12 Eylül'ü Beklerken: Distopik Roman Gizli Emir'in Bir Analizi

Yıl 2024, Cilt: 64 Sayı: 2, 425 - 440, 28.08.2024

Atıl Cem Çiçek , Bilginç Eyan

https://doi.org/10.26650/TUDED2024-1446868

Öz

On yıl arayla gerçekleşen 12 Mart 1971 ve 12 Eylül 1980 askerî müdahaleleri, yakın dönem Türk siyasi tarihinin en çalkantılı olaylarındandır. Melih Cevdet Anday’ın, 12 Mart’ın hemen öncesinde tefrika edilip 1970 yılında yayımlanan Gizli Emir romanı, dikkat çekici bir öngörüyle bu on yıllık süreye ait önemli izdüşümleri ve söz konusu döneme maruz kalan insanların zihinsel dünyalarında oluşan trajik durumların dışavurumunu distopik bir kurgu üzerinden ortaya koymuştur. Roman, 12 Mart sürecinde yaşananlar gibi kaotik bir ortamda gizli bir emir bekleyerek kurtuluş uman kahramanların dünyalarını yansıtırken, tarihî olarak da benzer bir süreç, romanın yayımlanmasının hemen ardından yaşanır. Bu çalışmada söz konusu dönem ve kurmaca eser karşılıklı olarak incelenmiş ve bağdaşan unsurlar tespit edilmiş, gizli bir emir şeklinde beklenen 12 Eylül’ün, romanda beklenen gizli emir gibi oluşturduğu hüsran ve hayal kırıklığı analiz edilmiştir. Yapılan incelemeler daha çok metin merkezli olsa da yazarın hayatı ve görüşleri bağlamında da gerekli değerlendirmeler ilgili dönem üzerinden yapılmış ve elde edilen bulgular edebiyat-siyaset ilişkisi çerçevesinde analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

12 Eylül Darbesi, 12 Mart Muhtırası, distopya, Gizli Emir, Melih Cevdet Anday

Waiting for September 12: An Analysis of the Dystopian Novel Gizli Emir

Öz

The military interventions of March 12, 1971 and September 12, 1980, which took place within a 10-year period, are the most chaotic events of recent Turkish political history. Melih Cevdet Anday’s novel titled Gizli Emir [The Secret Order], which was serialized and published in 1970 just before March 12, made 10-year projections with a highly significant insight and expression of the tragic situations developing in the minds of people through a dystopian fiction novel. The novel reflects the lives of the protagonists who hope for salvation while waiting for a secret order in a chaotic environment, and a uncannily similar event occured right after the novel’s publication. In this study, the period in question and the book were comparatively examined, similar elements were identified, and they were analyzed with regard to the disappointment and frustration caused by September 12 that was awaited like a secret order just as the secret order did. Although the analyses were primarily based on the text, the author’s life and viewpoints were also evaluated, and the findings were analyzed within the framework of the literature–politics relationship.

Anahtar Kelimeler

Coup of September 12, March 12 Memorandum, Dystopia, Gizli Emir, Melih Cevdet Anday

