1703 and 1704 Georgia-Abkhaz Campaign and the Cost of the Campaign

Yıl 2023, , 495 - 533, 29.12.2023

Eyüp Kul

https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.1310503

Öz

Georgia is a place of steep mountains and deep valleys, which led to frequent flooding. The effect of this natural structure was the main factor in armies facing serious difficulties during expeditions to the region. Ottoman–Georgian relations, which started in the fifteenth century, were also strategically effective in pursuing a policy based on local feudal lords against Iran, rather than conquering the region directly. The geography of Georgia, which became the field of Ottoman–Safavid rivalry in time, was shared between the two states. After the Treaty of Karlowitz, going on an expedition became a recurrent issue to prevent the increasing rebel movements against the Ottoman Empire and to strengthen the Ottoman authority in the region. Indeed, the expedition in which soldiers from Erzurum, Trabzon, Çıldır/Akhaltsikhe, and Kars provinces and 1,350 members of the central army took charge under the command of Vizier Köse Halil Pasha started in 1703 and ended in the following year. In this study, the route of the expedition, the events on the expedition route, when the expedition started and when it ended, whether the expedition reached its goal, whether the Ottoman army remained in the region, what kind of measures were taken in the region at the end of the expedition, whether the old order was maintained in the region, and the cost of the expedition to the Ottoman treasury are emphasized, and the information found in the Ottoman and Georgian sources are analyzed comparatively.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Georgia, Russia, Abkhazia, Military history, war

Proje Numarası

Yok

1703-1704 Gürcistan-Abaza Seferi ve Seferin Maliyeti

Öz

Gürcistan coğrafyası sarp dağlara, ormanlık ve derin vadilere sahip, sel baskınlarının sıklıkla yaşandığı bir yerdi. Bu doğal yapının etkisi ile bölgeye yapılan seferler, ordular için ciddi zorluklarla karşı karşıya kalınmasında ana etkendi. 15. yüzyılda başlayan Osmanlı-Gürcü ilişkileri de stratejik olarak bölgeyi doğrudan fethetmek yerine, İran’a karşı yerel feodal beylere dayanan bir siyaset güdülmesinde etkili olmuştur. Zaman içinde Osmanlı-Safevi rekabet sahası haline gelen Gürcistan coğrafyası, iki devlet arasında paylaşılmış ve Güril, Dadyan, Açıkbaş meliklikleri ile Abhazya bölgesi Osmanlı tabiiyetinde bulunmuştur. Osmanlı’nın 1683’de başarısızlıkla sonuçlanan Viyana Kuşatması sonrasında dört cephede mücadelesi ve Rusya’nın da bu durumdan istifade ile Karadeniz’e yayılma planı Gürcü melikliklerini de harekete geçirmiştir. Karlofça Antlaşması sonrası Osmanlı Devleti’ne karşı artan asi hareketlerin engellenmesi ve bölgede Osmanlı otoritesinin sağlamlaştırılması gayesiyle sefer açılması gündeme gelmiştir. Vezir Köse Halil Paşa komutasında Erzurum, Trabzon, Çıldır/ Ahıska ve Kars eyaletleri askerleri ve 1.350 kişilik merkezi ordu mensubunun görev aldığı sefer, 1703 yılında başlamış ve ertesi yıl sona ermiştir. Osmanlı arşiv vesikalarında Gürcistan ve Abaza, Gürcü kaynaklarında ise “Büyük Türk Seferi” olarak ifade edilen bu harekât ile ilgili bugüne kadar ayrıntılı bir bilgi kaynaklarda yer almamaktadır. İşte bu çalışmada seferin güzergâhı, sefer güzergâhı üzerinde yaşanan hadiseler, seferin ne zaman başlayıp ne zaman bittiği, seferin hedefine ulaşıp ulaşmadığı, Osmanlı ordusunun bölgede kalıp kalmadığı sorusuna yanıt aranacaktır. Ayrıca sefer sonunda bölgede ne gibi tedbirlerin alındığı, bölgede eski düzenin sağlanıp sağlanamadığı, varılan anlaşma şartları ile seferin Osmanlı hazinesine maliyeti üzerinde durulacak, Osmanlı ve Gürcü kaynaklarında yer alan bilgiler karşılaştırmalı olarak analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Gürcistan, Rusya, Abhazya, askeri tarih, savaş

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Teşekkür

Gürcüce çeviriler konusunda yardımlarını esirgemeyen Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Gürcü Dili ve Edebiyatı Bölümü Doktor Öğretim Üyesi Neriman Yılmaz ile Afyon Kocatepe Üniversitesi Tarih Bölümü doktora öğrencisi Gökhan Şanlı’ya; Rusça tercümelerde yardımını esirgemeyen İstanbul Üniversitesi Slav Dilleri ve Edebiyatları Bölümü, Ukrayna Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Öğr.Gör.Dr. Oles Kulchynskyy’e teşekkür ederim.

