City, Palace, and Army: Various Fragments of Buddhist Uyghur Literature

Yıl 2023, , 839 - 864, 29.12.2023

Uğur Uzunkaya

https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.1279676

Öz

Uyghurs who migrated to Ganzhou and Turfan regions after 840 established two new khaganates. In this region, in which religious and ethnic diversity is dominant, the Uyghurs have given importance to commercial activities. Thus, they have adopted a settled lifestyle. Linguistic data about the life of the Uyghurs can be found especially in nonreligious Old Uyghur texts, which contain an extensive vocabulary on architectural structures, interior and exterior structural elements, building materials, carrier systems, public spaces, agricultural areas, and irrigation structures. These texts point toward the settled lifestyle of the Uyghurs. In addition, Buddhist pilgrimage centers, important cities, religious buildings, and mystically divine palaces are occasionally mentioned in the Old Uyghur religious texts on Buddhist themes. This article focuses on the edition of seven Old Uyghur fragments related to Buddhism, which have not been previously published. The fragments primarily address topics such as the city, palace, and army. The Berlin Turfan Collection houses the fragments included in this work, which are identified through archival numbers U 2077 (o. F.), U 2301 (T I D), U 2316 (T I D 505; T I D), U 5465 (T I D 622), U 2418 (T II 530), U 2332 (T I D 526; T I D), and U 4868 (T I D 643; T I D). This article encompasses the transcription, transliteration, Turkish translation, explanation, and a glossary/index of these fragments.

Anahtar Kelimeler

Buddhism, Old Uyghur, Buddhist Literature, Fragment, Edition

Proje Numarası

-

Şehir, Saray ve Ordu: Budist Uygur Edebiyatına İlişkin Muhtelif Fragmanlar

Öz

840 sonrasında Gansu ve Turfan bölgelerine göç eden Uygurlar burada iki yeni devlet kurmuşlardır. Dinî ve etnik çeşitliliğin hâkim olduğu bu bölgede Uygurlar ticari faaliyetlere önem vermişler ve bunun önemli bir sonucu olarak yerleşik yaşam tarzını benimsemişlerdir. Uygurların bu yaşantısına ilişkin dilsel verilere özellikle din dışı Eski Uygurca metinlerde rastlanılmaktadır. Din dışı Eski Uygurca metinlerde Uygurların yerleşik yaşam tarzına işaret eden mimari yapılara, iç ve dış yapısal unsurlara, yapı malzemelerine, taşıyıcı sistemlere, kamusal mekânlara, tarımsal alanlara ve sulama yapılarına ilişkin geniş bir söz varlığı mevcuttur. Bunun yanında Budist konulu Eski Uygurca dinî metinlerde de kimi zaman Budist hac merkezlerinden, önemli şehirlerden, dinî yapılardan ve daha mistik olarak tanrısal saraylardan bahsedilir. Bu yazı da temelde şehir, saray ve ordu gibi konulara değinen ve şimdiye kadar neşredilmemiş Budizm ile ilişkili yedi Eski Uygurca fragmanın neşri hakkındadır. Bu çalışmadaki fragmanlar Berlin Turfan Koleksiyonu’nda bugün şu arşiv numaralarıyla saklanmaktadır: U 2077 (o. F.), U 2301 (T I D), U 2316 (T I D 505; T I D), U 5465 (T I D 622), U 2418 (T II 530), U 2332 (T I D 526; T I D) ve U 4868 (T I D 643; T I D). Bu yazı söz edilen fragmanların yazı çevirimini, harf çevirisini, aktarımını, açıklamalarını ve sözlük / dizinini içermektedir.

Anahtar Kelimeler

Budizm, Eski Uygurca, Budist Edebiyat, Fragman, Neşir

Destekleyen Kurum

Bu yazı TÜBA-GEBİP programı çerçevesinde desteklenmiştir. / Turkish Academy of Science – The Outstanding Young Scientist Programme (TÜBA-GEBİP) funded this paper.

