Türk Kültüründe Mimar Anlatıları

Yıl 2024, , 353 - 403, 28.06.2024

Mustafa Çağhan Keskin

https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.1410017

Öz

Tarihî kaynaklar mimar, usta ve yapı esnafına sıklıkla yer vermez. Özellikle yapının kendisi ve onu inşa ettirene, diğer bir deyişle baniye odaklanan yazılı metinler, çoğunlukla inşa edene ya hiç değinmez ya da mimar, usta, kalfa gibi anonim mesleki sıfatlarla anmakla yetinir. Mimarın adı oldukça nadir zikredilir iken Osmanlı mimarlığının en tanınmış aktörü olan Mimar Sinan gibi efsaneleşmiş kimi üretken mimarlara dair dahi oldukça sınırlı bilgi verilir. Öyle ki Sinan, otobiyografilerini; zaman içinde unutulmamak, hayırla yad edilmek için teşkil ettiğini bildirir. Sözlü gelenek ise mimar ve yapı esnafının tarihî kaynaklara çoğunlukla yansımayan gündelik hayatı, başarıları, mesleki sıkıntıları ve hatta dini-mitolojik unsurlar ile ilişkilerini konu eder. Sözlü geleneğe yansıyan kimi kurgusal anlatılar, çoğu zaman, yazılı kaynaklara nadiren yansıyan gerçek olaylara dayanır, adı sanı bilinen mimarlar ile anonim yapı esnafı ile anlatılarından beslenir ve yarı-kurgusal, hatta bazen stilize bir mimar ya da yapı ustası karakterize eder. Yapının dekor ve hatta anlatının doğrudan kaynağı olduğu sözlü gelenek bir bakıma mimar ve yapı esnafının tarihî kaynaklara yansımayan eksiklerini tamamlar. Bu metin, Türk kültüründe sözlü geleneğe yansıyan ve temelde on dört farklı motif ekseninde şekillenen mimar, usta ve yapı esnafı anlatılarının derlemesi, sınıflandırılması, yazılı kaynaklar üzerinden köken araştırması ve farklı kültürle karşılaştırılması üzerine odaklanıyor, Türk mimarlık tarihinin kurgusal bir portresini çizmeyi amaçlıyor.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Mimarlığı, Mimar, Yapı Esnafı, Usta, Efsane

Narratives on Architects and Builders in Turkish Culture

Öz

Historical sources often do not extensively feature architects, builders, and construction workers. In particular, written texts that focus on a structure itself and the patron who commissioned it either make no mention of the builder at all or content themselves with referring to these builders with generic professional titles such as architect, master, or apprentice. Architects’ names are rarely mentioned, and even for legendary and productive architects such as Mimar Sinan, information is quite limited. In fact, Sinan stated that he had dictated his autobiographies over time to ensure he would not be forgotten. Meanwhile, oral tradition revolves around architects’ and construction builders’ daily lives, achievements, and professional challenges, even their relationships with religious-mythological elements, which are aspects often overlooked in historical sources. Fictional narratives passed down through oral tradition often draw from real events rarely reflected in written sources, deriving stories from both well-known architects and anonymous builders, characterizing a semi-fictional architect or master. In a way, oral tradition, where the structures themselves and even the narratives serve as direct sources, complements the gaps in the history of architects and builders that do not appear in historical sources. This text focuses on compiling, classifying, and researching origins through written sources, as well as comparing the narratives of architects, craftsmen, and builders that are reflected in the oral tradition within Turkish culture and that are primarily shaped around 14 different motifs. The study aims to draw a fictionalized portrait of the history of Turkish architecture.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Architecture, Architect, Builder, Narratives, Legends

