Propagandacı, İstihbaratçı, İşbirlikçi: Halide Edib’in Millî Mücadele Anlatılarında Çevirmen Temsilleri

Yıl 2025, Cilt: 65 Sayı: 1, 181 - 194, 02.05.2025

Mustafa Göleç

https://doi.org/10.26650/TUDED2025-1580504

Öz

Tarih boyunca mütercimler ve tercümanlar savaşın mühim öznelerinden olmuştur. Modern savaşta istihbarat ve propaganda faaliyetlerindeki muazzam artış savaşın öznesi olarak mütercimler ve tercümanların rolünü artırmıştır. Buna karşılık harp edebiyatında mütercimler ve tercümanlar, ehemmiyetleri oranında temsil edilmemiştir. Bu çalışma edebî anlatılardaki istisnai çevirmen temsillerinin tespiti ve yorumlanmasının tarih yazımında ihmal edilmiş bir özne olarak çevirmenlerin belli dönemlerdeki tarihsel rol ve misyonlarının anlaşılmasında işlevsel olabileceği önermesine dayanmaktadır. Burada temsil kavramı ile kastedilen edebî metinde bireysel karakterin birtakım belirgin özellikleri aksettirilerek toplumsal ve tarihsel bir figüre dönüşmesidir. Millî Mücadele dönemini konu alan tarihsel ve edebî anlatılarda tercüman veya mütercim özne ve karakterler neredeyse yok gibidir. Halide Edib’in Ateşten Gömlek adlı romanı ve otobiyografik anlatıları Mor Salkımlı Ev ve Türk’ün Ateşle İmtihanı satır aralarında kaybolan çevirmen temsilleri dolayısıyla istisnai eserlerdir. Halide Edib’in çok erken yaşlardan itibaren başka diller ve edebiyatlara olan ilgisi ile edebî ve siyasi kariyerindeki mütercim ve tercüman kimliği bu istisnai eserleri verebilmesine imkân tanımıştır. Bu çalışmada zikredilen eserlerdeki çevirmen tiplerin hangi belirgin özellikleri ile aksettirildiğine bakılmış ve çevirmen temsilleri üç başlık altında tasnif edilmiştir: Mütercim ve tercüman bu eserlerde olumlu ve olumsuz çağrışımlarıyla propagandacı, istihbaratçı ve işbirlikçi olarak karşımıza çıkmaktadır. Çalışmada bu temsiller karşılaştırmalı ve eleştirel olarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Edebiyat ve tarih yazımı , Halide Edib , Millî Mücadele , Mütercim , Tercüman

Propagandist, Intelligence Officer, Collaborator: Representations of Interpreters in Halide Edib’s Narratives of the Turkish War of Independence

Öz

Throughout history, translators and interpreters have played crucial roles in times of war. The increasing significance of intelligence and propaganda in modern warfare has further amplified their importance. Despite their vital contributions, translators and interpreters remain underrepresented in war literature. This study explores the representation of interA preters in literary narratives, arguing that their portrayal provides valuable insights into their historical mission—an oftenA overlooked subject in historiography. Within historical and literary narratives of the Turkish War of Independence, translator and interpreter figures are nearly absent. However, Halide Edib’s novel Ateşten Gömlek and her autobiographical works Mor Salkımlı Ev and Türk’ün Ateşle İmtihanı stand out for their subtle yet significant representations of translators and interpreters. Halide Edib’s deep engagement with multiple languages and literatures, along with her career as a translator and interpreter, strongly influenced these portrayals. In this study, the representations of translators and interpreters in the aforementioned works are classified into three categories: propagandists, intelligence officers, and collaborators— each carrying both positive and negative connotations. These portrayals are examined through a comparative and critical lens, shedding light on the complex roles of translators and interpreters in wartime narratives of the Turkish War of Independence.

Anahtar Kelimeler

Literature and historiography , Halide Edib , Turkish War of Independence , Interpreter , Translator

Kaynakça

• Adıvar, Halide Edib. Ateşten Gömlek. Can Yayınları, 2012. google scholar
• Adıvar, Halide Edib. Mor Salkımlı Ev. Can Yayınları, 2011. google scholar
• Adıvar, Halide Edib. Türk’ün Ateşle İmtihanı. Can Yayınları, 2011. google scholar
• Akad, Mehmet Tanju. Modern Savaşın Temel Kavramları. Kitap Yayınevi, 2011. google scholar
• Amich, Maria Gomez. “The Vital Role of Conflict Interpreters.” Nawa Journal of Language and Communication 7, no. 2 (2013): 15-28. google scholar
• Araboğlu, Aslı. “İki Ayrı Dilde İki Aynı/Ayrı Otobiyografik Yapıt Üzerine Etnometodoloji-Çeviribilim Odaklı Bir İnceleme: Yazar/Çevirmen google scholar
• Halide Edib.” Doktora tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, 2015. Ulusal Tez Merkezi (397501). google scholar
• Ataseven, Füsun Bilir ve Aslı Araboğlu. “İki Ayrı Dilde İki Aynı/ Ayrı Otobiyografik Yapıt Üzerine Etnometodoloji-Çeviribilim Odaklı Bir İnceleme”, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, no. 3 (2015): 78-89. google scholar
• Baigorri-Jalon, Jesus. “Wars, Languages and the Role(s) of Interpreters”. Les Liaisons Dangereuses: Langues, Traduction, Interpretation içinde. Beyrouth, 2010. google scholar
• Cowley, Peter James. “Declining the Interpreter’s Role in World War I”. Linguistica Antverpiensia New Series-Themes in Translation Studies, no. 15 (2016): 72-88. google scholar
• Kürük, Nur Zeynep. “The Turkish OrdeaL: Written in ‘VoLuntary’ ExiLe, SeLf-transLated Under IdeoLogicaL Embargo.” Yüksek Lisans tezi, Boğaziçi Üniversitesi, 2017. ULusaL Tez Merkezi (471839). google scholar
• NykieL, Piotr ve NykieL, Beata. “TürkLer GaLiçya’da”. Çev. O. F. Baş. Erişim 15 Ağustos, 2024, https://www.navyingaLLipoLi.com/pdfs/gaLicja_ tr.pdf google scholar
• Rosendo, Lucia Ruiz. “Languages, Interpreters and Armed ConfLict: The Spanish CiviL War”. The European Legacy Toward New Paradigms 29, no. 2 (2024): 208-213. google scholar
• Sorguç, İbrahim. Bu Defa Niçin Harp Edeceğimi Biliyorum / Filistin Cephesi ve İstiklal Savaşı Anıları. Türkiye İş Bankası KüLtür YayınLarı, 2010. google scholar
• Takeda, Kayoko. Interpreters and War Crimes. RoutLedge, 2021. google scholar
• Takeda, Kayoko. “The VisibiLity of CoLLaborators: Snapshots of Wartime and Post-War Interpreters”. Framing the Interpreter Towards a Visual Perspective içinde, Ed. A. Fernandez-Ocampo ve M. WoLf. RoutLedge, 2014. google scholar