Âşık-Maşuk-Rakîb Bağlamında İsmet Özel Şiirinde Aşk

Yıl 2023, Cilt: 63 Sayı: 2, 519 - 548, 27.12.2023

Emrullah Yakut

https://doi.org/10.26650/TUDED2023-1247982

Öz

Nefis, akıl ve aşk itici güçleri arasında şekillenen insanın varoluş macerası, yine insanın dilsel dışavurum ürünleri olan edebî metinlere ve özellikle şiire büyük ölçüde yansımıştır. Bu dışavurum, farklı edebî geleneklerde yüzeysel farklılıklara sahip olmakla birlikte ortak bazı yönleri de ihtiva etmektedir. Klasik şiirde âşık-mâşuk-rakîb üçlüsü arasında cereyan eden aşk temasının İsmet Özel şiirinde de benzer biçimlerde tezahür ettiği söylenebilir. Klasik şiirde mecâzî ve hakîkî aşk arasında çoğu zaman sınırları belirsizleştiren, ayrımları anlamsızlaştıran bir geçişkenlik vardır. Özel’in şiirinde ise ideolojik hedeflerle tensel arzuların iç içe geçtiği, bunlar arasında keskin geçişlerin yaşandığı bir aşk söz konusudur. Klasik şiirde aşk, insanın tekâmül sürecinin önemli bir vasıtasıdır. Benzer şekilde İsmet Özel için de aşk, insanı varoluş atılımına sürükleyen bir harekettir. Diğer yandan klasik şiirde âşık kendi benliğini adeta yok ederek (fenâ) maşuğa kavuşurken İsmet Özel’in şiirinde güçlü bir “Ben” vurgusu dikkat çekmektedir. Ancak bu Ben’in aynı zamanda bir maşuk olarak anlaşılmasına fırsat veren ipuçları, klasik şiirde ve tasavvuf düşüncesinde bilinen âşık-maşuk bütünlüğü çerçevesinde meseleyi daha ilginç bir boyuta taşımaktadır. Bu makale, klasik şiir ile İsmet Özel şiirindeki aşk anlayışını ve âşık, mâşuk, rakîb tezahürlerini mukayeseli bir şekilde ele almayı, benzerlikleri ve farklılıkları tespit ve tahlil etmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

İsmet Özel, Divan şiiri, âşık, maşuk, rakîb

Love in İsmet Özel’s Poetry in the Context of the Ashiq-Mashuq-Raqib

Öz

The existential adventure of man, shaped by the driving forces of the nafs [commanding self], reason, and love, has been largely reflected in literary texts, particularly poetry, which are also products of man’s linguistic expression. Although this expression has some superficial differences in different literary traditions, it also has some aspects in common. The love theme in classical poetry between the lover–beloved–rival [ashiq, mashuq, raqib] trio manifests itself in similar forms in İsmet Özel’s poetry. There is a transition in classical poetry between metaphorical and true love that frequently obscures the boundaries and renders the distinctions meaningless. Meanwhile, in Özel’s poetry, love is intertwined with ideological goals and sensual desires, with sharp transitions between them. In classical poetry, love is an important means of human evolution. Similarly, for İsmet Özel, love is an act that leads people to the leap of existence. İsmet Özel’s poetry draws attention with a strong emphasis on “self,” whereas in classical poetry, the lover almost destroys his own self (fenâ) and attains the beloved. However, the clues that allow this self to be understood as a beloved one elevate the issue to a more interesting level within the framework of the lover–beloved unity known in classical poetry and mysticism. This article aims to compare the concept of love and the manifestations of lover, beloved, and rival in classical poetry and İsmet Özel’s poetry, in order to identify and analyze the similarities and differences.