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Kaynakça

• Adams, Douglas Q. A Dictionary of Tocharian B. Revised and Greatly Enlarged. Vol. 1-2. Amsterdam ve New York: Rodopi, 2013. google scholar
• Brose, Michael C. “People in the Middle: Uyghurs in the Northwest Frontier Zone”, Battlefronts Real and Imagined: War, Border, and Identity in the Chinese Middle Period içinde, 253-289, New York: Palgrave Macmillan, 2008. google scholar
• Civelek, Özlem. “Karakuş”, Av ve Avcılık Kitabı içinde, 89-103, İstanbul: Kitabevi, 2008. google scholar
• Clauson, Sir Gerard. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Oxford at the Clarendon Press, 1972. google scholar
• Davids, Thomas W. Rhys ve Wilhelm Stede. The Pali Text Society’s Pali-English Dictionary. London: Pali Text Society, 1921-1925. google scholar
• Dietz, Siglinde, Mehmet Ölmez ve Klaus Röhrborn. Die alttürkische Xuanzang-Biographie VII. Nach der Handschrift von Leningrad, Paris und Peking sowie nach dem Transkript von Annemarie von Gabain hrsg., übersetzt und kommentiert. Wiesbaden: Harrassowitz, 2015. google scholar
• Edgerton, Franklin. Buddhist Hybrid Sanskrit Grammar and Dictionary. Vol. II: Dictionary. New Haven: Yale University, 1953. google scholar
• Erdal, Marcel. Old Turkic Word Formation. A Functional Approach to the Lexicon. Vol. I-II. Wiesbaden: Harrassowitz, 1991. google scholar
• Gharib, Badrazzaman. Sogdian Dictionary: Sogdian-Persian-English. Tehran: Farhangan, 1995. google scholar
• Giles, Herbert Allan. A Chinese-English Dictionary. Part I-II. Shanghai ve London: Kelly and Walsh, 1912. google scholar
• Hirakawa, Akira. Buddhist Chinese-Sanskrit Dictionary. Tökyö: Reiyukai, 1997. google scholar
• JEBD = Japanese-English BuddhistDictionary. Tökyö: Daitö Shuppansha, 1979. google scholar
• Karaman, Ahmet. Eski Türkçede İkilemeler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2022. google scholar
• Kasai, Yukiyo. “Uyghur Legitimation and the Role of Buddhism”, Buddhism in Central Asia I: Patronage, Legitimation, Sacred Space, and Pilgrimage içinde, 61-90, Boston ve Leiden: Brill, 2020. google scholar
• Monier-Williams, Monier. A Sanskrit-English Dictionary. Oxford: Oxford University, 1899. google scholar
• Nadalyayev, V. M., D. M. Nasilov, E. R. Tenişev, A. M. Şçerbak. Drevnetyurkskiy Slovar’. Leningrad: Izdat. Nauka, Leningradskoe Otd., 1969. google scholar
• Ölmez, Mehmet. “Eski Uygurca İkilemeler Üzerine”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 65/2 (2017), 243-311. google scholar
• Özcan Devrez, Ceyda. Eski Uygurca Kuanşi im Pusar İncelemesi: Metin-Çeviri-Açıklamalar-Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2020. google scholar
• Poucha, Pavel. Institutiones Linguae Tocharicae. Pars I: Thesaurus Linguae Tocharicae Dialecti A. Praha: Stâtm Pedagogicke Nakladatelstvk 1955. google scholar
• Röhrborn, Klaus. Die alttürkische Xuanzang-Biographie VII. Nach der Handschrift von Leningrad, Paris und Peking sowie nach dem Transkript von Annemarie von Gabain hrsg., übersetzt und kommentiert. Wiesbaden: Harrassowitz, 1991. google scholar
• Röhrborn, Klaus. Die alttürkische Xuanzang-Biographie VIII. Nach der Handschrift von Paris, Peking und St. Petersburg sowie nach dem Transkript von Annemarie von Gabain hrsg., übersetzt und kommentiert. Wiesbaden: Harrassowitz, 1996. google scholar
• Röhrborn, Klaus. Uigurisches Wörterbuch: Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien 1-6. Stuttgart: Steiner, 1977-1998. google scholar
• Röhrborn, Klaus. Uigurisches Wörterbuch: Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien. Neubearbeitung. I. Verben. Vol. 1: ab- - azügla-. Stuttgart: Steiner, 2010. google scholar
• Röhrborn, Klaus. Uigurisches Wörterbuch: Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien. Neubearbeitung. II. Nomina-Pronomina-Partikel Band 2: as-azük [Uygurca Sözlük: İslam Öncesi Orta Asya Türkçe Metinlerinin Dil Malzemesi. Yeniden düzenlenmiş baskı. II. İsimler-Zamirler-Edatlar. 2. Cilt: as-azük]. Stuttgart: Steiner, 2017. google scholar
• Şen, Serkan. Eski Uygur Türkçesinde İkilemeler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 2002. google scholar
• Tekin, Şinasi. Uygurca Metinler. I. Kuanşi im Pusar (Ses İşiten Ilâh). Vap hua ki atlıgnom çeçeki sudur (Saddharmapujdanka-sütra). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 1960. google scholar
• Tokyürek, Hacer. Eski Uygur Türkçesinde Budizm ve Manihaizm Terimleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2019. google scholar
• Uzunkaya, Uğur. “Uygur Sivil Belgelerinden Hareketle Uygurlarda Yerleşik Yaşam ve Bununla İlgili Söz Varlığına Dair”, Türkbilig, 27 (2014), 41-58. google scholar
• Veli, Hatice. Eski Uygurlarda Yerleşik Yaşam Kültürü. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2022. google scholar