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları google scholar
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi google scholar
• Bâb-ı Âsâfî Divan-ı Hümayun Sicilleri Mühimme Defterleri, 114, 114-1. google scholar
• Bâb-ı Âsâfî Sadaret Mektubî Kalemi Belgeleri, 6-56. google scholar
• İbnü’l-Emin Tasnifi Askerî, 3385, 4055. google scholar
• Maliyeden Müdevver Defterler, 5362, 6882, 10148. google scholar
• Araştırma ve İnceleme Eserleri google scholar
• Âgoston, Gabor, “Ateşli Silahlar ve Askeri Uyarlama: Osmanlılar ve ‘Askeri Devrim’”, OsmanlI’da Ateşli Silahlar ve Askeri Devrim Tartışmaları içinde, yay. haz. Kahraman Şakul, (İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017), 45-84. google scholar
• Âgoston, Gabor, “Savaş (Osmanlılar Dönemi)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36:196-200. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Yayınları, 2009. google scholar
• Abou-El-Haj, Rifa’at Ali, 1703 İsyanı Osmanlı Siyasasının Yapısı. çev. Çağdaş Sümer. Ankara: Tan Kitapevi Yayınları, 2011. google scholar
• Aktepe, M. Münir, “Ahmed III”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 2: 34-38. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Yayınları, 1989. google scholar
• Allen, W. E. D., A History Of The Georgian People From The Beginning Down To The Russian Conquest In The Nineteenth Century, London: Kegan Paul, Trench, Trübner & Co. Ltd Press, 1932. google scholar
• Aydüz, Salim, Tophane-i Amire ve Top Döküm Teknolojisi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2006. google scholar
• Bakradze, D., Arheologiçeskoye Puteşestviye po Gruzii i Adçare, Sankt-Peterburg: Tipografiya İmperatorskoy Akademii Nauk’, 1878. google scholar
• Barkan, Ömer Lütfi, XV ve XVI inci Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Ziraî Ekonominin Hukukî ve Malî Esasları Kanunlar. I. Cilt. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1943. google scholar
• Beradze, T.H., Moreplavaniye i Morskaya Torgovlya v Srednevekovoy Gruzii, Tbilisi: Akademiya Nauk Gruzinskoy Ssr Institut İstorii Arkheologii I Etnografii Im. I. A. Djavahişvili, 1989. google scholar
• Berdzenişvili, Niko - Canaşia, Simon, Gürcüstan Tarihi, Yayın yeri yok: Sorun Yayınları, 1997. google scholar
• Bilge, Sadık Müfit, Osmanlı Çağında Kafkasya 1454-1829 (Tarih-Toplum-Ekonomi), İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2012. google scholar
• Bostan, İdris, “Rusya’nın Karadeniz’de Ticarete Başlaması Ve Osmanlı İmparatorluğu (1700-1787)”, Belleten 59/225 (1995): 353-394. google scholar
• Bostan, M. Hanefi, “Yavuz Sultan Selim’in Şehzâdelik Dönemi (1487-1512)”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 40 (2019): 1-86. google scholar
• Chardin, Jean, Chardin Seyahatnamesi İstanbul, Osmanlı Toprakları, Gürcistan, Ermenistan, İran 1671-1673, çev. Ayşe Meral, ed.Stefanos Yerasimos, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2014. google scholar
• Defterdar Sarı Mehmed Paşa, Zübde-i Vekayiât Tahlil ve Metin (1066-1116/1656-1704), haz. Abdülkadir Özcan, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995. google scholar
• Emecen, Feridun M., “Çıldır Eyaleti”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 8:300-301. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Yayınları, 1993. google scholar
• Ertaş, M. Yaşar, “Osmanlı Devleti’nde Trabzon Erzurum Güzergâhına Alternatif Yol Oluşturma Teşebbüsü (1744-1746)”, Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih Dil Edebiyat Sempozyumu Bildirileri (3-5 Mayıs 2001) içinde, 1, 161-172. yay. haz. Mithat Kerim Arslan-Hikmet Öksüz, Trabzon: T.C. Trabzon Valiliği İl Kültür Müdürlüğü Yayınları, 2002. google scholar
• Ertaş, Mehmet Yaşar, “Osmanlı Savaş Organizasyonunda Zorlu Bir Süreç: Ordunun Toparlanması”, Türklük Araştırmaları Dergisi 19 (Prof. Dr. Mücteba İlgürel’e Armağan Özel Sayısı) (2008): 211-233. google scholar Ertaş, Mehmet Yaşar, Sultanın Ordusu (Mora Fethi Örneği 1714-1716), İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2007. google scholar
• Forsyth, James, Kafkasya Bir Tarih, çev. Timuçin Binder, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2019. google scholar
• Genç, Serdar, Lale Devrinde Savaş İran Seferlerinde Organizasyon ve Lojistik, İstanbul: Kitapevi Yayınevi, 2013. google scholar
• Gobadze, Lia, Kral I. Solomon Döneminde (1752-1784) İmereti Krallığı’nın Osmanlı Devleti İle İlişkileri. Yüksek Lisans tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi, 2022. google scholar
• Gökpınar, Bekir, “Osmanlı Devleti’nin Rusya’ya Karşı Karadeniz’de Savunma Hattı Oluşturma Mücadelesi: Açu Kalesi (1696-1711)”, Karadeniz Araştırmaları XVII/ 67 (2020): 605-629. google scholar
• Gökpınar, Bekir, Tuna Ötesine Son Sefer Varadin, 1716, ed. Eyüp Kul, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 2019. google scholar
• Güldür, Kadir, “18. Yüzyılın İlk Yarısında İmereti Krallığı İle Osmanlı İmparatorluğu İlişkilerine Genel Bir Bakış”, International Journal Of Social Humanities And Administrative Sciences 7/47 (2021): 2444-2456. google scholar
• Gümüş, Nebi, XVI. Asır Osmanlı-Gürcistan İlişkileri. Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, 2000. google scholar
• İnbaşı, Mehmet, “Çıldır Beylerbeyleri: I. İshak Paşa ve II. İshak Paşa”, Güneşin Doğduğu Yer: Doğubayazıt Sempozyumu içinde, 185-196, ed. Oktay Belli. İstanbul: Çekül Vakfı Yayınları, 2004. google scholar
• İnbaşı, Mehmet, “XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Çıldır Eyâleti ve İdarecileri”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 7/1 (2006): 77-94. google scholar
• İnbaşı, Mehmet, Ukrayna’da Osmanlılar Kamaniçe Seferi ve Organizasyonu (1672), İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2004. google scholar
• İnbaşı, Mehmet- Kul, Eyüp, Balkanlarda Bir Türk Şehri: Üsküp (Fetihten XVIII. Yüzyıla Kadar), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2018. google scholar
• İşbilir, Ömer, XVII. Yüzyıl Başlarında Şark Seferlerinin İâşe, İkmâl ve Lojistik Meseleleri. Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 1996. google scholar
• Kazdal, Mehmet, “Başlangıcından 18. Yüzyılın Başına Kadar Osmanlı-Güril Melikliği İlişkileri”, Düzce Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/2 (2022): 212-226. google scholar
• Kazdal, Mehmet, Bir Osmanlı Beylerbeyi Vezir İshak Paşa 1695-1748, Ankara: Fecr Yayınları, 2022. google scholar
• Kılıç, Orhan, “Osmanlı İdari Taksimatında Bir Diğer Unsur: Dadyan, Açıkbaş, Gürel ve Abhaza Meliklikleri”, XVIII. Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunulan Bildiriler içinde, XI (Tarihi Coğrafya), 219-255. haz. Semiha Nurdan-Muhammed Özler, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2022. google scholar
• Kılıç, Orhan, 18.Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti’nin İdarî Taksimatı Eyalet ve Sancak Tevcihatı, Elazığ: Ceren Matbaacılık, 1997. google scholar
• Kırca, Ersin, Sadrazamlardan Mektublar 1703-1704 (Râmi Mehmed Paşa Münşeatı), İstanbul: Kitapyurdu Doğrudan Yayıncılık, 2020. google scholar
• Kırzıoğlu, Fahrettin, Osmanlılar’ın Kafkas-Elleri’ni Fethi (1451-1590), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1998. google scholar
• Krilova, T. K, “Russko-Turetskiye Otnoşeniya Vo Vremya Severnoy Voyni”, Istoriçeskiye Zapiski 10 (1941): 250-279. google scholar
• King, Charles, The Black Sea A History, Oxford: Oxford University Press, 2013. google scholar
• Konak, İsmet, “Diplomat P. A. Tolstoy’un Elçiliği Ve Osmanlı’ya Dair İzlenimleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi 30/2 (2015): 507-524. google scholar
