The Historical and Literary Context of Ateşten Gömlek’s Swedish Translation (Eldskjortan): The Translation Strategy, the Letters Between the Translator and Halide Edib, and the Reception of the Novel in Sweden

Yıl 2024, Cilt: 64 Sayı: 1, 117 - 156, 30.04.2024

Ahmed Nuri

https://doi.org/10.26650/TUDED2024-1379519

Öz

This article examines Halide Edib’s reception in Sweden through Eldskjortan (1928), the Swedish translation of her novel Ateşten Gömlek (1922) utilizing Swedish archives based on this translation. For this purpose, the article briefly addresses the first literary texts translated from Turkish to Swedish and discusses Eldskjortan within the context of this being the first text and novel translated from modern Turkish literature into Swedish. The second part of the article explores the translation strategy and process for Eldskjortan. This section includes the translator’s preface, the book’s appendix section, and the letters between the translator Hjalmar Lindquist and Halide Edib as found in the Swedish National Library. The final part of the article examines the reception of Eldskjortan and Halide Edib as an important figure in Turkish literature and history. The main sources of this reception are the articles, advertisements, and visuals in the Swedish press related to the novel, as well as writings about Halide Edib in Swedish books. In short, the article focuses on the historical and literary context of the Swedish translation of Ateşten Gömlek, presenting a new case for discussions on crossnational relationships and the recognition of female authors in Turkish literature. Moreover, the article contributes to Halide Edib’s biography, especially her years in exile, by providing new documents and information.

Anahtar Kelimeler

Halide Edib, Ateşten Gömlek, Eldskjortan, Turkish novels, world literature

Ateşten Gömlek’in İsveççe Çevirisinin (Eldskjortan) Tarihsel ve Edebî Bağlamı: Çeviri Stratejisi, Çevirmenle Halide Edib’in Mektuplaşmaları ve Romanın İsveç’te Alımlanması

Öz

Bu makale, Halide Edib Adıvar’ın Ateşten Gömlek (1922) romanının İsveççe çevirisi Eldskjortan’ı (1928) ve bu çeviri temelinde Halide Edib’in İsveç’teki alınmlanmasını, İsveççe arşivlere dayanarak incelemektedir. Bu maksatla, makale öncelikle Türkçeden İsveççeye çevrilen ilk edebî metinlere kısaca değinmekte ve modern Türk edebiyatından bu dile çevrilen ilk metin ve roman olan Eldskjortan’ı söz konusu bağlam içinde konumlandırmaktadır. Makalenin ikinci kısmında, Eldskjortan’ın çeviri süreci ve stratejisi; çevirmenin önsözü ve kitaptaki ekler bölümü, çevirmen Hjalmar Lindquist ve Halide Edib arasındaki mektuplaşmalar ve İsveç Milli Kütüphanesinde bulunan arşiv belgeleri ışığında tartışılmaktadır. Makalenin son bölümündeyse, Eldskjortan’ın ve Türk edebiyatında önemli bir yazar ve tarihsel şahsiyet olarak Halide Edib’in İsveç’te nasıl alımlandığı incelenmektedir. Bu alımlanma hakkındaki çözümlemelerin temel kaynakları; kitaba dair İsveç matbuatındaki yazılar, ilanlar ve görseller ile Halide Edib’e ilişkin İsveççe kitaplarda yer alan bazı yazılardır. Kısaca, bu makale, Ateşten Gömlek’in İsveççe çevirisinin tarihsel ve edebî bağlamına odaklanarak Türk edebiyatındaki kadın yazarların ulus-ötesi ilişki ve tanınırlığına dair tartışmalara yeni bir örnek vaka sunmaktadır. Ayrıca, bu makale Halide Edib’e ilişkin yeni belge ve bilgilere yer vererek Halide Edib’in biyografisine, özellikle de sürgün yıllarına dair literatüre katkıda bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Halide Edib, Ateşten Gömlek, Eldskjortan, Türk romanı, dünya edebiyatı

Teşekkür

Bu çalışma esnasında, Paris’te Bibliothèque nationale de France’de bulunan Ateşten Gömlek’in Fransızca çevirisi Le Fille de Smyrne’nin bazı sayfalarını mikro film olarak bana ulaştıran Gökçe Özder’e, Helsinki Pasila Kütüphanesi’ndeki Ateşten Gömlek’in Fince çevirisi Liekkipaita: romaani Turkin vapaussodasta’nın bir örneğini dijital olarak bana gönderen Iida-Sofia Vuori’ye, Lund Üniversitesi Merkez Kütüphanesi’ne, Malmö Üniversitesi Kütüphanesi (Orkanen)’ne ve son olarak da Stockholm’de Kungliga Biblioteket’deki arşiv araştırmalarım sırasında, bana her türlü yardım ve kolaylığı sağlayan kütüphanecilere tüm içtenliğimle teşekkür ederim.

