Rumeli Türkülerinin Edimsözleri

Yıl 2025, Cilt: 65 Sayı: 1, 1 - 15, 02.05.2025

Pelin Seçkin

https://doi.org/10.26650/TUDED2025-1573336

Öz

İnsanoğlunun yaşanmışlıkları üzerine kurulan türküler; nesilden nesile aktarılan sözlü kültür ögeleridir. Söz konusu bu kültürel ögeler kültürel devamlılığın yanında kültürel belleğin oluşmasına da katkı sağlamaktadır. Kültürel belleğin oluşu/ munda dil ve düşünce ilişkisi irdelendiğinde türkülerin edimsel bilgi değişikliği yaratabileceğini söylemek mümkündür. Bu çalışma kültür taşıyıcısı olarak ortak bir dilsel davranış ürünü olan türkülerin edimsel işlevlerinin olduğu varsayımıyla oluşturulmuştur. İşlevlerin ortaya çıkarılması amacıyla bir cümle kurmanın veya bir önermeyi dile getirmenin esasen bir şey yapmayı gerektirdiği anlayışını benimseyen Searle’ün “Söz Edimi Kuramı” analiz yöntemi olarak kullanılmıştır. Söz konusu kuram, dilin temel işlevinin iletişim kurma olduğu esasına dayanmaktadır. Kuramın hareket noktası; dilin işlevini toplumdan bağımsız bir şekilde gerçekleştirmediği, bu işlevin yerine getirilmesiyle kültürel uzlaşımın sağlandığı, aynı zamanda oluşan söylem evreniyle bireylerin zihin dünyasında bilgi değişikliği yaratılabileceği düşüncesidir. Çalışmadaki dil verisini Rumeli türküleri oluşturmaktadır. Rumeli türkülerinin hafıza aktarıcısı olduğu varsayımıyla söylem evrenini tespit etmek, türkülerin oluşturulma amaçları ve hizmet ettikleri işlevleri belirlemek, çalışmanın gayesini oluşturmaktadır. Elde edilen bulgular doğrultusunda Rumeli türkülerinin kültürel gerçekliği yansıtması sebebiyle kurumsal bir olgu yarattığı, muhatabının zihin dünyasında sevgili ile vatana kavuşamamadan kaynaklanan hasret ve özlem duygularını kodladığı, toplumsal ve dinî kuralları aktarma gibi edimsel işlevler taşıdığı anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Rumeli türküleri , Edim bilimi , Söz edimi kuramı , Edimsöz , Kültürel bellek

Illocution of Rumeli Folk Songs

Öz

Folk songs based on human experiences; are oral cultural elements that passed down from generation to generation. These cultural elements contribute to the formation of a cultural memory sand to cultural continuity. When the relationship between language and thought in the formation of cultural memory is examined, it is possible to say that folk songs can create a change in actual knowledge. This study was originated with the assumption that folk songs, which are a product of common linguistic behavior as a carrier of culture, have performative functions. Reveal these functions, Austin and later, Searle’s “speech act theory”, which adopts the understanding that making a sentence or constructing a phenomenon requires performing a function under certain conditions, was used as the analysis method. The starting point of the theory is that; ; it is thought that language does not perform its function independently in society, that cultural consensus is achieved by fulfilling this function, and that at the same time, information exchange can be created in the world of mind along with the universe of discourse. The language data in the study consists of Rumelian folk songs. The aim of the study is to determine the universe of discourse, the purposes for which the folk songs were created, and the functions they serve, assuming that Rumelian folk songs are memory transmitters. According to the findings, that Rumelian folk songs create an institutional phenomenon because they reflect cultural reality, encode the addressee’s feelings of longing and yearning stemming from not being able to reunite with their beloved and their homeland and carry performative purposes such as transferring social and religious rules.