Kaynakça

• Abdurrahman Hibrî. Enîsü’l-Müsâmirîn. Edirne Tarihi 1360-1650. Çeviren Ratip Kazancıgil. Edirne: Edirne Valiliği Yayınları, 1999. google scholar
• Ahmed Eflâkî. Ariflerin Menkıbeleri. Çeviren Tahsin Yazıcı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2006. google scholar
• Ahmed Refik. Türk Mimarları. Hazırlayan Zeki Sönmez. İstanbul: Sander Yayınları, 1977. google scholar
• Akkuş, Erol. Ordu Efsaneleri. Yüksek Lisans tezi, Ordu Üniversitesi, 2018. google scholar
• Akyalçın, Necmi. Balıkesir Yöresinde Yatır Efsaneleri Üzerine Bir Araştırma. Balıkesir: Balıkesir Belediyesi, 1998. google scholar
• Albayrak, Nurettin. ‘’Ferhad ve Şirin’’. TDV İslam Ansiklopedisi. 12: 388-389. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1995. google scholar
• Alptekin, Ali Berat. Efsane ve Motifleri Üzerine. Ankara: Akçağ Yayınları, 2012. google scholar
• Altan, Kemal. “Klâsik Türk Mimarlarından Esir Ali”, Arkitekt, 3/75 (1937): 81-83. google scholar
• Andreasyan, Hrand D. Polonyalı Simeon’un Seyahahatnâmesi 1608-1619. İstanbul: Baha Matbaası, 1964. google scholar
• Andriç, İvo. Drina Köprüsü. İstanbul: Altın Kitaplar, 1977. google scholar
• Aslanapa, Oktay. Türk Sanatı. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2007. google scholar
• Aydos, Sevim. ‘’Yaşayan Çubuk Efsaneleri’’. Bütün Yönleriyle Çubuk ve Çevresi II. Uluslararası Sempozyumu (5-7 Ekim 2017) içinde, Editör Fatih Erkoçoğluve Necmettin Ayan. Ankara: Çubuk Belediyesi Yayınları, 2018, 309-335. google scholar
• Ali Khan, Kacho Mumtaz, John Bray, Quentin Devers, Martin Vernier. ‘’Chigtan Castle and Mosque: A Preliminary Historical and Architectural Anlysis’’. Art and Architecture in Ladakh: cross-cultural transmissions in the Himalayas and Karakoram, Editor. Erberto Lo Bue and John Bray içinde 254-273. Leiden: Brill, 2014. google scholar
• Alî-Şîr Nevâyî. Ferhâd ü Şîrîn, İnceleme-Metin. Hazırlayan Gönül Alpay Tekin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1994. google scholar
• Altun, Ara. Anadolu’da Artuklu Devri Türk Mimarisi’nin Gelişmesi. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1978. google scholar
• Amirreznavi, Anita. The Blood of Flowers. Sydney: 2007. google scholar
• Anonim Osmanlı Kroniği (1299-1512). Hazırlayan Necdet Öztürk. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 2000. google scholar
• Aslan, Ferhat. Ayasofya Efsaneleri (Tespit-İnceleme). Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 2009. google scholar
• Ateş, Aysu. 17. Yüzyılda Hassa Mimarlar Ocağı’nın Arka Planı: Başmimar-Bâni-Yapı İlişkisi. Doktora tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2022. google scholar
• Ateş, Aysu. “Maktûl Mimarbaşı Mustafa Ağa”, Sanat Tarihi Yıllığı 32 (2023): 89-114. google scholar
• Ateş, Aysu. “Mimarbaşı Kasım Ağa ve Vakfı Üzerine, Art-Sanat 21 (2024): 103-135. google scholar
• Attridge, Derek. “The Wake’s Confounded Language”, Coping with Joyce essay from Copenhagen Symposium, Editor Morris Bejaand Shari Benstock içinde 262-268. Columbus: Ohio State University Press, 1989. google scholar