• Köse, Ensar, “Osmanlı Devleti ve Solomon I: İmeret’te Hâkimiyet Mücadelesi”, Tarih Dergisi 60 (2014):43-96. google scholar
• Kul, Eyüp, “Rize Kalesi”, Karadeniz Araştırmaları 58 (2018): 26-49. google scholar
• Kurat, Akdes Nimet, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye Kadar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2010. google scholar
• Kütükoğlu, Bekir, Osmanlı-İran Siyasî Münasebetleri (1578-1612), İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, 1993. google scholar
• Marsilli, Graf, Osmanlı İmparatorluğunun Zuhur ve Terakkisinden İnhitatı Zamanına Kadar Askerî Vaziyeti, çev. M. Kaymakam Nazmi, Ankara: Büyük Erkanıharbiye Matbaası, 1934. google scholar
• Murphey, Rhoads, Osmanlı’da Ordu ve Savaş 1500-1700, çev. M. Tanju Akad, İstanbul: Homer Kitapevi, 2007. google scholar
• Öztürk, Temel, “Gürcistan Seferi’nin (1702-1703) Trabzon’daki Hazırlıkları”, CİEPO Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Araştırmaları Uluslararası Komitesi XVII. Sempozyumu Bildirileri (Trabzon: 18-23 Eylül 2006) içinde, 557-564. yay. haz. Kenan İnan-Yücel Dursun, Trabzon: Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, 2011. google scholar
• Perepiska Na İnostrannih Yazikah Gruzinskih Tsarey s Rossiyskimi Gosudaryami ot 1639 po 1770 g., Sankt-Peterburg: Tipografiya İmperatorskoy Akademii Nauk’, 1861. google scholar
• Perri, Dj., Sostoyaniye Rossii Pri Nineşnom Tsare. II cilt, Moskva: Çteniya v İmperatorskom Obşçestve İstorii i Drevnostey Rossiyskih pri Moskovskom Universitete, 1871. google scholar
• Pisma i BumagiİmperatoraPetra Velikogo, II (1702-1703) cilt, Sank-Peterburg: Gosudarstvennaya Tipografiya, 1889. google scholar
• Raşid Mehmed Efendi-Çelebizade İsmail Asım Efendi, Târîh-i Râşid ve Zeyli (1071-1114/1660-1703). haz. Abdulkadir Özcan-Yunus Uğur-Baki Çakır-Ahmet Zeki İzgöer, İstanbul: Klasik Yayıncılık, 2013. google scholar
• Raşid Mehmed Efendi-Çelebizade İsmail Asım Efendi, Târîh-i Râşid ve Zeyli (1115-1134/1703-1722), II cilt. haz. Abdulkadir Özcan-Yunus Uğur-Baki Çakır-Ahmet Zeki İzgöer, İstanbul: Klasik Yayıncılık, 2013. google scholar
• Rekhviaşvili, Mikheil, İmeretis Samepo (1462-1810), Tbilisis: Tbilisis Universitetis Gamomtsemloba, 1989. google scholar
• Sakartvelos Istoriis Narkvevebi (Sakartvelo XVI Saukunis Dasatskisidan XIX Saukunis 30-ian Tslebşi), Tomi: 4, Tomis Redaktori: Mamia Dumbadze, Tbilisi: Gamomtsemloba “Sabçota Sakartvelo”, 1973. google scholar
• Sakartvelos Istoria Udzvelesi Droidan XX Saukunis Bolomde, Tomi 3, Saredaktsio Kolega: Mariam Lorkipanidze-Otar Japaridze-Davit Muskhelişvili-Roin Metreveli, Tbilisi: Palitra, 2012. google scholar
• Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa, Nusretnâme İnceleme - Metin (1106-1133/1695-1721), haz. Mehmet Topal, ed. Muzaffer Doğan, Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları, 2018. google scholar
• Soyluer, Serdal, “Doğu Anadolu’da Bir Osmanlı Top Dökümhanesi: Erzurum Tophanesi ve Yeniden Yapılandırılması Teşebbüsleri”, OTAM 40 (2016):355-384. google scholar
• Tairova, Tatiana-Ziyanak, Bedirhan, “Rus Arşiv Kaynaklarına Göre Bir Ukrayna Kazak Hetmanı: İvan Stepanovıç Mazepa (1639-1709)”, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi 38 (2022): 39-62. google scholar
• Tavernier, Jean Baptiste, Tavernier Seyahatnamesi, çev. Teoman Tunçdoğan, ed. Stefanos Yerasimos, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2010. google scholar
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi Karlofça Anlaşmasından XVIII. Yüzyılın Sonlarına Kadar, IV/I cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988. google scholar
• Ünal, Mehmet Ali, Paradigma Osmanlı Tarih Sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 2011. google scholar
• Yılmaz, Fevzi, “Fatih Sultan Mehmet Dönemi Topları ve Değişen Üretim Paradigması”, FSM İlmi Araştırmalar 4 (2014): 219-236. google scholar