Anahtar Kelimeler

Rumelian folk songs , Pragmatics , Speech Act Theory , Pragmatıcs , Cultural Memory

Kaynakça

• Altınörs, Atakan. Dil Felsefesi Sözlüğü. Paradigma Yayınları, 2000. google scholar
• Aşkın Balcı, Hülya. "Edimbilim ve Gramer İlişkisi”. International Journalk of Languages Education and Teaching 5, no. 4 (2017): 556-566. https://dergipark.org.tr/en/pub/ijlet/issue/82539/1425868 google scholar
• Aydemir, Özgür Kasım. "Türk Halk Türküleri İçerisinde Denizli Türkülerinin Dilbilimsel Özellikleri”. Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu’nda sunulan bildiri, (2006). google scholar
• Aysever, Levent. "Bir Söz Edimi Olarak Yargı Edimi”. Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 2, no. 3 (2013): 11-146. https://dergipark.org.tr/tr/pub/deuefad/issue/34991/388263 google scholar
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. Paradigma Yayınları, 1999. google scholar
• Coupland, Nikolas ve Jaworski, Adam. The Discourse Reader. Routledge, 2006. google scholar
• Crystal David. A Dictionary of Linguistics and Phonetics. Blackwell, 1985. google scholar
• Çevik, Serdar. "Kültürel İletişim ve Aktarım Açısından Türkülerin İncelenmesi”. Türk Müziği 3, no. 2 (2023): 323-334. https://turkmuzigidergisi.com/index.php/tm/article/view/40 google scholar
• Demir, Gonca. "Halk Bilim Analiz Modellerinden Performans Teori Ekseninde Yapılan Türkülerde Dil-Müzik İlişkisi”. Bilim ve Kültür-Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi 3, (2013): 37-53. https://www.researchgate.net/publication/311365610_Halkbilim_Analiz_ Modellerinden_Performans_Teori_Ekseninde_Yapilanan_Turkulerde_Dil-Muzik_lliskisi google scholar
• Doğan, Aymil. Sözlü ve Yazılı Çeviri Odaklı Söylem Çözümlemesi. Siyasal Kitabevi, 2022. google scholar
• Duman, Seyyare. Edimbilim Kavramlar-Yöntemler- Alanlar. Dorlion Yayınları, 2022. google scholar
• Eagleton, Terry. Postmodernizmin Yanılsamaları. çev. Mehmet Küçük. Ayrıntı Yayınları, 2011. google scholar
• Ercan, Gülsüm Songül ve Danış, Pınar. "Söylem, Söylem Çözümlemesi ve Eleştirel Söylem Çözümlemesi: Tanımları ve Kapsamları.” DEÜ Edebiyat Fakültesi Dergisi 6, no. 2 (2019): 527-552. https://dergipark.org.tr/tr/pub/deuefad/issue/4960l/596349 google scholar
• Gülsüm Songül Ercan ve Pınar Danış, "Söylem, Söylem Çözümlemesi ve Eleştirel Söylem Çözümlemesi: Tanımları ve Kapsamları.” DEÜ Edebiyat Fakültesi Dergisi 6, no. 2 (2019): 52. 7-552. google scholar
• Fairclough, Noam. Language and Power. Longman, 2001. google scholar
• Güler, Hüseyin Rasim. Bulgaristan Türkleri’nin Rumeli Türküleri. Bay Yayınları, 2004. google scholar
• Günşen, Ahmet. "Dil Etkileşimi Açısından Makedonya ve Kosova Türk Ağızları”. Turkish Studies 4 no. 8 (2019): 225-254. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.951 google scholar
• Halbwachs, Maurice. On Collective Memory. çev. Lewis Coser. The University of Chicago Press, 1992. google scholar
• Maurice Halbwachs On Collective Memory, çev. Lewis Coser. The University of Chicago Press, 1992. google scholar
• İmer, Kamile. Kocaman, Ahmet ve Özsoy, Sumru. Dilbilim Sözlüğü. Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 2011. google scholar
• İnalcık Halil. "Rumeli”. İslam Ansiklopedisi. Erişim 5 Temmuz, 2024, https://islamansiklopedisi.org.tr/rumeli. google scholar
• Karataş, Hicran. "Geleneğin Kuşaklara Aktarımı Bağlamında Bir Çatalzeytin Düğün Türküsü: Dünür Ağa”. Milli Folklor 26, no. 101 (2014): 138-148. https://doi.org/l0.26466/opus.681384. google scholar