• Aydos, Sevim. ‘’Yaşayan Çubuk Efsaneleri’’. Bütün Yönleriyle Çubuk ve Çevresi II. Uluslararası Sempozyumu (5-7 Ekim 2017), Editör Fatih Erkoçoğluve Necmettin Ayan içinde 293-316. Ankara: Çubuk Belediyesi Yayınları, 2018. google scholar
• Aytaş, Gıyasettin. “Türk Kültür ve Edebiyatında Geyik Motifi ve ‘Haza Destan-ı Geyik’”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Velî Araştırmaları Dergisi 12 (1999): 161-170. google scholar
• Ayvansarâyî Hüseyîn Efendi. Hadîkatü’l-Cevâmi’, İstanbul Câmileri ve Diğer Dinî-Sivil Mi’mârî Yapılar. Hazırlayan Ahmed Nezih Galitekin. İstanbul: İşaret Yayınları, 2001. google scholar
• Baedeker, Karl. Lower Egypt and the Peninsula of Sinai. London: Dulau and Co., 1885. google scholar
• Bal Hatunoğlu, Nazlı. Hatay Efsanelerine Sembolik Yaklaşım. Doktora tezi, Fırat Üniversitesi, 2023. google scholar
• Banoğlu, Niyazi Ahmet. Tarih ve efsaneleri ile İstanbul. İstanbul: Ak Kitabevi, 1966. google scholar
• Barkan, Ömer Lütfi. Süleymaniye Cami ve İmareti İnşaatı (1550-1557), II. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1979. google scholar
• Basset, Rene. ‘’Les Alixares de Grenade et le Cheteau de Khaournaq”, Revue Africaine 50 (1906): 22-30. google scholar
• Beysanoğlu, Şevket. Anıtları ve Kitâbeleri ile Diyarbakır Tarihi. 1.Cilt. Ankara: Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sanat Yapıları, 1998. google scholar
• Bhumgara, Rustom B.-Bapasola, Jal P.-Adi B. Hakim. With Cyclists Around The World. New Delhi: Roli Books, 2008. google scholar
• Bilen, Fevzi. “Sivas Tarih ve Geleneksel Yaşam Kültürü”, 2016: erişim, 06 Haziran 2024, https://www. facebook.com/Sivastarih/photos/hoca-imam-cami-ve-medfunlarieski-kale-mahallesiulu-cami-ile-kendi-ad%C4%B1yla-an%C4%B1lan-/982312665156028/ google scholar
• Blair, Sheila S.-Bloom, Jonathan M. The Art and Architecture ofIslam 1250-1800. New Haven and London: Yale University Press, 1995. google scholar
• Brumfeld, William Craft. Landmarks ofRussian Architecture: A Photographic Survey. Amsterdam: Overseas Publishing Association, 1977. google scholar
• Capoccia, Renato. “Misteri de Madrid La Testa Innocente”, 2018, erişim: 06 Haziran 2022, https://www. mysteriumtours.com/it/la-testa-innocente/. google scholar
• Caroll, David. The Taj Mahal. New York: Newsweek Inc. Bookdivision, 1973. google scholar
• Celâl-zâde Mustafa. Selim-Nâme. Hazırlayan Ahmet Uğur ve Mustafa Çuhadar. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1997. google scholar
• Ceylan, Mustafa. Türk Dünyası Efsaneleri -I-. İstanbul: Bilgeoğuz Yayınları, 2015. google scholar
• Charles, Victoria. Bridges. New York: Parkstone Press, 2015. google scholar
• Çakırsipahi, Sadık. Ilgaz. Ankara: Güner Matbaacılık, 2002. google scholar
• Çam, Nusret. İslamda Sanat Sanatta İslam. Ankara: Akçağ Yayınları, 2008. google scholar
• Çelik, Türkan. Uşak>tan Derlenen Efsaneler Üzerine Bir İnceleme. Doktora tezi, Uşak Üniversitesi, 2020. google scholar
• Crane, Howard-Esra Akın. Sinan’s Autobiographies: Five Sixteenth-century Texts, ed. Gülru Necipoğlu. Leiden: Brill, 2006. google scholar
• Dağlı, Ahmet. Yapısalcı Açıdan Amasya Efsaneleri. Doktora tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 2012. google scholar
• Dâyezâde Mustafa, Selimiyye (İnceleme-Çevirimetin-Sadeleştirme), Hazırlayan Cihan Okuyucu. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2019. google scholar
• de Clavijo, Ruj Gonzales. Timur Devrinde Kadis’ten Semerkand’a Seyahat. Çeviren Ömer Rıza Doğrul. İstanbul: Kesit Yayınları, 2007. google scholar
