Reading Ahmet Haşim’s Poetry with Bachelard’s Theory of Poetic Reverie

Yıl 2024, Cilt: 64 Sayı: 2, 517 - 537, 28.08.2024

Hazel Melek Akdik

https://doi.org/10.26650/TUDED2024-1474226

Öz

In this study, the prominent images and forms of image-making in Ahmet Haşim’s poems are analyzed based on Gaston Bachelard’s theory of the poetics of imagination. According to Bachelard’s concept of poetic reverie, which he formulates from a phenomenology-based perspective, literary creation is also a conscious dreaming activity. In this approach, which positions the work as a poetic dream or a dream, the distinction between the concepts of dream and dream should not be overlooked. Dreams are the subject in the discipline of psychology and are associated with the unconscious. On the contrary, the poetic dream originates from conscious dreaming; however, the subject who constructs this dream, which is the product of conscious dreaming, is aware that it is not real, unlike dreams. In Haşim, the trajectory of immersion in dreaming, which is at the forefront, is processed through designs of the past or the ideal realm. While analyzing poetic reveries, Bachelard makes use of C.G. Jung’s archetypal approach and the terms anima and animus. Anima and animus signify the dualities of the subject as a coding form in which anima is assumed feminine and animus masculine. Among the feminine elements in Haşim’s poems in which the anima manifests clearly, the images of the mother and the woman who characterizes the beloved come to the fore. While recollections of the distant past concentrate on the image of the mother and childhood, layers of meaning are formed, in which archetypal elements are intertwined with individual experiences. In these poems, where the themes of memory and childhood coexist, poetic dreams are drawn into the realm of the anima; thus, an interpretation practice shaped under the dominance of the anima is revealed.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Haşim, Gaston Bachelard, poetic reverie, phenomenology, anima

Ahmet Haşim Şiirini Bachelard’ın Poetik Düşleme Kuramıyla Okumak

Öz

Bu çalışmada, Ahmet Haşim’in şiirlerinde öne çıkan imajlar ve imaj oluşturma biçimleri, Gaston Bachelard’ın ortaya koyduğu düşleme poetikası kuramından hareketle incelenmektedir. Bachelard’ın fenomenoloji temelli bir perspektiften formüle ettiği poetik hülya kavramına göre edebî yaratım aynı zamanda bilinçli bir düşleme faaliyetidir. Eseri poetik hülya ya da poetik düş olarak konumlandıran bu yaklaşımda düş (hülya) ile rüya kavramları arasındaki ayrım gözden kaçırılmamalıdır. Rüya olgusu, daha çok psikolojinin inceleme konusu olup bilinçdışıyla ilişkilendirilir. Poetik düş ise bilinçli düşlemeden kaynaklanmakla birlikte bilinçli düşlemenin ürünü olan bu düşü kuran özne, rüyalardan farklı olarak onun gerçek olmadığının bilincindedir. Ahmet Haşim’de ön planda olan hülyaya dalma izleği geçmişe veya ideal âleme dair tasarımlar üzerinden işlenir. Bachelard, poetik hülyaları incelerken C. G. Jung’un arketipik yaklaşımından ve yine bu yaklaşım çerçevesinde öne sürdüğü anima ve animus terimlerinden yararlanır. Anima ve animus; animanın dişil, animusun eril varsayıldığı bir kodlama biçimi olarak öznenin sahip olduğu ikilikleri imler. Ahmet Haşim’in şiirlerinde animanın kendisini belirgin bir biçimde gösterdiği dişil unsurlar arasında anne ve sevgiliyi niteleyen kadın imajları öne çıkar. Uzak geçmişe ait hatırlamalar anne imajı ve çocukluk üzerinde yoğunlaşırken bireysel geçmişten gelen deneyimlerle arketipik ögelerin iç içe geçtiği anlam katmanları oluşur. Bellek ve çocukluk temalarının bir arada yer aldığı bu şiirlerde poetik hülyalar animanın alanına çekilmekte ve böylelikle animanın egemenliğinde şekillenen bir yorumlama pratiği açığa çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Haşim, Gaston Bachelard, poetik düşleme, fenomenoloji, anima

