştiri, 4. bs.. İstanbul: Cem Yayınları. google scholar
• Naci, F. (1995). Reşat Nuri’nin romancılığı. İstanbul: Oğlak Yayıncılık. google scholar
• Özbek, N. (1999). Osmanlı İmparatorluğunda sosyal devlet. İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Özbek, N. (2008). Osmanlı İmparatorluğu’nda dilencilere yönelik devlet politikaları ve kamusal söylemin değişimi. Suvat Parin (ed.), Bir kent sorunu dilencilik: Tebliğler kitabı sorunlar ve çözüm yolları içinde (s. 17- 44), 18-19 Ekim 2008, İstanbul. google scholar
• Sadri Sema (1991). Eski İstanbul’dan hatıralar, İstanbul: İletişim Yay. google scholar
• Sadri Sema (2002). Eski İstanbul hatıraları. Ali Şükrü Çoruk (haz.). İstanbul: Kitabevi Yay. google scholar
• Sağlık, Ş. (2012). Popüler romanlar ve edebiyat sosyolojisi. Köksal Alver (ed.), Edebiyat sosyolojisi incelemeleri içinde (s. 307-343). Ankara: Hece Yay.. google scholar
• Saraçoğlu, A. C. (2005). Eski İstanbul’dan hatıralar. İsmail Dervişoğlu (haz.). İstanbul: Kitabevi Yay. google scholar
• Sinan, A. T. (2015). Türkçenin deyim varlığı. İstanbul: Kesit Yay. google scholar
• Stendhal (1972). Kızıl ve Kara. Nurullah Ataç (çev.). İstanbul: Cem Yay. google scholar
• Swingewood, A. (2004). Edebiyat sosyolojisine yaklaşımlar. Kaya Bayraktar (çev.), Köksal Alver (ed.), Edebiyat sosyolojisi içinde (s. 77-90). Ankara: Hece Yayınları. google scholar
• Şemseddin Sami (1317/1901). Kamus-i Türki. İstanbul: İkdam Matbaası. google scholar
• Şinasi (11 Cemaziyelahir 1280 / 12 Kasım 1863). Seele hakkındadır. Tasvir-i Efkar, nr. 147. google scholar
• Şirin, İ. (2008). Avrupa ve Osmanlı seyyahlarının izlenimiyle Osmanlı ve Avrupa’da dilencilik. Parin, Suvat (ed.), Bir Kent Sorunu Dilencilik: Tebliğler Kitabı Sorunlar ve Çözüm Yolları içinde (s. 81-98), 18-19 Ekim 2008, İstanbul. google scholar
• Şükûn, Z. (1967). Farsça-Türkçe lügat: Gencîne-i Güftâr Ferheng-i Ziyâ. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Tanpınar, A. H. (1977). Reşat Nuri ve eserler. Edebiyat üzerine makaleler içinde (s. 439-443). İstanbul: Dergâh Yayınları. google scholar
• Tekin, Z. (1999). Osmanlı döneminde dilencilik. Güler Eren (ed.), Osmanlı ansiklopedisi içinde (C. 5, s. 455-461). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. google scholar
• Tietze, A. (2002). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugatı, C.1. İstanbul-Wien: Simurg Yay. google scholar
• Toksarı, A. (1994). Dilencilik. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi, C.IX. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 298-300. google scholar
• Tüzer, İ. - Hüküm, M. (2019). Edebiyat sosyolojisi edebiyata sosyolojiden bakmak. Ankara: Akçağ Yay. google scholar
• Uludağ, S. (1994). Dilencilik (Tasavvuf). Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi, C. IX, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s.300. google scholar
• Vatandaş, C. (2002). Dilenciler ve dilencilik. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi , 4(1), 170-183. google scholar
• Wellek, R. Warren, A. (1983). Edebiyat biliminin temelleri. A. Edip Uysal (çev.). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. google scholar
• Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi I 1839-1865, (1974). Tembellik ve Cehalet, (Ceride-i Havadis, nr. 141, Recep 15, 1259/ 1 Ağustos 1843). Mehmet Kaplan, İnci Enginün, Birol Emil (haz.). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, s.60-61. google scholar
• Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi I 1839-1865, (1974). Mehmet Kaplan, İnci Enginün, Birol Emil (haz.). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, s.60-61. google scholar
• Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi II 1865-1876, (1978). Namık Kemal, “Terakki”. (İbret, nr. 45, 3 Ramazan 1289 / 5 Kasım 1872). Mehmet Kaplan, İnci Enginün, Birol Emil (haz.). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, s.193-202. google scholar
• Yıldırım, N. (2020). Miskinler Tekkesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi, C. 30, s. 185-186. google scholar
• Yıldırım, Z. (2017). Reşat Nuri Güntekin’in Miskinler Tekkesi romanında yapı. Millî Kültür Araştırmaları Dergisi (MİKAD),1(2), 174-188. google scholar
• Yılmaz, M. (2008). Kültürümüzde Arapça ve Farsça asıllı vecizeler sözlüğü, C.1. İstanbul: Sütun Yay. google scholar