• Wilkens, Jens. “Buddhism in the West Uyghur Kingdom and Beyond”, Transfer of Buddhism Across Central Asian Networks (7th to 13th Centuries) içinde, 191-249, Boston ve Leiden: Brill, 2015. google scholar
• Wilkens, Jens. Handwörterbuch des Altuigurischen: Altuigurisch - Deutsch - Türkisch /Eski Uygurcanın El Sözlüğü: Eski Uygurca - Almanca - Türkçe. Göttingen: Universitatsverlag Göttingen, 2021. google scholar
• Zieme, Peter ve György Kara. Ein uigurisches Totenbuch. Naropas Lehre in uigurischer Übersetzung von vier tibetischen Traktaten nach der Sammelhandschrift aus Dunhuang, British Museum Or. 8212 (109). Budapest, 1979. google scholar
• Zieme, Peter. “Uigurische Steuerbefreiungsurkunden für buddhistische Klöster”, Altorientalische Forschungen, 8 (1981), 237-263. google scholar
• Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften, Turfanforschung: Digitales Turfan-Archiv, Erişim 9 Mart 2023, U 2077 (o. F.) A sayfası: https://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u2077seite1.jpg B sayfası: https:// turfan.bbaw.de/dta/u/images/u2077seite2.jpg. google scholar
• Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften, Turfanforschung: Digitales Turfan-Archiv, Erişim 9 Mart 2023, U 2301 (T I D) A sayfası: https://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u2301seite1.jpg B sayfası: https://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u2301seite2.jpg. google scholar
• Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften, Turfanforschung: Digitales Turfan-Archiv, Erişim 9 Mart 2023, U 2316 (T I D 505; T I D) A sayfası: https://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u2316seite1.jpg B sayfası: https://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u2316seite2.jpg. google scholar
• Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften, Turfanforschung: Digitales Turfan-Archiv, Erişim 9 Mart 2023, U 2332 (T I D 526; T I D) A sayfası: https://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u2332seite1.jpg B sayfası: https://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u2332seite2.jpg. google scholar
• Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften, Turfanforschung: Digitales Turfan-Archiv, Erişim 9 Mart 2023, U 2418 (T II 530) A sayfası: https://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u2418seite2.jpg B sayfası: https://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u2418seite1.jpg. google scholar
• Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften, Turfanforschung: Digitales Turfan-Archiv, Erişim 9 Mart 2023, U 4868 (T I D 643; T I D) recto: https://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u4868seite1.jpg. google scholar
• Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften, Turfanforschung: Digitales Turfan-Archiv, Erişim 9 Mart 2023, U 5465 (T I D 622) A sayfası: https://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u5465seite1.jpg B sayfası: https://turfan.bbaw.de/dta/u/images/u5465seite2.jpg. google scholar
• DDB = Digital Dictionary of Buddhism, Erişim 15 Şubat 2023. www.buddhism-dict.net/ddb/. google scholar
• URL-1: Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, Katalogisierung der Orientalischen Handschriften in Deutschland, Erişim 9 Mart 2023, https://orient-mss.kohd.adw-goe.de/receive/KOHDOldUygurMSBook_ manuscript_00001584. google scholar
• URL-2: Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, Katalogisierung der Orientalischen Handschriften in Deutschland, Erişim 9 Mart 2023, https://orient-mss.kohd.adw-goe.de/receive/KOHDOldUygurMSBook_ manuscript_00001798. google scholar
• URL-3: Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, Katalogisierung der Orientalischen Handschriften in Deutschland, Erişim 9 Mart 2023, https://orient-mss.kohd.adw-goe.de/receive/KOHDOldUygurMSBook_ manuscript_00001806. google scholar
• URL-4: Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, Katalogisierung der Orientalischen Handschriften in Deutschland, Erişim 9 Mart 2023, https://orient-mss.kohd.adw-goe.de/receive/KOHDOldUygurMSBook_ manuscript_00000982. google scholar
• URL-5: Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, Katalogisierung der Orientalischen Handschriften in Deutschland, Erişim 9 Mart 2023, https://orient-mss.kohd.adw-goe.de/receive/KOHDOldUygurMSBook_ manuscript_00001989. google scholar
• URL-6: Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, Katalogisierung der Orientalischen Handschriften in Deutschland, Erişim 9 Mart 2023, https://orient-mss.kohd.adw-goe.de/receive/KOHDOldUygurMSBook_ manuscript_00001846. google scholar
• URL-7: Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, Katalogisierung der Orientalischen Handschriften in Deutschland, Erişim 9 Mart 2023, https://orient-mss.kohd.adw-goe.de/receive/KOHDOldUygurMSBook_ manuscript_00001267. google scholar