• Dervişoğlu, Mehmet. Edirne Efsaneleri. Doktora tezi, Trakya Üniversitesi, 2016. google scholar
• Doğan, Oğuz. Bitlis’ten Derlenen Efsanelerin Psiko-Sosyal ve Arketipsel Tahlili. Doktora tezi, Fırat Üniversitesi, 2020. google scholar
• Donuk, Suat. İsmail Beliğ’in Güldeste-i Riyâz-ı İrfân’ı. Ankara: Gece Kitaplığı, 2016. google scholar
• Doukas, Mikhael. Tarih, Anadolu ve Rumeli 1362-1462. Çeviren Bilge Umar. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2008. google scholar
• Dündar, Zehra-Sultan Baysan. ‘’Aydın İlindeki Efsanelerde Geçen Coğrafi Ögelerin Analizi’’, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 20/2 (2018): 19-39. google scholar
• Ekmekçi, Dilan Nur. Muş Efsaneleri (İnceleme-metin). Yüksek Lisans tezi, Akdeniz Üniversitesi, 2020. google scholar
• Ellul, Michael. “Punti d’incontro nell’architettura a Malta e in Sicilia”. Journal ofMaltese Studies 18 (2019): 189-196. google scholar
• Ergun, Metin. Türk Dünyası Efsanelerinde Değime Motifi. 1. Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1997. google scholar
• Erk, Hasan Basri. Meşhur Türk Hukukçuları. Adana: 1954. google scholar
• Erol, Mehmet. Taşeli Platosu Efsaneleri. Yüksek Lisans tezi, Erciyes Üniversitesi, 1996. google scholar
• Ertuğrul, Özkan. “Acem Ali”, TDV İslam Ansiklopedisi. 1: 332. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1988. google scholar
• Ertuğrul, İsmail. Kurtarılmayı Bekleyen Tarih: Antikkent Hasankeyf. Diyarbakır: Tekofaks Panasonic, 2000. google scholar
• Evliyâ Çelebi b. Derviş Muhammed Zıllî. Evliya Çelebi Seyahatnamesi Topkapı Sarayı Bağdat 304 Yazmasının Transkripsiyonu-Dizini, 1. Kitap: İstanbul. Hazırlayan Orhan Şaik Gökyay. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1996. google scholar
• Evliyâ Çelebi b. Derviş Muhammed Zıllî. Evliya Çelebi Seyahatnamesi Topkapı Sarayı Bağdat 305 Yazmasının Transkripsiyonu-Dizini, III. Kitap: İstanbul. Hazırlayan Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999. google scholar
• Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehmed Zıllî. Evliyâ Çelebi Seyahânamesi V. Kitap. Hazırlayan Yücel Dağlı-Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001. google scholar
• Firdevsî, Şahnâme, II, Çeviren Nimet Yıldırım. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2016. google scholar
• Gazi Zahîreddin Muhammed Babur, Baburnâme, Çeviren Reşit Rahmeti Arat. istanbul: Kabalcı Yayınları, 2006. google scholar
• Gelibolulu Mustafa Âli. Künhü’l-Ahbâr, Hazırlayan Ali Çavuşoğlu. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2019. google scholar
• Gelibolulu Mustafa Âli. Menakıb-ı Hünerveran. Hattatların ve Kitap Sanatçılarının Destanları. HazırlayanMüjgan Cumhur. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2012. google scholar
• Genceli Nizamî. Heft Peyker. Çeviren Mehmed Emin Yümni, HazırlayanAytekin Yıldız. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2013. google scholar
• Gener, Cihangir. Hiram Menkıbesine Farklı Bakışlar. Ankara: Odak Ofset, 2001. google scholar
• Golombek, Lisaand Donald Wilber. The Timurid Architecture of Iran and Turan. Princeton: Princeton University Press, 1988. google scholar
• Gökşen, Cengiz. Giresun Efsaneleri. Yüksek Lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, 1999. google scholar