Kaynakça

• Ahmad, F. ve Ahmad B. T. (1976). Türkiye’de çok partili politikanın açıklamalı kronolojisi 1945-1971. Ankara: Bilgi Yayınları. google scholar
• Anday, M. C. (1982). Gizli emir. İstanbul: Adam Yayınları. google scholar
• Atasoy, E. (2020). “Distopik kurgu ve ümitvar distopya bağlamında ütopyacılık geleneği. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 19(3), 1135-1147. doi.org/10.21547/jss.715654 google scholar
• Atasoy, E. & Kayışçı Akkoyun, B. (2022). Distopik yazında umudun yolculuğu. Nesir: Edebiyat Araştırmaları Dergisi (3), 11-27. google scholar
• Atılgan, G. (2015). 1950-1960 sanayi kapitalizminin şafağında. G. Atılgan, C. Saraçoğlu ve A. Uslu (Ed.), Osmanlı’dan günümüze Türkiye’de siyasal hayat içinde (s. 517-656). İstanbul: Yordam Kitap. google scholar
• Baccolini, R. & Moylan, T. (2003). Introduction: dystopia and histories. In R. Baccolini & T. Moylan (Eds.), Dark horizons: science fiction and the utopian imagination (pp. 1-12). New York: Routledge. google scholar
• Batur, M. (1985). Anılar ve görüşler: Üç dönemin perde arkası. İstanbul: Milliyet Yayınları. google scholar
• Blackmur, R. P. (2017). Avrupa romanı üzerine yazılmış 11 makale. İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Claeys, G. (2017). Dystopia: a natural history. Oxford: Oxford University Press. google scholar
• Claeys, G. (2022). Utopianism for a dying planet life after consumerism. New Jersey: Princeton University Press. google scholar
• Çiçek, A. C. (2016). Türk siyasal yaşamında Yön Dergisi (1961-1967) - Milliyetçilik bayrağını sosyalistler taşır. İstanbul: Tezkire Yayınları. google scholar
• Dorsay, A. (1995). 12 Eylül yılları ve sinemamız: 160 filmle 1980-90 arası Türk sinemasına bakışlar. İstanbul: İnkılap Yayınları. google scholar
• Eagleton, T. (2017). Edebiyat kuramı: Giriş (T. Birkan, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. google scholar
• Ersel, H., Kuyaş, A., Oktay, A. ve Tunçay, M. (2005). Cumhuriyet ansiklopedisi 1923-2000 cilt 3. İstanbul:YKY. google scholar
• Gündüz, O. (2015). Cumhuriyet dönemi Türk romanı. R. Korkmaz (Ed.), Yeni Türk edebiyatı el kitabı 1839-2000 içinde (s. 399-544). Ankara: Grafiker Yayınları. google scholar
• Kacıroğlu, M. (2015). Tatar Çölü ve Gizli Emir romanlarında bir varoluş biçimi olarak umut ve umutsuzluk paradoksu. Erdem (68), 35-50. https://doi.org/10.32704/erdem.537394 google scholar
• Kayalı, K. (1994). Ordu ve siyaset: 27 Mayıs - 12 Mart. İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Korkmaz, R. (2015). Yazınsal okumalar. İstanbul: Kesit Yayınları. google scholar
• Le Bon, G. (2020). Kitleler psikolojisi (F. Karaküçük, Çev.). İstanbul: Kapra Yayıncılık. google scholar
• Moran, B. (2016). Türk romanına eleştirel bir bakış 3. İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Naci, F. (1990). 100 soruda Türkiye’de roman ve toplumsal değişme. İstanbul: Gerçek Yayınları. google scholar
• Özdemir, H. (2005). Siyasal tarih (1960-1980). S. Akşin (Ed.), Çağdaş Türkiye tarihi cilt 4 içinde (s. 227-292). İstanbul: Cem Yayınları. google scholar
• Paliçko, E. (2022). Isınan fanustaki insan: Selim Erdoğan’ın Kurbağa Adası-Bir İstanbul distopyası. G. Çopur (Ed.), Edebiyatta Ütopya Distopya içinde (s. 124-138). İstanbul: Ihlamur Kitap. google scholar
• Par, A. H. (1996). Şairler ve yazarlar. İstanbul: Serhat Yayınları. google scholar
• TBMM, (2012). Meclis araştırması komisyonu raporu cilt 1, Dönem: 24, Yasama yılı: 3, https://www5.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem24/yil01/ss376_Cilt1.pdf google scholar
• Türkeş, A. Ö. (2008). “Sol”un romanı. T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt: 8 içinde (s. 1052-1073). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Yavan, M. K. (2018). Siyasal şiddet terörizm ve Türkiye örneği: 12 Eylül süreci. Türk Dünyası Araştırmaları 120(237), 81-102. google scholar
• Zürcher, E. J. (2007). Modernleşen Türkiye’nin tarihi (Y. Saner, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar