Sakalı Göbeğinde Bir İskoç: Hacı Mustafa Resmî

Yıl 2023, , 175 - 197, 28.07.2023

Harun Tuncer

https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.1246795

Öz

Osmanlı Devleti’nde 18. yüzyılın ilk yarısı bitmeden başlayan yenileşme hareketleri, askerî anlamda üstünlüğü kabul edilen Avrupa’dan getirtilen uzmanlardan alınan destekle gerçekleştirilmeye çalışıldı. Bu kapsamda kimi davetle, kimi de davetsiz Osmanlı topraklarına gelen Avrupalılar oldu. Patrick James Campbell isimli İskoç genç de ülkesinden kaçan ve bir süre sonra yolu Osmanlı mülküne düşen karakterlerden biriydi. Askerî ıslahat hareketlerinin önemli isimlerinden Baron de Tott’un yanında yardımcı olarak yer alan Mustafa Resmî Humbaracı Ocağında muhtelif görevler aldı, bu vesileyle Avusturya, Rusya ve Fransa gibi muhtelif düşmanlara karşı cephede mücadele verdiği gibi Hicaz bölgesinde yaşanan iç isyanlarda da dil bilgisiyle katkı sağlayan bir isim oldu. Bu makalede Mustafa Resmî nâm-ı diğer İngiliz Mustafa hakkında Osmanlı arşivlerinde yapılan taramalar sonucu elde edilen ve henüz literatüre girmemiş birtakım bilgiler sunulmaya ve meşhur sözlükçü James W. Redhouse’la karıştırıldığı görülen Mustafa Resmî Efendi’nin biyografisinde görülen eksikler ikmal edilmeye çalışıldı.

Anahtar Kelimeler

Patrick James Campbell, İngiliz Mustafa, Mustafa Resmî, Baron de Tott, James W. Redhouse

Teşekkür

Dergi editoryal ekibine ve Kemal Beydilli'ye çokça teşekkürler.

A Scotsman With A White Beard Flowing Down to His Middle: Hadji Mustafa Resmî

Öz

Attempts were made to carry out the reform movements that started in the Ottoman Empire toward the mid-18th century with the support of experts brought over from Europe, which was thought to be militarily superior. In this regard, an influx of Europeans was seen to have occurred in the Empire, some who were invited and others who were not. The Scottish youth Patrick James Campbell was one of these characters who’d fled his homeland and whose path led him into Turkish lands after a while. Mustafa Resmî was an assistant to Baron de Tott, one of the important names of the military reform movements, and took various duties in the Corps of Bombardiers. He not only contributed to suppressing the internal riots in the Hejaz region with his knowledge of language but also fought against various enemies such as Austria, Russia, and France at several points in the Empire. This article aims to present some information about Mustafa Resmî (or İngiliz Mustafa) as obtained through the studies made in the Ottoman archives and to provide a more proper portrayal of Mustafa Resmî Efendi, who seems to have been confused with another British man, the famous lexicographer James W. Redhouse.

Anahtar Kelimeler

Patrick James Campbell, İngiliz Mustafa, Mustafa Resmî, Baron de Tott, James W. Redhouse

Kaynakça

• Büyüktuğrul, Afif. Osmanlı Deniz Harp Tarihi, cilt 3. İstanbul: Deniz Basımevi, 1973. google scholar Efrâd-ı Bahriye ve Gedikliler Hakkında Kanunnâme-i Hümayun. [İstanbul]: Bahriye Matbaası, 1331 (1915). google scholar Dölen, Emre. Türkiye Üniversite Tarihi 1 - Osmanlı Döneminde Darülfünun (1863-1922). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2009. google scholar Dölen, Emre. İstanbul Darülfünunu’nda Alman Müderrisler. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2013. google scholar Kadıoğlu, Sevtap. “Walther Penck’in Türkiye’deki Çalışmaları.” İstanbul Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Yerbilimleri Dergisi 20, 1 (2007): 1-18. google scholar
• İE.BH 5/479 google scholar
• AE.SMHD.I 131/9652 google scholar
• AE.SABH.I 162/10815; 42/3048; 105/7151; 167/11174; 52/3695 google scholar
• AE. AE.SSLM.III 78/4737; 148/8931; 309/17998, 250/14550, 227/13241 google scholar
• C.AS 1065/46900, 688/28897, 1045/45915, 502/20961 google scholar
• C.BH 28/1315 google scholar
• C.HR 162/8079 google scholar
• C.HR 110/5485 google scholar
• C.ML 615/25368 google scholar
• C.TZ 81/4043; 9/448; 147/7328, 151/7513, 98/4855 google scholar
• DFE.RZ.d 1649, s. 3, 6, 33, 40, 78 google scholar
• HAT 219/12097; 1387/55133, 1666/26, 178/7909, 240/13417 google scholar
• MAD.d 5941, s. 135, 136 google scholar
• Ahmed Cavid, (1998). Hadikatü’l-Vekâyi, (Haz. Adnan Baycar), Ankara: Türk Tarih Kurumu. google scholar
• Ahmed Vasıf, (1994). Mehsinü’l- Asar ve Hakaikü’l-Ahbar, (haz. Mücteba İlgürel), Ankara: TTK Yayınları. google scholar
• Ahmed Vasıf, (2015). Mehâsinü’l- Asar ve Haka’iku’l-Ahbar, (haz. Hüseyin Sarıkaya), İstanbul: Çamlıca Basım Yayın. google scholar
• Beydilli, Kemal, Şahin, İlhan, (2001). Mahmud Raif Efendi ve Nizam-ı Cedid’e Dair Eseri, 2001. Ankara: Türk Tarih Kurumu. google scholar
• Beydilli, Kemal. “Bonnaval’in İzinde: Mühtedi Osman Bey veya Avusturyalı Firarı General Karlo de Kotzi”, Osmanlı Araştırmaları, 11 (1991): 73-78. google scholar
• ---------. “III. Selim,” TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 36, (2009): 423. google scholar
• ---------. “Mühendishâne-i Bahrî-i Hümayûn”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 31, (2020): 513. google scholar
• ---------. “Kendi Kaleminden III. Selim,” III. Selim İki Asrın Dönemecinde İstanbul, ed. Coşkun Yılmaz, İstanbul: İstanbul Avrupa Kültür Başkenti, 2010. google scholar
• Danişmend, İsmail Hami. İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, 5, İstanbul: Doğu Kütüphanesi, 2011. google scholar
• Eton William. A Survey of The Turkish Empire, Londra: T. Cadell, jun. and W. Davies, 1798. google scholar
• Ferrard, Christopher. “İngiliz Mustafa: A Scotsman in the Service of the Ottoman Empire”, Yücel Dağlı Anısına, (Haz. google scholar
• Evangelia Balta, Yorgos Dedes, Emin Nedret İşli, Sabri Koz), İstanbul: Turkuaz Yayınları, 2011. google scholar
• Goodrich, Th. D. “Old Maps in the Library of Topkapi Palace in Istanbul”, Imago Mundi, 45, (1993): 125. google scholar
• Grant, James. Scottish Soldiers of Fortune, Glasgow: George Routledge and Sons, 1889. google scholar
• İstanbul Teknik Üniversitesi ve Mühendislik Tarihimiz, ed. Mehmet Karaca, İstanbul: İTÜ Vakfı, 2012. google scholar
• Kaçar, Mustafa. Osmanlı Devleti’nde Mühendishanelerin Kuruluşu ve Bilim ve Eğitim Anlayışındaki Değişmeler, İstanbul Üniversitesi (Yayınlanmamış Doktora Tezi), 1995. google scholar
• ----------, (2007/8). “Tersâne Hendesehânesi’nden Bahriye Mektebi’ne Mühendishâne-i Bahrî-i Hümâyûn”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, IX/1-2, (2007-8): 51-77. google scholar
• Özcan, Aabdülkadir. (1998). “Humbaracı Ahmed Paşa”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 18, (1998): 351-353. google scholar
• Sarıcaoğlu, Fikret. (1997). “Harita”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul, TDV Yayınları, 16, (1997): 213. google scholar
• Slade, Adolphus. Türkiye ve Kırım Harbi, çev. Ali Rıza Seyfi, İstanbul: Askeri Matbaa, 1943. google scholar
• Şakul, Kahraman. “Osmanlıların İlk Maden Kömürcülüğü Girişimi: Yedikumlar Kömür Madeni Mukataası”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 18/1, (2016): 40-43. google scholar
• Tuncer, Harun. İhanetle Sadakat Arasında James William Redhouse, İstanbul: Rumuz Yayınları, 2020. google scholar
• Yalçınkaya, Mehmet Alaaddin. “Osmanlı Devleti’nin Modernleşme Sürecinde Avrupalılar’ın İstihdam Edilmesi (1774-1807)”, Osmanlılar ve Avrupa, Seyahat, Karılaşma ve Etkileşim, ed. Seyfi Kenan, İstanbul: İsam Yayınları, (2010): 421-448. google scholar
• --------. “Nizam-ı Cedid Döneminde Osmanlı Devleti’nin Modernleşmesinde İngilizlerin Rolü”, Osmanlı Ansiklopedisi, 6, Ankara: Yeni Türkiye, (1999): 687-688. google scholar
• Walsh, Thomas. Journal of the late campaign in Egypt: including descriptions of that country, and of Gibraltar, Minorca, Malta, Marmorice, and Macri, Londra: T. Cadell, Jun. and W. Davis, 1803. google scholar
• Zorlu, Tuncay. “III. Selim Dönemi Osmanlı Teknolojisi”, Nizâm-ı Kadîm’den Nizâm-ı Cedîd’e III. Selim ve Dönemi, ed. Seyfi Kenan, İstanbul: İSAM, (2010): 215. google scholar