Kaynakça

• Aftonbladet. (1928, 7 Kasım), s. 3. google scholar
• Aftonbladet. (1928, 7 Kasım), s. 11. google scholar
• Aftonbladet. (1929, 9 Ocak), s. 2. google scholar
• Aftonbladet. (1929, 14 Ocak), s. 10. google scholar
• Aftonbladet. (1929, 15 Ocak), s. 5. google scholar
• Aftonbladet. (1947, 26 Eylül), s. 4. google scholar
• Aftonbladet. (1955, 26 Şubat), s. ? google scholar
• Ahmet Mithat Efendi. (2015). Avrupa’da Bir Cevelan (N. Arzu Pala, Haz.). İstanbul: Dergâh Yayınları. google scholar
• Ali Nouri. (1902). Nasreddin Khodjas Upptâg och Skamt: Turkiska Sagner fran Timurlenks Dagar. Stockholm: Gernandts. google scholar
• Alpay, Ş. (1980). “Turkar i Stockholm: En Studie av invandrare, politik och samhalle.” (Doktora Tezi). Stockholm Üniversitesi, Stockholm. google scholar
• Arbetaren. (1929,12 Ocak), s. 8. google scholar
• Arbetaren. (1947, 8 Aralık), s. ? google scholar
• Arbetet. (1929, 15 Ocak), s. 8. google scholar
• Arbetet. (1947, 8 Eylül), s. ? google scholar
• Arbetet. (1947, 19 Ekim), s. 5. google scholar
• Arne, T. J. (1952). Svenskarna och Österlandet. Stockholm: Natur och Kultur. google scholar
• Başer, B ve P. T. Levin. (Eds.). (2017). Migrants from Turkey to Sweden: Integration, Belonging, and Transnational Community. London: I. B. Tauris. google scholar
• Billings, F. (1924). “Introduction.” In Halide Edib, The Shirt of Flame (pp. ix-xvii). New York: Duffield & Company. google scholar
• Bolander, C. (1928, 24 Aralık). “Översattningslitteratur.” Dagens Nyheter, s. 3-4. google scholar
• Böök, F. (1928). Nasreddin Hodscha: Turkiska Sagor och Skamthistorier. Stockholm: P. A. Norstedt & Söner. google scholar
• Böök, F. (1922). Resa Till Konstantinopel genom Mellaneuropa varen 1922. Stockholm: P. A. Norstedt & Söner. google scholar
• Böök, F. (1927, 27 Şubat). “Turkiskt Familjeliv.” Svenska Dagbladet (söndagsbilaga), s. 1. google scholar
• Böök, F. (1927, 6 Mart). “Turkiska Âktenskapshistorier.” Svenska Dagbladet, s. 2-3. google scholar
• Böök, F. (1928, 5 Kasım). “en Turkisk roman.” Svenska Dagbladet, s. 9-10. google scholar
• Böök, F. (1930). Furstar och Rebeller: Historiska Essayer. Stockholm: P. A. Norstedt & Söner. google scholar
• Böök, F. (1936, 10 Şubat). “en Turkisk roman.” Svenska Dagbladet, s. 7-8. google scholar
• Brendemoen, B. (2020). “The Eighth International Congress of Orientalists, Held in Stockholm/Uppsala and Christiania (1-14 September 1889), and its Echo in Turkish Literatüre.” In E. Â. Csato, G. Gren-Eklund, L. Johanson, B. Karakoç (Eds.) Turcologica Upsaliensia: An Illustrated Collection of Essays. (pp. 129-144). Leiden: Brill. google scholar
• Centrum för Naringslivshistoria. (2023). P. A. Norstedt o Söner, “Arkivförteckning”. SE/CFN/7977:1. google scholar
• Cevrioğlu, M. H. (2022). “On Yedinci Asırda Osmanlı-İsveç Münasebetlerine Bir Bakış.” Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi (UTAD) 6(1), 163-188. google scholar
• Csato, E. Â., G. Gren-Eklund, L. Johanson ve B. Karakoç (Eds.). (2020). Turcologica Upsaliensia: An Illustrated Collection of Essays. Leiden: Brill. google scholar
• Çalışlar, İ. (2010). Halide Edib: Biyografisine Sığmayan Kadın. İstanbul: Everest Yayınları. google scholar