• Gölpınarlı, Abdülbâki. Manâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektaş-ı Veli “Vilâyet-Nâme”. İstanbul: İnkılâp Yayınları, 2016. google scholar
• Gravett, Christopher. Norman Stone Castles (2): Europe, 950-1204. Oxford: Osprey Publishing, 2004. google scholar
• Gunvaldsen, Kaare Martin. “The Master Builder and Die Versunkene Glocke”. Monatshefte für Deutschen Unterricht 33/ 4 (1941): 153-162. google scholar
• Gülcan, Durmuş Ali. Yunus Emre’nin Kökeni ve Yöresi. Karaman: Karaman’ın Sesi Ofset Tesisleri, 1992. google scholar
• Gündüz Küskü, Sema. Osmanlı Beyliği Mimarisinde Anadolu Selçuklu Geleneği. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014. google scholar
• Hartmann, Kristina. “Türkiye Sürgününde Bruno Taut”. Mimarist 4 (2002): 37-40. google scholar
• Hasluck, Frederick William. Sultanlar Zamanında Hıristiyanlık ve İslam. Çeviren Timuçin Binder. İstanbul: Ayrıntı, 2012. google scholar
• Helimoğlu Yavuz, Muhsine. Diyarbakır Efsaneleri, Derleme-Araştırma-İnceleme. Ankara: Doruk Yayınları, 1990. google scholar
• Hillenbrand, Robert. İslam Sanatı ve Mimarlığı. Çeviren Çiğdem Kafesçioğlu. İstanbul: Homer Kitabevi, 2005. Hoca Sadeddin Efendi. Tâcü’t Tevârih I. Hazırlayan İsmet Parmaksızoğlu. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1974. google scholar
• Hoffmann, Hans Christoph, “Die Architekten Eduard van der Nüll und August von Sicardsburg”, Das Wiener Opernhaus, Editor Hans Christoph Hoffmannand W. Kitlitschka, W. Krause içinden 1-206. Wiesbaden: Steiner, 1972. google scholar
• Işık, Adnan. Malatya 1830-1919. İstanbul: 1998. google scholar
• İbn Arabşah. Acâibu’l Makdûr fî Nevâib-i Timûr (Bozkırdan Gelen Bela). Çeviren D. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, İstanbul 2012. google scholar
• İbn Bibi. El Evamirü’l-Ala’iye fi’l-Umuri’l-Ala’iye (Selçuk Name) I. Hazırlayan Mürsel Öztürk. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı, 1996. google scholar
• İbn Haldun. Mukaddime. 2. haz. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergah Yayınları, 2011. google scholar
• İbrâhîm Hâs Halvetî. Erenler Kitabı-Tezkiretü’l-Hâs, haz. Mustafa Tatcı, Musa Yıldız, Yasin Şen. İstanbul: H Yayınları, 2017. google scholar
• Inaba, Minori. “The Travels of the Early Ghaznavid Sultans”, Turco-Mongol Rulers, Cities and City Life, Editor David Durand-Guedy içinde 75-98. Leiden'Boston: Brill, 2013. google scholar
• İpek, Yasin. Tarihle Doğanın Buluştuğu Yer Adilcevaz. Kayseri: Lâçin Yayınları, 2004. google scholar
• Kabaklı, Ahmet. Türk Edebiyatı. Cilt I. İstanbul: Türk Edebyatı Yayınları, 1971. google scholar
• Kahramanyol, Mustafa. Makedonya’daki Türk ve Müslüman Toplumlarının Günlük Hayatı ve Gelenekleri. Ankara: , T.C. Devlet Bakanlığı, 2003. google scholar
• Kantemir, Dimitri. Osmanlı İmparatorluğu’nun Yükseliş ve Çöküş Tarihi, 2., Çeviren Özdemir Çobanoğlu, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1979. google scholar
• Kara, Ruhi. Erzincan Efsaneleri Üzerine Bir Araştırma. Ankara: Erzincan Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı Yayınları, 1993. google scholar
• Karaçay Türkal, Nazire, Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa Zeyl-İ Fezleke (1065-22 Ca.1106 / 1654-7 Şubat 1695). Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, 2012. google scholar
• Karadavut, Zekeriya. ‘’Yozgat Efsaneleri (İnceleme-Metin)’’. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 1992. google scholar
