Changes in the Vocabulary of Khalaj in Half a Century

Yıl 2024, , 279 - 305, 28.06.2024

Mina Dolati Darabadi

https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.1328525

Öz

Although compilations of the Turkic language of Khalaj had been made before Doerfer, Doerfer was the first to determine the importance of this language, after which he sent his students to Iran in 1968 to do fieldwork. Thus, a comprehensive study of Khalaj was carried out during this period. The collected materials were examined in Doerfer’s book Khalaj Materials in 1971. The book’s third chapter contains materials from the dialects of Talxab, Mansurabad, and Xaltabad. These materials are given in word lists. The longest most comprehensive list contains 319 words compiled from Talxab village. The Mansurabad and Xaltabad word lists have 111 words in common with the Talxab list. This study was carried out to determine the changes in the vocabulary of Khalaj as published by Doerfer. In order to achieve this aim, the Persian words in the Talxab list in the fifth chapter of Khalaj Materials were presented to people native to the specific areas, who were then asked for their Khalaj equivalents. Due to the lists in Khalaj Materials being the first comprehensive study compiled on the Turkic language of Khalaj, this book was chosen as the primary source in this research. In addition, the words are even more important, as they were compiled by a team of Turcologists. Thus, the similarities and differences were revealed by comparing the words compiled from the Xarrab (currently Baharistan) region in January 2022 with those the Doerfer team had compiled in 1968. The results reveal how much the Khalaj Turkish vocabulary has changed under the influence of other languages over half a century.

Anahtar Kelimeler

Khalaj, Iranian Turkish Dialects, Endangered Languages, Vocabulary, Doerfer

Yarım Asırda Halaç Türkçesi Söz Varlığındaki Değişimler

Öz

Doerfer’den önce Halaç Türkçesi ile ilgili derlemeler yapılsa da bu dilin önemi ilk olarak Doerfer tarafından tespit edilmiştir. Doerfer daha sonra saha çalışması yapmak üzere 1968 yılında öğrencilerini İran’a göndermiştir. Böylece, Halaç Türkçesinde ilk kapsamlı çalışma bu dönemde gerçekleştirilmiştir. Derlenen malzemeler 1971 yılında Khalaj Materials adlı kitapta incelenmiştir. Kitabın üçüncü bölümünde Talxab, Mansur âbad ve Xalt âbad lehçelerinin materyalleri yer almaktadır. Bu materyaller kelime listeleri şeklinde verilmiştir. En kapsamlı ve uzun kelime listesi 319 kelimeyle Talxab köyünden derlenmiştir. Mansur âbad ve Xalt âbad kelime listesinde Talxab listesiyle ortak olarak 111 kelime yer almaktadır. Bu çalışma, Halaç Türkçesinin Doerfer tarafından ortaya konulan söz varlığının uğradığı değişiklikleri tespit etmek amacıyla yapılmıştır. Bu amaca ulaşmak için Khalaj Materials kitabının beşinci bölümünde yer alan Talxab listesindeki Farsça kelimeler aynı şekilde kaynak kişilere verilmiş ve onlardan günümüzde Halaç Türkçesi karşılıkları istenilmiştir. Bu liste Halaçlardan derlenen ilk kapsamlı çalışma olduğu için bu araştırmada ana kaynak olarak seçilmiştir. Ayrıca kelimeler bir Türkolog ekibi tarafından derlendiği için daha çok önem arz etmektedirler. Böylece, 2022 yılının Ocak ayında, Xarrab (Günümüzdeki Baharistan) bölgesinden derlenen kelimeler ile Doerfer ekibinin 1968 yılında derlediği kelimeler karşılaştırılarak benzerlik ve farlılıkları ortaya konulmuştur. Sonuç olarak aklaşık yarım asırlık dönemde Halaç Türkçesi söz varlığının diğer dillerin etkisinde ne kadar kalıp değiştiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Halaç Türkçesi, İran Türk Ağızları, Tehlikedeki Diller, Söz Varlığı, Doerfer

