Kazak Hanı Ebü’l-Hayr Han’ın Ruslara Yönelik Resmî Mektuplarının Dili

Yıl 2022, , 737 - 750, 30.12.2022

Umit Kydyrbayeva , Nazym Shuinshina Meta

https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.1181137

Öz

Bir ülkenin geçmiş tarihini, dilini ve manevî değerleri ile sosyal durumunu araştırmak için yazılı eserlerin yeri çok önemlidir. Kazak halkının tarihine büyük katkıda bulunan el yazılarından biri XVII-XIX.yüzyıllardaki Hanlık devirde yazılmış resmî mektuplardır. Kazak Hanları tarafından yazılmış resmî mektupların içeriği de değişik olmaktadır. Bunlardan 1732 yılından itibaren Kazak hanları ile sultanları tarafından çoğunlukla komşu devlet yöneticileri ve temsilcilerine gönderilen mektupların asîl nüshâsı Kazakistan ile Rusya arşivlerinin nadir eserler bölümünde korunmuştur. Bu mektupların çoğu arz, dilekçe, bildiri ve beyanname türünde kaleme alınmıştır.
Makalede Küçük Cüz Hanı Ebü’l-Hayır Han’ın Rus kraliçesi ile Kazak topraklarındaki Rus Çarlığının temsilcilerine yolladığı resmî mektupların dil özellikleri incelenmiştir. Açıklanan dil özellikleri üzerinde durularak, günümüz Kazakça’daki benzerlikleri ile farklılıkları karşılaştırılmıştır. Bununla birlikte yazı imlâsı, sesbilgisi, kelime bilgisi ve şekil bilgisi açısından tespit edilmiş bazı özelliklere değinilmiştir.
Sonuç olarak, araştırma makalesinin amacı Kazakça’nın tarihi gelişmesini inceleyerek XVIII. yüzyıldaki resmî yazılarda rastlanan dil özelliklerini tespit etmektir.

Anahtar Kelimeler

Resmî mektuplar, Kazak Hanları, Kazakça dilbilgisi, Ebü’l-hayır Han, Çağatayca

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Teşekkür

yok

The Language of the Official Letters of Kazakh Khan Abu'l-hayır to the Russians

Öz

Written works are critical for researching a country’s past history, language, moral values, and social status. The official letters written during the Khanate dynasty of the 17th-19th centuries are one set of manuscripts that have made significant contributions to the history of the Kazakh people. The content of the Kazakh Khans’ official letters also differ. Since 1732, original copies of the letters the Kazakh Khans and sultans sent to neighboring state administrators and representatives have been preserved in the rare works section of Kazakhstan and Russia’s archives, with the majority of these letters taking the form of submissions, petitions, and declarations. This article examines the language characteristics of the official letters sent by the Lesser Zhuz Han Ebü'l-hayr to the Russian queen and Russian tsardom representatives in Kazakh lands. The article compares the similarities and differences with today’s Kazakh language by focusing on the language features and explaining them distinctly. Furthermore, the article mentions some features that were determined with regard to spelling, phonology, vocabulary, and morphology. As a result, the purpose of this research article has been to investigate the historical development of the Kazakh language in the 18th century with the goal of identifying the language features found in official correspondence from the 19th century.

Anahtar Kelimeler

official letters, Kazakh Khans, Kazakh grammar, Ebu, Chagatai

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Abilkasımov, Babaş. XVIII-XIX ğasırlardağı qazaq ädebï tiliniñ jazba nusqaları, Almatı. 1988. s.139. Ahanov, Kaken. Til bilimi negizderi, Almatı.1973. s. 214-215.
• Akalın, Mehmet. Tarihi Türk Lehçeleri, Аnkara. 1998. s.221. Düysembekova, Lazzat. İs kagazdarın Kazakşa jürgizu, Almatı. 2000.
• Erofeeva, Irina. Epistolyarnoye naslediye kazakhskoy pravyashchey elity 1675-1821 godov / Sbornik istoricheskikh dokumentov v dvukh tomakh, 1.Cilt, Almaty: Abdi. 2014.
• Kaliyev, Gabidolla. Bolganbayev, Aset. Kazirgi Kazak tilinin leksikologiyası men frazeologiyası, Almatı. 2006. s.26.
• Кenesbayev, Smet. “Abay – osnovopolozhnik kazakhskogo literaturnogo yazyka”. Sovetskiy Kazakhstan, № 9 (1955). s.123-129.
• Kydyrbayeva, Umit. Kazak Hanı Ebü’l-Ħayr Han’ın (1680 – 1748) Resmî Mektupları Üzerine Bir Dil İncelemesi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, 2018.
• Ömürbayev, Еrcan. Eski Kazak jazba ülgilerinin leksika-semantikalık jane sözjasamdık erekşelikteri (XV-XVI), Türkistan: Yesevi Kazak-Türk Ünversitesi, 2007. s.65.
• Öztekin, Мelek. Altın Ordu, Kırım ve Kazan Sahasına Ait Yarlık ve Bitiklerin Dil ve Üslûp İncelemesi, Ankara, 1996. s.66.
• Sızdıkova, Rabiga. Abaydın söz örnegi, Almatı. 1995.
• Sızdıkova, Rabiga. Qazaq ädebï tiliniñ tarïxı (XV-XIX ğasır), Almatı. Ana Tili.1993. s.151. Tomanov, Marhabat. Türki tilderinin salıstırmalı grammatikası, Almatı. 1992. s.119.
• Vitkin, Mihail. Kazak SSR tarihii boyınşa materyaliidar, 4. Cilt. Moskova-Leningrad. 1940. s.334. Vyatkin, Mihail. Qazaq SSR tarïxı boyınşa materïaldar /1741-1751/, 3. Cilt, Almatı. 1940.
• Vyatkin, Mihail. Materialy po istorii Kazakhskoy SSR /1741-1751/, 2. Cilt, Almatı. 1951.