• Karagöz, Nailve Adil Karagöz. Gönüller Sultanı Benli Sultan. Hayatı, Külliyesi ve Menkıbeleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2015. google scholar
• Karataş, Cuma. Anadolu Efsaneleri. İstanbul: Yuva Yayınları, 2004. google scholar
• Kaya, Muharrem. ‘’Halk Kültüründe Mimar Sinan Figürü: Mimar Sinan Efsaneleri’’, Mimar Sinan, haz. Mustafa Çağhan Keskin içinde 136-157. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 2023. google scholar
• Kemal Tahir. Namuscular. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1974. google scholar
• Kenzari, Bechir. “Construction Rites, Mimetic Rivalry, Violence”. Architecture and Violence. ed. Bechir Kenzari içinde 149-174. Barcelona: Actar Publishers, 2011. google scholar
• Kesik, Muharrem. “Sadeddin Köpek”, TDV İslam Ansiklopedisi. 35: 392-393. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2008. google scholar
• Keskin, Mustafa Çağhan. ‘’Siyasi-Kültürel İlişkiler Çerçevesinde Tebrizli Çini Ustalarının Anadolu Yolculuğu (1419-1433)’’. Belleten LXXVII/279 (2013): 445-465. google scholar
• Keskin, Mustafa Çağhan. “Syrian-Origin Architects Around Amasya Region in the Early 15th Century”. A|Z ITU Journal of the Faculty of Architecture 12/2 (2015): 19-33. google scholar
• Keskin, Mustafa Çağhan. “Bayezid Paşa: Vezir, Entelektüel, Sanat Hamisi”. Osmanlı Araştırmaları 48 (2016): 1-37. google scholar
• Keskin, Mustafa Çağhan. “XIV-XV. Yüzyıl Osmanlı Mimarları ve Mimarlık Ortamı”. Fetih Öncesi Osmanlı Sanatı ve Mimarisi, Editör Yıldıray Özbek ve Ayşe Budak içinde 153-180. Konya: Literatürk, 2020. google scholar
• Keskin, Mustafa Çağhan. “‘Üzerime bir kubbe ve âsâr-ı binâlar etmen’: Osmanlı Mimarlığında Açık Türbe Modası (1661-1763)”. Osmanlı Araştırmaları 55 (2020): 51-97. google scholar
• Keskin, Mustafa Çağhan. ‘’Atik Sinan: Mitler ve Gerçekler Arasında Bir Osmanlı Mimarı’’. METU Journal of Faculty of Architecture 39/2 (2022): 75-104. google scholar
• Keskin, Mustafa Çağhanve Mustafa Kaan Sağ. “Edirne Hıdırlık Tepesi [Hızır Makamı]: Senkretik Bir Kült Merkezinin Oluşumu ve Ortadan Kaldırılması”. Milli Folklor 133 (2022): 222-233. google scholar
• Keskin, Mustafa Çağhan. “‘üstâd ibni üstâd’: Erken Osmanlı Mimarlığında Babalar ve Oğullar”. Sanat Tarihi Yıllığı 32 (2023): 347-365. google scholar
• Keskin, Mustafa Çağhan. ‘’Sinan’ın Mimar Benliği’’, Mimar Sinan, Hazırlayan Mustafa Çağhan Keskin içinde 16-35. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 2023. google scholar
• Kırmızı, Ömer. Şanlıurfa Efsanelerinin İcra Bağlamı ve İşlevleri. Doktora tezi, Mersin Üniversitesi, 2021. google scholar
• Konyalı, İbrahim Hakkı. Azadlı Sinan (Sinan-ı Atik). İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 1953. google scholar
• Lentz, Thomas W. and Lowry, Glenn D. Timur and the Princely Vision, Persian Art and Culture in the Fifteenth Century. Washington D.C.: Arthur M. Sackler Gallery, Smithsonian Institution, 1989. google scholar
• Maillart, Ella. Turkestan Solo: One Woman’s Expedition from the Tien Shan to the Kizil Kum. London: W. Heinemann, 1938. google scholar
• Maclean, Fitzroy. To the back of beyond: An Illustrated Companion to Central Asia and Mogolia. London: Johnathan Cape, 1974. google scholar
• Mecdî Mehmed Efendi. Hada’iku’ş-Şakâik, Mecdî’nin Şakâ’ik Tercümesi. 1. Cilt. Hazırlayan Bilal Alpaydın ve Fatih Odunkıran, Editör Derya Örs. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2022. google scholar
• Meriç, Rıfkı Melûl. “Beyazıd Câmii Mimârı. II. Sultan Bâyezid devri Mimarları ve Bazı Binaları. Beyazıd Câmii ile Alâkalı Hususlar, San’atkârlar ve Eserleri”. Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Türk ve İslâm Sanatları Tarihi Enstitüsü Yıllık Araştırmalar Dergisi 2 (1958): 5-77. google scholar
• Mevlânâ Celâleddin. Fîhi Mâ-Fîh. Çeviren Abdülbâki Gölpınarlı. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 2011. google scholar
• Muhammed b. Ahmed el-Mukaddesî. İslâm Coğrafyası (Ahsenü’t-Takâsîm). Çeviren D. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2105. google scholar
• Mustafa Nuri Paşa. Netayic ül-Vukuat. Cilt III-IV. Sadeleştiren Neşet Çağatay. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1980. google scholar
• Na’îmâ Mustafa Efendi. Târih-i Na’îmâ (Ravzatü’l-Hüseyn fî Hulâsati Ahbâri’l-Hâfikayn). IV. Cilt. haz. Mehmet İpşirli. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014. google scholar
• Najafzadeh, Azizagha. ‘’The Story of Neman and Simnar: Myth of Historical Reality?’’. Revista Conrado 17/78 (2021): 183-188. google scholar
• Necipoğlu, Gülru. Sinan Çağı: Osmanlı İmparatorluğu’nda Mimarî Kültür. ÇevirenGül Çağalı Güven. (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2013. google scholar
• Niğde 10 Bin Yıllık Hatıra. İstanbul: T.C. Niğde Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2008. google scholar
• Nizamüddin Şami. Zafernâme. ÇevirenNecati Lugal. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1987. google scholar
• O’Kane, Bernard, “Architecture and Court Cultures of the Fourteenth Century”, A Companion to Islamic Art and Architecture, ed. Finbarr Barry Flood and Gülru Necipoğlu, John Willey & Sons Inc., 2017. google scholar
• Okuşluk, Refiye. “Adana’da Ölüme ve Mezara Bağlı Efsaneler”. III. Uluslararası Çukurova Halk Kültürü Bilgi Şöleni, 30 Kasım-2 Aralık 1998, Adana. içinde 531-540. Ankara: T.C. Adana Valiliği-Çukurova Üniversitesi, 1999. google scholar
• Olgun, Yusuf. Tarihi Bursa Efsaneleri: Derleme - İnceleme. Doktora tezi, Uludağ Üniversitesi, 1989. google scholar
• Onarlı, İsmail. ‘’Saruhanoğulları Beyliği’nin Ulu Evliyası: Hamza Baba’’. Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 21 (2002): 163-196. google scholar
• Oral, Şerife. Safranbolu Efsaneleri ve Memoratları Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans tezi, Bartın Üniversitesi, 2018. google scholar
• Oruç Beğ.Oruç Beğ Tarihi Osmanlı Tarihi [1288-1502]. Hazırlayan Necdet Öztürk. İstanbul: Çamlıca Basım Yayın, 2008. google scholar
• Ousterhout, Robert. Bizans’ın Yapı Ustaları. çev. Fügen Yavuz. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2016. google scholar
• Önay, Yılmaz. Van Efsane leri. Van: Van Büyükşehir Belediyesi, 2018. google scholar
• Önder, Ali Rıza. <>Mama Hatun Efsanesi». Türk Folklor Araştırmaları 17/326 (1976): 7750-7753. google scholar
• Önge, M. Yılmaz. Anadolu>daXII-XIII. Yüzyıl Türk Hamamları. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 1995. google scholar
• Öngül, Ali. “Tarih-i Cami-i Nuruosmanî”. Vakıflar Dergisi 24 (1994): 127-146. google scholar
• Özcan, Ali Rıza. İstanbul’un 100 Kitabesi. İstanbul: İBB Kültür A.Ş., 2010. google scholar
• Özen, Kutlu. Sivas Efsaneleri. Sivas: Dilek Ofset, 2001. google scholar
• Özer, Vahdi. Karaman Efsaneleri (İnceleme-metin). Doktora tezi, Selçuk Üniversitesi, 2023. google scholar
• Özer Pınarbaşı, Simge. “Mimar Sinan’ı Romanlarla Tanımak’’. Art-Sanat 8 (2017): 405-423. google scholar