Anahtar Kelimeler

İsmet Özel, divan poetry, lover, beloved, raqīb

Kaynakça

• Akkuş, M. (1993). Nef’î divanı. Ankara: Akçağ Yayınları. google scholar
• Aktunç, H. (2010). Büyük argo sözlüğü (7. bs). İstanbul: YKY. google scholar
• Akyüz, K., Beken, S., & Yüksel, S. (1990). Fuzûlî divanı. Ankara: Akçağ Yayınları. google scholar
• Arslan, M. (2018). Leylâ Hanım dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. google scholar
• Ateş, S. (1998). Hazarât-ı hams. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 17, s. 115-116). İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. google scholar
• Aydemir, Y. (2017). Ravzî dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı. google scholar
• Aynur, H. (1999). 15. yy. şairi Çâkerî ve dîvânı. İstanbul: Yenilik Basımevi. google scholar
• Babacan, İ. (2010). Klasik Türk şiirinin son baharı Sebk-i Hindî. Ankara: Akçağ Yayınları. google scholar
• Başpınar, F. (2018). Beyânî dîvânı (inceleme-metin). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. google scholar
• Bauman, Z. (2001). Bireyselleşmiş toplum (Y. Alogan, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. google scholar
• Bergson, H. (2013). Ahlâkın ve dinin iki kaynağı (M. Yakupoğlu, Çev.; 2. bs). Ankara: Doğu Batı Yayınları. google scholar
• Bilkan, A. F. (1997). Nâbî dîvânı. Ankara: MEB Yayınları. google scholar
• Çağbayır, Y. (2007). Ötüken Türkçe sözlük. İstanbul: Ötüken Neşriyat. google scholar
• Çavuşoğlu, M. (1977). Yahyâ Bey dîvânı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi. google scholar
• Eflatun. (1943). Phaidros (H. Akverdi, Çev.). Ankara: MEB Yayınları. google scholar
• Freud, S. (1996). Düşlerin yorumu (E. Kapkın, Çev.; 2. bs. 1-2). İstanbul: Payel Yayınevi. google scholar
• Fromm, E. (2003). Sahip olmak ya da olmak (A. Arıtan, Çev.). İstanbul: Arıtan Yayınevi. google scholar
• Güfta, H. (2001). Erzurumlu şair Hâzık. İstanbul: Erzurum Kitaplığı. google scholar
• Harman, Ö. F. (2012). Tufan. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C. 41, s. 319-322). İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. google scholar
• Heidegger, M. (1997). Hölderlin ve şiirin özü: Beş kılavuz söz. T. Oflazoğlu (Çev.), Seçme şiirler içinde. İstanbul: İz Yayıncılık. google scholar
• İbn Haldûn. (1996). Mukaddime (Z. K. Ugan, Çev.; 1-III). Ankara: MEB Yayınları. google scholar
• Kısakürek, N. F. (2012). Çile (73. bs). İstanbul: Büyük Doğu Yayınları. google scholar
• Kufacı, O. (2005). Adnî dîvânı (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Kuşeyrî. (2009). Kuşeyrî risalesi (S. Uludağ, Çev.; 5. bs). İstanbul: Dergâh Yayınları. google scholar
• Kutluer, İ. (1991). Aşk. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C. 4, s. 17-18). İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi. google scholar
• Küçük, S. (1994). Bâkî dîvânı. Ankara: TDK Yayınları. google scholar
• Levinas, E. (2011). Tanrı, ölüm ve zaman. İstanbul: Dost Kitabevi. google scholar
• Mevlânâ. (1375). Mesnevî-i ma’nevî (R. Nicholson, Ed.; 1-6). Tahran: İntişârât-ı Tûs. google scholar
• Mevlânâ, C. (1381). Kitâb-ı fîhi mâ fîh (B. Fürûzanfer, Ed.). Tahran: İntişârât-ı Emîr Kebîr. google scholar
• Mevlânâ, C. (2017). Fîhi mâ-fîh (A. Gölpınarlı, Çev.; 7. bs). İstanbul: İnkılâp Kitabevi. google scholar
• Mum, C. (2006). Sebk-i Hindî’de beyit yapısı, paradoksal imajlar ve çoklu duyulama. H. Aynur, M. Çakır, & H. Koncu (Ed.), Eski Türk Edebiyatı çalışmaları I: Sözde ve anlamda farklılaşma Sebk-i Hindî içinde (s. 108-141). İstanbul: Turkuaz. google scholar
• Mütercim Âsım Efendi. (2013). Kâmûsu’l-Muhît tercümesi (M. Koç & E. Ünverdi, Ed.; 1-VI). İstanbul: Yazma Eserler Kurumu. google scholar
• Onay, A. T. (2009). Açıklamalı divan şiiri sözlüğü eski Türk edebiyatında mazmunlar ve izahı (C. Kurnaz, Ed.). İstanbul: H Yayınları. google scholar
• Özel, İ. (1441). Erbain. İstanbul: Tiyo Yayıncılık. google scholar
• Özel, İ. (1442). Bir Yusuf masalı. İstanbul: Tiyo Yayıncılık. google scholar
• Özel, İ. (2013a). Küfrün ihsanı olmaz. İstanbul: Tiyo Yayıncılık. google scholar
• Özel, İ. (2013b). Tahrir vazifeleri (5. bs). İstanbul: Tiyo Yayıncılık. google scholar
• Özel, İ. (2013c). Üç mesele. İstanbul: Tiyo Yayıncılık. google scholar
• Özel, İ. (2013d). Waldo sen neden burada değilsin. İstanbul: Tiyo Yayıncılık. google scholar
• Özel, İ. (2014). Of not being a Jew (2. bs). İstanbul: Tiyo Yayıncılık. google scholar
• Özel, İ. (2022). Dil ile ikrar (3. bs). İstanbul: Tiyo Yayıncılık. google scholar
• Platon. (2000). Şölen (A. Erhat & S. Eyuboğlu, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. google scholar
• Rehber, H. (1396). Dîvân-ı Gazeliyât-ı Hâfız. Tahran: İntişârât-ı Safâ Alişâh. google scholar
• Rûzbihân-ı Baklî. (1958). Abheru’l-Âşıkîn (M. M. Henry Corbin, Ed.). Paris: Institute İran u Fransa. google scholar
• Schopenhauer, A. (2012). Aşka ve kadınlara dair (A. Aydoğan, Çev.; 6. bs). İstanbul: Say Yayınları. Sürûrî. (966). Şerh-i Dîvân-ı Hâfız. İÜ Nadir Eserler Kütüphanesi, NEKTY05597. google scholar
• Şentürk, A. A. (1995). Klasik Osmanlı edebiyatında tipler. Osmanlı Araştırmaları 15(15), 1-91. google scholar
• Şentürk, A. A. (1999). Osmanlı şiiri antolojisi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. google scholar
• Tâhirü’l-Mevlevî. (2017). Mesnevî şerhi. İstanbul: Şamil Yayınevi. google scholar
• Tarlan, A. N. (1992). Necati Beg divanı. Ankara: Akçağ Yayınları. google scholar
• Tarlan, A. N. (2009). Fuzûlî divanı şerhi (5.). Ankara: Akçağ Yayınları. google scholar
• Tatçı, M. (1997). Yunus Emre dîvânı (1-4). Ankara: MEB Yayınları. google scholar
• Teftâzânî. (2020). El-Mutavvel (Z. Çelik, Çev.; 1-2). İstanbul: Litera Yayıncılık. google scholar
• Tüzer, İ. (2008). İsmet Özel—Şiire damıtılmış hayat. İstanbul: Dergâh Yayınları. google scholar
• Uludağ, S. (1991). Aşk. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C. 4, s. 11-17). İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi. google scholar
• Uzun, M. İ. (1991). Aşk. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C. 4, s. 18-21). İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi. google scholar
• Üstüner, K. (2017). Yâver dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. google scholar
• Yakut, E. (2019). Hint üslubunda yabancılaştırma. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi (16), 380-408. https://doi.org/10.29000/rumelide.618970 google scholar
• Yakut, E. (2022). Klasik şiiri Kierkegaard’la okumak: Varoluş evreleri ve tipler. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi (28), 649-690. google scholar
• Yıldırım, Y. (2003). Osman Şems Efendi, hayatı, eserleri ve dîvânı (Metin-İnceleme-Tahlil) (Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul. google scholar