Deneme-Roman ya da Kurmacada Deneme Etkisi

Yıl 2025, Cilt: 65 Sayı: 2, 500 - 512, 01.09.2025

Bülent Çağlakpınar

https://doi.org/10.26650/TUDED2025-1664954

Öz

Yirminci yüzyılın ikinci yarısından itibaren ortaya çıkan hibrit türleşme olgularına yeni bir örnek olarak deneme ve roman ilişkisi verilebilir. Bu ilişki iki türün de bazı özelliklerinin korunduğu, bazılarının ise değişime uğradığı bir forma dönüşür. Hem roman hem deneme olan ya da tam tersi ikisi olarak da adlandırılamayacak bu melezlenme iki türün de özelliklerini değişime uğratır. Gerçeğe dayalı kimliğini kaybeden deneme metni artık yaşanılan dünyanın değil kurmaca evrenin bir parçasıdır. Dolayısıyla denemenin en temel özelliği olan “kurmaca dışılık” ortadan kalkar, denemeci anlatıcıya dönüşür, gönderme yapılan unsurlar öyküleme evrenine ve ele alınan konular da bu soyut evrene bağlanır. Bu sebeple, roman deneme şeklinde veya “kurmacasal deneme” olarak tanımlanacak kısa metinler söz konusudur. Bu teorik pasajlar anlatıya bazen dâhil etme yöntemiyle ana metinden ayrılarak bazen de hikâye ile birleştirilerek yerleştirilir. Bu çalışmada, deneme özelliği gösteren kısımların anlatı evrenine nasıl yerleştirildiği, anlatılan olaylar ile nasıl bütünlük sağladığı, öykülemeye etkisinin ne olduğu ve hangi işlevlere sahip olduğu konuları irdelenir. Ağırlıklı olarak deneme özelliği gösteren metinlere ve bunların hangi araçlar sayesinde öyküyle bütünlük sağladığına odaklanılır. Bu iç içe geçme durumuna rağmen roman türünün yapısı gereği nasıl üstünlük kurmaya çalıştığı ortaya konulur. Ayrıca, deneme-roman bağlantılarını inceleyen kuramlar ışığında Enis Batur’un Kitap Evi eserinin analizi yapılarak kurmacada deneme etkisi üzerinde durulur.

Anahtar Kelimeler

Deneme-roman , deneme etkisi , kurmaca , hibrit türler , Enis Batur

Essay-Novel or Essay Effect in Fiction

Öz

A notable example of the hybrid genres that emerged in the second half of the twentieth century is the evolving relationship between the essay and the novel. This relationship produces a form that preserves certain features of both genres while transforming others simultaneously. The resulting hybrid, which cannot be truly classified as either a novel or an essay, instead, redefines and alters the conventional characteristics of both forms. Having lost its factual identity, the essay is no longer a part of the lived world but rather, part of the fictional universe. Therefore, “non-fiction,” the fundamental characteristic of the essay, disappears, the essayist becomes a narrator, the elements referred to are connected to the narrative universe, and the subjects addressed are connected to this abstract universe. For this reason, these short texts can be defined as novel essays or “fictional essays.” Theoretical passages are inserted into the narrative, sometimes separated from the main text by the inclusion method, but sometimes combined with the story. This study examines how the essayistic elements are positioned in the narrative universe, how they are integrated with the events narrated, their effect on the narrative, and their functions. The focus is mainly on texts that constitute essays and how they are integrated into the story. Despite this intertwining, how the novel genre tries to establish superiority due to its structure is revealed. In light of the theories that examine the connections between the essay and the novel, Enis Batur’s Kitap Evi (The Book House) is analyzed, and the essay effect in fiction is emphasized.

Anahtar Kelimeler

Essay-novel , essay effect , fiction , hybrid , Enis Batur

Kaynakça

• Bakhtine, Mikhaïl. Esthétique et théorie du roman. Gallimard, 1987. google scholar
• Barthes, Roland. Œuvres complètes - Tome V. Éditions du Seuil, 2022. google scholar
• Batur, Enis. Kitap Evi. Sel Yayıncılık, 2024. google scholar
• Bayrak Akyıldız, Hülya. “Salâh Birsel’in Dört Köşeli Üçgen’i ve Deneme-Roman Üzerine.” Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7, no.16 (2019): 444-455. https://doi.org/10.33692/avrasyad.543828. google scholar
• Blanckeman, Bruno. Les récits indécidables - Jean Echenoz, Hervé Guibert, Pascal Quignard. Presses Universitaires du Septentrion, 2008. google scholar
• Ferré, Vincent. “La saveur de l’essai : Proust et l’essai fictionnel.” Poétique 158, no. 2 (2009): 201–13. https://doi.org/10.3917/poeti.158.0201. google scholar
• Forest, Philippe. “Ceci n’est pas un roman.” Revue italienne d’études françaises, no. 9 (2019). https://doi.org/10.4000/rief.4166. google scholar
• Genette, Gérard. Figures III. Éditions du Seuil, 1972. google scholar
• Kundera, Milan. Roman Sanatı. çev. Aysel Bora. Can Yayınları, 2012. google scholar
• Lukács, Georges. “Nature et forme de l’essai.” Études littéraires 5, no. 1 (1972): 91. https://doi.org/10.7202/500223ar. google scholar
• Morales, Bibiana. “Virginia Woolf entre la maladie et l’écriture.” Psychanalyse 12, no. 2 (2008): 35–40. https://doi.org/10.3917/psy.012.0035. google scholar
• Nünning, Ansgar ve Scherr, Alexander. "The Rise of the Fragmentary Essay-Novel: Towards a Poetics and Contextualization of an Emerging Hybrid Genre in the Digital Age" Anglia 136, no. 3 (2018): 482-507. https://doi.org/10.1515/ang-2018-0047. google scholar
• Puschmann-Nalenz, Barbara. “Speech Genres and the Novel-Essay.” Anglistik 32, no. 3 (2021): 205–26. https://doi.org/10.33675/angl/2021/3/16. google scholar