Kaynakça

• Agamben, G. (2010). Çocukluk ve tarih: Deneyimin yıkımı üzerine bir deneme. (B. Parlak, çev.). İstanbul: Kanat Yayınları. google scholar
• Ahmet Haşim. (2022). Bütün şiirleri: Piyale, Göl Saatleri ve kitapları dışındaki şiirler. (İ. Enginün, Z. Kerman, haz.). İstanbul: Dergâh Yayınları. google scholar
• Armağan, Y. (2011). İmkânsız özerklik: Türk şiirinde modernizm. İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Atiker, M. (2012). Ahmet Hamdi Tanpınar’ın edebiyat eleştirisi anlayışı. TYB Akademi dil edebiyat ve sosyal bilimler dergisi, (5), 93-117. google scholar
• Audi, R. (2015). Phenomenology. In The cambridge dictionary of philosophy (s. 779-780). Cambridge University Press. google scholar
• Ayvazoğlu, B. (2002). Ömrüm benim bir ateşti: Ahmet Hâşim’in hayatı, sanatı, estetiği, dramı. İstanbul: Ötüken Yayınları. google scholar
• Bachelard, G. (2012). Düşlemenin poetikası (A. Tümertekin, çev.). İstanbul: İthaki Yayınları. google scholar
• Benjamin, W. (1993). Son bakışta aşk: Walter Benjamin’den seçme yazılar. (N. Gürbilek, haz.). İstanbul: Metis Yayınları. google scholar
• Bochenski, J. M. (2019). Çağdaş Avrupa felsefesi. (S. F. Kırkoğlu, çev.). Ankara: Folkitap Yayınları. google scholar
• Cevizci, A. (2005). Felsefe sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayıncılık. google scholar
• Direk, Z. (2021). Çağdaş kıta felsefesi: Bergson’dan Derrida’ya. Ankara: Folkitap Yayınları. google scholar
• Eagleton, T. (2014). Edebiyat kuramı. (T. Birkan, çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. google scholar
• Freud, S. (2016). Yaratıcı yazarlar ve gündüz-düşleri. (E. Kapkın ve A. Tekşen, çev.). Sanat ve edebiyat içinde (s. 125-134). İstanbul: Payel Yayınları. google scholar
• Gariper, C. (2014). Necip Fazıl’da ve Ahmet Hâşim’de başın aykırılığı ve horlanışı. Bilig, (68), 117-140. google scholar
• Issı, A. C. (2019). Ahmet Haşim’in poetik nizamında eşya. M. Özger ve A. C. Issı (Ed.), Şiir kuran nesneler içinde (s. 55-96). Ankara: Hece Yayınları. google scholar
• İlhan, N. (2021). Ahmet Haşim’in şiirlerine hafiflik ve ağırlık imgeleri merkezinde bir yaklaşım. Akademik Hassasiyetler 8(17), 137-155. google scholar
• Kanter, M. F. (2011). Tevfik Fikret ve Ahmet Haşim’in şiirlerinde ütopya. Turkish studies: International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 6(3), 963-972. google scholar
• Kaplan, M. (2014). Yollar. Şiir tahlilleri içinde (s. 141-146). İstanbul: Dergâh Yayınları. google scholar
• Korkmaz, N. G. (2011). Gaston Bachelard’ın psikanalitik yaklaşımıyla Ahmed Hâşim’in şiirlerinde ateş. (Yüksek Lisans Tezi). İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi, Ankara. google scholar
• Nemutlu, Ö. (2009). Ahmet Hâşim karşısında Orhan Veli. Yeni Türk edebiyatı araştırmaları, (1), 45-71. google scholar
• Okay, O. (1975). Ahmed Haşim’in şiirlerinin sembolizm açısından yorumu. Türk dili ve edebiyatı dergisi, (22), 191-203. google scholar
• Şan, E. (2022). Fenomenoloji. M. A. Y. Saraç (Ed.), Sosyal bilimler ansiklopedisi, TÜBİTAK Bilim Yayınları, Erişim: https://ansiklopedi.tubitak.gov.tr/ansiklopedi/fenomenoloji google scholar
• Safa, P. (1933). Eseri ve kendisi. Mülkiye Dergisi, 3(27), 15-17. google scholar
• Tunç, G. (2020a). Şiir ve bellek: modern Türk şiirinde bellek metaforları. İstanbul: Ötüken Yayınları. google scholar
• Tunç, G. (2020b). Alımlama kuramı ve Ahmet Haşim’in “Yarı Yol” şiiri. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları 12(23), 285-302. google scholar
• Tanpınar, A. H. (2005). Ahmet Haşim’e dair. Edebiyat üzerine makaleler içinde (s. 295- 299). İstanbul: Dergâh Yayınları. google scholar
• Ülken, H. Z. (1933). Ahmet Haşim’in şahsiyeti. Mülkiye Dergisi 3(27), 7–10. google scholar
• Yavuz, H. (2005). Ahmet Hâşim: belleğin şairi. Edebiyat ve sanat üzerine yazılar içinde (s. 178-180). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. google scholar