• Konu, Meltem Merve. "Türkçe Derslerinde Edim Bilimsel Farkındalığın Gerekliliği”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, no. 73 (2022): 235-266. https://doi.org/l0.32925/tday.2022.82 google scholar
• Koşaner, Özgün. "İşlevsel Dilbilgisi ve İşlevsel Söylem Dilbilgisi”. Dilbilim Kuramları kitabı içinde. ed. Özge Can. İthaki Yayınları, 2018. google scholar
• Köknel, Özcan ve Özuğurlu, Kurban. Tıpta Ruhbilim. Taş Matbaası, 1983. google scholar
• Levinson, Stephen. Pragmatics. Cambrdige University Press, 2003. google scholar
• Lyons, John. Kuramsal Dilbilime Giriş. çev. Ahmet Kocaman. Türk Dil Kurumu Yayınları, 1983. google scholar
• Öğüt Eker, Gülin. "Küççe Düğününün Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Açısından Değerlendirilmesi”. Millî Folklor 42, (2000): 62- 66. https://www.millifolklordergisi.com/PdfViewer.aspx?Sayi=42&Sayfa=61 google scholar
• Özay, Didem Arzu. "Söz Edimi Kavramı Çevresinde Searl’ün Austin Eleştirisi” Erişim 4 Haziran, 2024. https://kualiafelsefedergisi.com/2021/08/soz-edimi-kavrami-cevresinde-searlun-austin-elestirisi-didem-arzu-ozay/ google scholar
• Özdil, Ayhan. "Sapir-Whorf Hipotezinde Dil ve Düşünce İlişkisi.” Yüksek Lisans Tezi, Kırklareli Üniversitesi, 2015. Ulusal Tez Merkezi (396593). google scholar
• Özbek, Mehmet. Folklor ve Türkülerimiz. Ötüken Yayınları, 1994. google scholar
• Özmen, Nebile. "Kültürel ve Dinî Kodlarıyla Kolektif Belleğimizde Rumeli Türküleri”. Toplum Bilimleri Dergisi 8, no. 16 (2014): 75-94. https://toplumbilimleri.com/?mod=makale_tr_ozet&makale_id=382 google scholar
• Richards, Jack ve Schmidt, Richard. Longman Dictionary of Language Teaching and Applied Linguistics. Pearson Education, 2010. google scholar
• Rifat, Mehmet. XX. Yüzyılda Dilbilim ve Göstergebilim Kuramları 1. Tarihçe ve Eleştirel Düşünceler. Yapı Kredi Yayınları, 1998. google scholar
• Searle, John. Intentionality: An Essay İn The Philosophy Of Mind. Cambridge University Press, 191. google scholar
• Searle, John Söz Edimleri. çev. Levent Aysever. Ayraç Yayınevi, 2006. google scholar
• Searle, John. Söylemek ve Anlatmaya Çalışmak. çev. Levent Aysever. BilgeSu Yayıncılık, 2011. google scholar
• Seçkin, Kuban. “Dil Bilimsel Analiz: Atatürk’ün Gençliğe Hitabesi’nin Söz Edimleri”. İletişimsel Bağlamda Nitel Araştırma: Desenler ve Veri Analizi içinde. ed. Erdem Taşdemir ve Aytaç Burak Dereli. Palet Yayınları, 2023. google scholar
• Şah, Umut. "Eleştirel Söylem Analizi: Temel Yaklaşımlar.” Kültür Araştırmaları Dergisi 7, (2020): 210-231. https://dergipark.org.tr/tr/pub/kulturder/issue/58114/819362 google scholar
• Tuna, Serhat. "Söz Edimleri Kuramı Bağlamında Dil- Etik İlişkisi.” Doktora Tezi, Maltepe Üniversitesi, 2011. Ulusal Tez Merkezi (314088). google scholar
• Worf, Benjamin Lee. "Science and Linguistics”. Language, Thought and Reality içinde, ed. John Carrol. John Wiley & Sons, Inc., 1959. google scholar
• Vardar, Berke. Açıklamalı Dilbilim Terimleri sözlüğü. Multilingual Yayınları, 2002. google scholar
• Yaylagül Üstünel, Özen. Edim Bilimi Bakış Açısıyla Kutadgu Bilig. Türk Dil Kurumu Yayınları, 2020. google scholar
• Yılmaz, Engin. Edim Bilimine Giriş Kavram-Kuram-Uygulama. Pegem Akademi, 2021. google scholar
• Yozgat, Ümit. "Dilbilimde Biçimci ve İşlevci Düzlem”. Dilbilim Kuramları içinde, ed. Özge Can. İthaki Yayınları, 2018. google scholar