• Dagens Nyheter. (1928,1 Aralık), s. 4 google scholar
• Dagens Nyheter. (1936, 25 Ekim), s. 4. google scholar
• Damrosch, D. (2003). What is World Literature. Princeton: Princeton University Press. google scholar
• Dhanawade, A. and Ş. İmşir. (2021). ““The Living Link between India and Turkey”: Halide Edib on the Subcontinent.” In B. Alkan ve Ç. Günay-Erkol (Eds.) Turkish Literature as World Literature (pp. 93111). New York: Bloomsbury Academic. google scholar
• Ehrensvard, U. (1977). “Sverige och Turkiet: Introduktion till utstallning i Kung. biblioteket, Stockholm, 14 april-7 augusti 1977.” Meddelanden, 2, 82-89. google scholar
• Enginün, İ. (1973). “Ateşten Gömlek Romanının İngilizce Tercümeleri.” Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 20, 93-104. google scholar
• Enginün, İ. (1986). Halide Edib Adıvar. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. google scholar
• Eskin, Ş. (2023). “Dünyaya Yol Almak: Halide Edib’in Yazarlık Tecrübesine Dair Yeni Bulgular ve Edebiyat Sosyolojisi Perspektifinden Bir İnceleme.” Türkiyat Mecmuası 33(2), 781-813. google scholar
• Falu Lanstidning. (1929, 14 Ocak), s. 8. google scholar
• Findley, C. V. (1998). “An Ottoman Occidentalist in Europe: Ahmet Midhat Meets Madame Gülnar, 1889.” American Historical Review 103(1), 15-49. google scholar
• Gamby, E. (Çev.). (1947). Österland: Tolkningar av Modern türkisk ve japansk lyrik. Stockholm: Wahlström & Widstrand. google scholar
• Genette, G. (1997). Paratext: Thresholds of Interpretation. (Jane E. Lewin, trans.). Cambridge: Cambridge University Press. google scholar
• Göteborg Handels- och Sjöfartstidning. (1928, 27 Ekim), s. 16. google scholar
• Halide Edib. (1923). Ateşten Gömlek. İstanbul: Teşebbüs Matbaası. google scholar
• Halide Edib (1923). Das Flammenhemd. (Donn, H., übersetz.). Wien: Interteritoria Verlag. google scholar
• Halide Edib (1923?). Kamîsi Minnâr (Tagrib Muhibbü’ddinü’l Hasib., ترجما(. Kahire: ? google scholar
• Halide Edib. (1924). The Shirt of Flame (Ateshden Ceumlek). New York: Duffield & Company. google scholar
• Halide Edib. (1926). Memoirs of Halide Edib. London: John Murray. google scholar
• Halide Edib (1928). Eldskjortan (Lindquist, H., övers.). Stockholm: P. A. Nordstedt & Söner. google scholar
• Halide Edib. (1928). The Turkish Ordeal. London: John Murray. google scholar
• Halide Edib. (1929). Liekkipaita: romaani Turkin vapaussodasta (Nuorto, O., kaannös.). Helsinki: Kirja. google scholar
• Halide Edib (1930). Plamena kosulja: roman iz vremena turske revolucije (Sedmak, J., prve.). Zagreb: Zabavna Biblioteka. google scholar
• Halide Edib. (1947). Rabia, Koransangerskan. (Westlinder, L., övers.). Helsinki: Lars Hökerbergs Förlag. google scholar
• Halide Edib (1948). Le Fille de Smyrne (Kiwan, M. M., trad.). Alger: Afkar. google scholar
• Haliloğlu, N. (2019). “Halide Edib Hampstead’de: İngilizlerin İşgalci ve Ev Sahibi Olarak Temsili.” Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 59(1), 67-88. google scholar
• Holmberg, Â. (1989). “Svensk syn pâ turkarna och deras tro under tvâ hundra âr.” Meddelanden, 14, 17-22. google scholar
• Jarring, G. (1976a) “Det första försöket till ett Svenskt Forskningsinstitutet i Istanbul.” Meddelanden, 1, 3-6. google scholar
• Jarring, G. (1976b). ”Johannes Kolmodin som översattare av turkisk lyrik.” Meddelanden, 1, 40-47. google scholar
• Jarring, G. (1987). “Den Första Svenska Översattningen frân turkiskan och Kungl. Translatorn Peter Rubens.” Meddelanden, 12, 5-18. google scholar
• Johansson, L. (1969, 10 Ağustos). “Turkiet 1919.” Dagens Nyheter, s. 4. google scholar
• “Julnyheterna frân Norstedts.” (1928, 30 Ekim). Dagens Nyheter, s. 9. google scholar
• Juvenalisk Ârsbok. (1931). Arg. 5. Uppsala. google scholar
• Kahle, S. (2006). “Johannes Kolmodin: His Youth, Political Thinking, and Life with The Turks Reflected in His Letters to His Parents.” In E. Özdalga (Ed.) The Last Dragoman: The Swedish Orientalist Johannes Kolmodin as Scholar, Activist and Diplomat (pp. 7-70). İstanbul: Swedish Research Institute. google scholar
• Karlsson, Â. (1998). “Framling eller van? svenskar i Turkiet pâ 1700-tâlet.” i A. Floren ve Â. Karlsson (Eds.) Framlingar- EttHistoriskPerspektiv (s. 73-87). Uppsala: Historiska Institutionen. google scholar
• Kılıç, S. (2014). “Ateşten Gömlek Romanının İngilizce ve Almanca Yapılan Çevirileri Aracılığıyla Milli Mücadele’nin Avusturya, Almanya ve Hindistan’da Yeniden Çerçevelenmesi Üzerine Bir İnceleme.” (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Okan Üniversitesi, İstanbul. google scholar
• Kolmodin, C. (2006). “Friends and Compatriots: Sven Hedin, Sven Lidman and Nathan Söderblom.” In E. Özdalga (Ed.) The Last Dragoman The Swedish Orientalist Johannes Kolmodin as Scholar, Activist and Diplomat (pp. 97-114.) İstanbul: Swedish Research Institute. google scholar
• Kolmodin, C. (1999). Johannes Kolmodin i brev och skrifter. Stockholm: Almqvist & Wiksell International. google scholar
• Kolmodin, J. (1917, 8 Nisan). “Sven Lidman’a mektup.” Kungliga biblioteket, Katalogsrum L 83:8. google scholar
• Kolmodin, J. (?) “Sven Hedin’e mektup.” Riksarkivet, Sven Hedin arkiv, 341. google scholar
• Kronerg, K., P. Sandin ve Â. Karlsson, Eds. (2016). When Sweden was Ruled from the Ottoman Empire. Stockholm: Armemuseum. google scholar
• Kurat, A. N. (1940). İsveç Kralı XII. Şarl’ın Hayatı ve Faaliyeti (1682-1718). İstanbul: Rıza Koşkun Matbaası. google scholar
• Lindquist, H. (1928). “Översattarens inledning.” i Halide Edib, Eldskjortan. (s. 5-9). Stockholm: P. A. Nordstedt & Söner. google scholar
• Lindquist, H. (1929, 20 Temmuz). “Hjalmar Lindquist’ten Halide Edib’e mektup.” Hjalmar Lindquists samling. Kungliga Biblioteket. SE-S-HS Acc 1978/48. google scholar
• Hjalmar Lindquists samling. Kungliga biblioteket. SE-S-HS Acc 1978/48. google scholar
• “Malmö förelasningförening.” (1932, 3 Şubat). Arbetet, s. 4. google scholar
• Muhammed Yakub Khan. (Trans.). (1932). The Daughter of Smyrna: A Story of the Rise of Modern Turkey, on the Ashes of the Ottoman Empire - the Turk’s Revolt Against Western Domination, His Thrilling Adventures, Sufferings and Sacrifices in the Cause of National Honour and Independence, Halide Edib. Lahore: Dar-ul-kutub Islamia. google scholar
• Nordström-Bonnier, Tora. (1947, 26 Eylül). “Exotiskt och uppfiffat.” Expressen, s. 4. google scholar
• Norrskensflamman. (1929, 15 Ocak), s. 6. google scholar
