Babur Shah's Language, Written Language Sensitivity, and Translation Activity: The Example of Risâle-i Validiyye

Yıl 2023, Cilt: 63 Sayı: 2, 409 - 433, 27.12.2023

Tanju Oral Seyhan

https://doi.org/10.26650/TUDED2023-1308694

Öz

Babur Shah was born as a member of the Timurid dynasty and was raised from a young age to be a shah with a very good education. He was aware of the importance of language as one of the essential elements for a people to become a nation. He gained this awareness when he was 12 years old and continuously worked, studied, and developed himself in this direction. Even when starting from scratch, his greatest capital was the education and knowledge he had received. He gave importance to science, history, literature, art, and culture; protected those with whom he dealt, and was involved in literature and its theory. The official language of the empire he founded was Turkish, and he was very meticulous about how it should most correctly be written. This study focuses on his works Baburnāma, Aruz Risālesi [Treatise of Prosody], and Risāle-i Vālidiyya, which he translated from Persian to Eastern Turkish for all to learn. This article examines Babur’s views on Turkish, his grammatical knowledge, his sensitivity to the application of the spelling rules of the official language, his prosody, his understanding of translation, his Turkish vocabulary, and the frequency of using quotations through the works covered here.

Anahtar Kelimeler

Babur Shah, Chagatai language, Baburnāma, Orthography of prosody, Risāla-i Vālidiyya

Babur Şah’ın Dili, Yazı Dili Hassasiyeti ve Tercüme Faaliyeti: Risâle-i Vâlidiyye Örneği

Öz

Babur Şah Timurlu Hanedanının bir üyesi olarak doğar, bir şah olmak üzere küçük yaşından itibaren son derece iyi bir eğitim verilerek yetiştirilir. Bir milletin millet olabilmesi için gerekli unsurların başında yer alan dilin önemine vakıftır. Bu bilinci on iki yaşında iken kazanmıştır ve bu doğrultuda daima çalışmış, okumuş, kendini geliştirmiştir. Sıfırdan başlamak zorunda kaldığında da en büyük sermayesi almış olduğu eğitim ve bilgi birikimi olmuştur. İlime, tarihe, edebiyata, sanata, kültüre önem verir, bunlarla uğraşanları himaye eder; edebiyatla ve edebiyat nazariyesiyle bizzat uğraşır. Kurduğu imparatorluğunun resmî dili Türkçedir ve bunun en doğru şekilde yazılması gerektiği hususunda çok titizdir. Gündeminde alfabe meselesi bulunur, bu nedenle Hatt-ı Baburî’yi geliştirir. Hatta bu alfabeyle metinler yazıp yakınlarına göndermiştir. Bu çalışmada Babur Şah’ın başta Farsçadan Doğu Türkçesine (Çağataycaya) çevirdiği Risâle-i Vâlidiyye olmak üzere Baburnâme ve Aruz ilmiyle ilgili yazdığı Aruz Risâlesi adlı eserleri üzerinde duruldu. Makalede incelediğimiz eserlerinde Babur’un Türkçe ile ilgili görüşleri, gramer bilgisi, resmî dilin yazım kurallarının uygulanışındaki hassasiyeti, Aruz imlası, çeviri anlayışı, Türkçe söz varlığı ve alıntı kelimeleri kullanım sıklığı incelendi.

Anahtar Kelimeler

Babur Şah, Çağatayca, Baburnâme, Aruz İmlası, Risâle-i Vâlidiyye

Kaynakça

• Alparslan, A. (1976). Babur’un icad ettiği “Baburî yazısı” ve onunla yazılmış olan Kur’an - I. Türkiyat Mecmuası, Cilt 18, 161-168. google scholar
• Alparslan, A. (1977-79). Babur’un icad ettiği Baburî yazı. Türkiyat Mecmuası, Cilt 19, 207-211. google scholar
• Arat, R. R. (1987). Babur ve yazısı. Makaleler, seri IV, Cilt I, (Haz. Osman F. Sertkaya). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 961-964. google scholar
• Arat, R. R. (2011). Baburnâme (Baburun hatıratı). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. google scholar
• Benedek, P. (2002). Bâbür İmparatorluğu’nda Türkçe, (Çev. Gökçen Sert). Türkler Ansiklopedisi, Cilt VIII, 812-818. google scholar
• Mano, E. (1995). Zahir Al-Din Muhammad Bâbur - Bâbur-nâma (Vaqâyı‘). Kyoto Japan: Printed by Nakanishi printing CO., LTD. google scholar
• Babur, G. Z. M. (1987). Vekayi, Babur’un Hâtıratı. Cilt I- II. (Çev. Reşit Rahmeti Arat). Ankara: TTK. google scholar
• Babur, Z.M., Buhara Lisân-ı Arûz-ı Çagatay, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Nadir Eserler Koleksiyonu, No: YZ 1742. google scholar
• Baydemir, H. (2010). Babürname’de folklorik ve etnografik unsurlar. Gazi Türkiyat, Cilt 1, 7, 107-134. google scholar
• Berbercan, M. T. (2008). Babur’un hatıratında geçen hayvan adları ve bunların Türk dili açısından değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Bilkan, A. F. (1999). Babür’ün Risâle-i Vâlidiyye tercümesi adlı eseri. Bilig, 8, 105-110. google scholar
• Bilkan, A. F. (2001). Bâbür Risâle-i Vâlidiyye tercümesi. İstanbul: Kitabevi. google scholar
• Demir, Prof. Dr. N. (Haz.) (2021). Şecere-i Terâkime Türklerin Soy Kütüğü Ebulgâzi Bahadır Han. İstanbul: Ötüken Neşriyat. google scholar
• Demircioğlu, C. (2009). Osmanlı çeviri tarihi araştırmaları açısından “terceme” ve “çeviri” kavramlarını yeniden düşünmek. Journal of Turkish studies /Türklük Bilgisi Araştırmaları, Vol. 33/I, 159-177. google scholar
• Demircioğlu, T. G. (2018). Ali Şir Nevayi’nin Leylî vü Mecnunu’nun 18. yüzyılda Doğu Türkçesiyle yapılmış mensur bir yeniden yazımı. Journal of Turkish studies /Türklük Bilgisi Araştırmaları, Vol. 49, 203-218. google scholar
• Ergin, M. (2013), Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları. google scholar
• Hasaniy, M. ve Racabova, D. (2004). Risalai Validiyya (Ataga Atalgan Risala). Taşkent: Uzbekistan Respublikası Fanlar Akademiyası Abu Rayhan Biruniy Namıdagi Şarkşunaslik Instituti. google scholar
• Kahraman, A. (2012). Ubeydullah Ahrâr. TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 42, İstanbul, 19-20. google scholar
• Karomat, Ms. D. (Çev. Yard. Doç. Dr. Ali Çavuşoğlu) (2005). Hindistan’da Türkçe sözlük çalışmaları. Bilimname VII. - 2005/1, 137-141. google scholar
• Khalily, R. (2023). Zahîrüddîn Muhammed Bâbür’ün Arûz Risalesi (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım). (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Khan, G. M. (2014). Türkçe ve Hintçe-Urducada ortak kelimeler. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. google scholar
• Koçoğlu, T. (2022) “Acâ’ib içeren eserler arasında Babürnâme’nin Hindistan bölümü. ÇÜTAD Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, Cilt 7, 1, 438-455. google scholar
• M, Seyhan, T. O. (2004). Mübeyyen der fıkh. İstanbul: Çağrı Yayınları. google scholar
• Nevşâhî, Â. (1373) “Risâle-i Vâlidiyye-i 'Ubeydullâh Ahrâr-ı Semerkandî. Tahkîkât-ı İslâmî, IX/1-2, Tahran, 65-77. google scholar
• Özdil, H. (2013). Babürname’de Babür’e göre bazı isimlerin koyulma nedenleri. The Journal of Academic Social Science Studies. JASSS International Journal of Social Science, 1141-1148. google scholar
• Sertbaş, Z. (2009). Bâbur’un hatıratında geçen bitki adları ve bunların Türk dili açısından değerlendirilmesi. (yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Seyhan, T. O. (2004a). Babür’ün Aruz Risalesi’nde yer alan bazı dil bilgisi ve yazım kuralları. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. Cilt 31, 217-241. google scholar
• Seyhan, T. O. (2004b). Zahirü’d-din Muhammed Babür Mirza Mübeyyen Der Fıkh. İstanbul: Çağrı Yayınları. google scholar
• Şen, M. (1997). Babur’un mektupları. Türklük Araştırmaları Dergisi, 8, 397-462. google scholar
• Şen, M. (2006). Babur-nâme’de meyveler, Meyve Kitabı. İstanbul: Kitabevi, 291-334. google scholar
• Thackston, W. M. (Haz.) (1993). Zahirüddin Muhammad Babur Mirza Bâburnâme, III C., (Çağatayca Aslı. Abdurrahim Hanhanan’ın Farsça Tercümesi ve İngilizcesi. Yayınlayanlar: Ş. Tekin ve G. A. Tekin, Doğu Dilleri ve Edebiyatılarının Kaynakları 18. Harvard: Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü. google scholar
• Toska, Z. (2000). İleriye yönelik araştırmalarla ilgili olarak Eski Türk Edebiyatı sahasında yazılmış olan tercüme metinleri değerlendirmelerde izlenecek yöntem/ler ne olmalıdır?. TUBA Journal of Turkish studies /Türklük Bilgisi Araştırmaları, Vol. 24/I, 291-306. google scholar
• Türk, A. T. (2019). Bâburname’de köken bilgisi denemeleri. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, Cilt 12, 25, 203-214. google scholar
• Yazar, S. (2020). Bakir bir araştırma sahası olarak Osmanlı tercüme geleneği. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt 60/1, 154-178. google scholar