Kaynakça

• Akkuş, Mehmet. “Lexical copies in Khalaj: A contribution to the World Loanword Database (WOLD).” Turkic Languages 26, (2022) 36-57. google scholar
• Atsız Gökdağ, Bilgehan ve Talip Doğan. “Halaç Türkçesi”. Türk Dilinin Uzak Lehçeleri içinde, ed. Ahmet Buran, 191-268. Ankara: Akçağ Yay., 2018. google scholar
• Atsız Gökdağ, Bilgehan ve Talip Doğan. İran’da Türkler ve Türkçe. Ankara: Akçağ Yay., 2016. google scholar
• Bosnalı, Sonel. “Dil Edimi Açısından Halaççanın Konumu”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, (2012): 45-67. google scholar
• Bosnalı, Sonel. “Halaççanın Yitim ve Değişim Sürecine Tasarlama Kipleri Açısından Bir Bakış.”, bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, (2010): 67-86. google scholar
• Doerfer, Gerhard ve Semih Tezcan. Folklore-Texte der Chaladsch. Ottoharrassow: Wiesbaden, 1994. google scholar
• Doerfer, Gerhard ve Semih Tezcan. Wörterbuch des Chaladsch (Dialekt von Charrab). Budapest: Bibliotheca Orientalis Hungarica 26, 1980. google scholar
• Doerfer, Gerhard, Wolfarm Hesche, Hartwig Scheinhardt ve Semih Tezcan. Khalaj Materials. Almanya: Bloomington, 1971. google scholar
• Doerfer, Gerhard. Grammatik des Chaladsch. Ottoharrassow: Wiesbaden (Turcologica 4), 1988. google scholar
• Doerfer, Gerhard. Lexik und Sprachgeographie des Chaladsch Textband (VIII+320), Kartenband. Ottoharrassow: Wiesbaden, 1987. google scholar
• Dolati Darabadi, Mina. “İran Türk Lehçeleri Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi.” Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi (TÜRKLAD) 5(1), (2021a): 204-228. google scholar
• Dolati, Mina. Halaç Türkçesi (Merkezi İli Ağızları). Ankara: Türk Dil Kurumu, 2021b. google scholar
• Güzel, Hasan “Some Observations on Persian Copies in Khalaj: Case of Talkhab Dialect”, Selçuk Türkiyat Araştırmaları Dergisi 58, (2023) 89-109. google scholar
• Güzel, Hasan. “Halaçça-Farsça Dil İlişkileri: Genel bir Bakış.”, Türkbilig 43, (2022) 7-20. google scholar
• Güzel, Hasan. “Wörterbuch des Chaladsch (Dialekt von Charrab) ve Halaçça Sözlükçülük Çalışmaları.”, Hacettepe Türkoloji 50. Yıl Armağanı içinde, ed. Nurtaç Ergün Atbaşı ve Koray Üstün, 179-188. Ankara: Nobel Yay., 2021. google scholar
• Minorsky, Vladimir. “The Turkish dialect of the Khalaj”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies 10(2), (1940): 417-437. google scholar
• Moghaddam, Mohammad. Guyeşha-ye Vafs ve Aştiyan ve Tafreş.Tehran: İran, 1940. google scholar
• Tekin, Talat. “Türk Dili Diyalektlerinin Yeni Bir Tasnifi”, Erdem 10 (13), (1989): 141-168. google scholar
• Tulu, Sultan. “Halaçlardan Molla Nasreddin Fikralari.” Tehlikedeki Diller Dergisi 2(2), (2013): 197-230. google scholar
• Uzunkaya, Uğur. “Halaçça Sözlükler ve Halaççanın Söz Varlığı Üzerine.” Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 63, (2019): 1-19. google scholar
• Afşin Arabgol; 52 yaşında, lise mezunudur. google scholar
• Amir Mohammad Beygi; 28 yaşında, lisans mezunudur. google scholar
• Tayyebe Arabgol; 59 yaşında, lisans mezunudur. google scholar