• “Nya Böcker.” (1928, 18 Ekim). Göteborg Handels- och Sjöfartstidning, s. 16. google scholar
• “Nya Böcker.” (1928, 20 Ekim). Dagens Nyheter, s. 5 google scholar
• Provinstidningen Dalsland. (1939, 15 Kasım), s. 3. google scholar
• Raquette, G. (1928?). “Ett kulturdokument frân det nya Turkiet.” [Svenska Morgonbladet]. Hjalmar Lindquists samling. Kungliga biblioteket, SE-S-HS Acc 1978/48. google scholar
• Raquette, G. (1927). The Accent Problem in Turkish. Lund/Leibniz: Gleerup/Harrassowitz. google scholar
• Rohnström, J. (1988). “The Turkish Incunabula in the Royal Library, Stockholm.” In U. Ehrensvard (Ed.), Turcica et Orientalia. (s. 121-38). Stockholm: Swedish Research Institute in Istanbul. google scholar
• Segerstedt, M. (1947, 5 Aralık). “Fargstarkt.” Göteborg Handels- och Sjöfortstidning, s. 3. google scholar
• “Selma Lagerlöfs böcker har mânga lâsare i Turkiet.” (1946, 19 Mart). GöteborgHandels- och Sjöfortstidning. s. 9. google scholar
• Sölvesborgstidningen. (1929, 15 Ocak), s. 8. google scholar
• Statistikmyndigheten. (2023). [Türkiye’de Doğan İsveç Vatandaşı İstatistikleri] https://www. statistikdatabasen.scb.se/pxweb/sv/ssd/START__BE__BE0101__BE0101E/FodelselandArK/table/ tableViewLayout1/. google scholar
• Svanberg, I. (1985). “Turkiska invandrare i Sverige.” Meddelanden, 10, 120-30. google scholar
• Svenska Dagbladet. (1928, 28 Ekim), s. 12. google scholar
• Svenska Dagbladet. (1928, 3 Kasım), s. 7. google scholar
• Svenska Dagbladet. (1928, 18 Kasım), s. ? google scholar
• Svenska Dagbladet. (1929, 10 January), s. 10. google scholar
• Svenska Dagbladet. (1936, 25 Ekim), s. 4. google scholar
• Svenska Dagbladet. (1947, 5 Eylül), s. 5. google scholar
• Svenska Dagbladet. (1947, 24 Eylül), s. 8. google scholar
• Svenska Dagbladet. (1947, 3 Ekim), s. 9. google scholar
• Svenska Dagbladet. (1947, 7 Ekim), s. 8. google scholar
• Svenska Dagbladet (1947, 25 Ekim), s. 2-?. google scholar
• Swedish Research Institute in Istanbul. https://srii.org. google scholar
• Swiçcicka, E. (2011). “Translation form Turkish in Sweden.” (Paris/Alexandria: Transeuropeennes/ Anna Lindh Foundation. https://www.yumpu.com/en/document/read/11128688/read-the-turkish-swedish-study-elzbieta-swiecicka. google scholar
• Theolin, S. (2000). The Swedish Palace in Istanbul / İstanbul’da Bir İsveç Sarayı. İstanbul: YKY. google scholar
• Timuroğlu, S. (2020). Kanatlanmış Kadınlar: Osmanlı ve Avrupalı Kadın Yazarların Dostluğu. İstanbul: İletişim Yayınları google scholar
• Torschys, B. (1947, 22 Eylül). “Turkisk Kvinna.” Dagens Nyheter, s. 6. google scholar
• “Turkisk roman i svensk drâkt.” (1924, 8 Eylül). Svenska Dagbladet, s. 8. google scholar
• “Turkisk roman i svensk översâttning.” (1928?) [Svensk Morgonbladet] Hjalmar Lindquists Samling. Kungliga Biblioteket, SE-S-HS Acc 1978/48. google scholar
• Westlinder, L. (1944, 19 Ağustos). “Halide Edib Hamm- Turkiets Mor.” Göteborg Handels- och Sjöfortstidning, s. 5. google scholar
• Whitling, F. (2023). Palais de Suede: From Ottoman Constantinople to Modern İstanbul. İstanbul: The Swedish Research Institute in Istanbul. google scholar
• Yalçındağ, A. S. (2021). Çeviren/Çevrilen Bir Yazar Olarak Halide Edib. (Doktora Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul. google scholar