• Pirsultanlı, Sendik Paşa. Azerbaycan Efsane ve Rivayetlerinin Edebiyat Anıtlarımızla Karşılaştırmalı Tetkiki. çev. Azad Ağaoğlu. Bakı: Qismst, 2008. google scholar
• “Prague astronomical clock”, Wikipedia, Erişim 06 Haziran 2022, https://en.wikipedia.org/wiki/Prague_ astronomical_clock. google scholar
• Püsküllüoğlu, Ali. Efsaneler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1971. google scholar
• Raby, Julian. “From the Founder of Constantinople to the Founder of Istanbul Mehmed the Conquerer, Fatih Camii, and the Church of Holy Apostles”, The Holy Apostles A Lost Monument, a Forgotten Project, and the Presentness of the Past, Editor M. Mullet and R.G. Ousterhout içinde 247-286. Washington, D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection, 2020. google scholar
• Richardson, Mervyn Edwin John. Hammurabi’s Laws: Text, Translation and Glossary. London: T&T Clark International, 2004. google scholar
• Rycaut, Paul. The History of the Turkish Empire, from the Year 1623 to the Year 1677. London: J.M. For John Starkey, 1680. google scholar
• Sakaoğlu, Saim. Anadolu-Türk Efsanelerinde Taş Kesilme Motifi ve Bu Efsanelerin Tip Kataloğu. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1980. google scholar
• Sakaoğlu, Saim. 101 Anadolu Efsanesi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989. google scholar
• Sakaoğlu, Saim. “Cami-Hamam İkilisinin Yapımıyla ilgili Yeni Bir Varyant: Yozgat Çapanoğlu Camii ve Çarşı Hamamı Efsanesi”. Erciyes Yöresi II. Folklor, Halk Edebiyatı ve Etnoğrafya Sempozyumu’nda sunulan bildiri, Kayseri, 7-9 Mayıs l992. google scholar
• Schiltberger, Johannes. Türkler ve Tatarlar Arasında 1394-1427. Çeviren Turgut Akpınar. İstanbul: İletişim Yayınları, 1997. google scholar
• Selânikî Mustafa Efendi. Tarih-i Selânikî (1003-1008/1595-1600). Hazırlayan Mehmet İpşirli. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1989. google scholar
• Seyidoğlu, Bilge. Erzurum Efsaneleri (Erzurum’da Belli Yerlere Bağlı Olarak Derlenmiş Efsaneler Üzerinde Bir İnceleme). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1985. google scholar
• Shalev-Eyni, Sarit. “Solomon, his Demons and Jongleurs: the Meeting of Islamic, Judaic and Christian Culture”, Al-Masâq 18/2 (2006): 145-160. google scholar
• Shisivari, Bejza. Balkanlar’da dinî şahsiyetlerle ilgili menkıbeler (Makedonya-Kosova örneği). Yüksek Lisans tezi, Uludağ Üniversitesi, 2017. google scholar
• Singh, S. H. “Impression of Russia”. Parliamentary Studies 7/3-4 (1963): 14-23. google scholar
• Snowe, Joseph. The Rhine, Legend, Traditions, History from Cologne to Mainz. London: 1839. google scholar
• Stratton, Arthur. Sinan. New York: Charles Scribner’s Sons, 1972. google scholar
• Şahin, Haşim. <>Koyun Baba>>. TDV İslam Ansiklopedisi. 26: 229-230. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2002. google scholar
• Şerefüddin Ali Yezdî. Emîr Timur (Zafernâme). Çeviren D. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2013. google scholar
• Şimşek, Esma. <>Drina Köprüsü Üzerine Anlatılan Efsaneler»». V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Halk Edebiyatı Seksiyon Bildirileri II içinde 261-271. Ankara: Kültür Bakanlığı, 1997. google scholar
• Tanyeli, Uğur. Mimar Sinan. Tarihsel ve Muhayyel. İstanbul: Metis Yayınları, 2020. google scholar
• Taşköprülüzâde İsâmuddin Ebu’l-Hayr Ahmet Efendi. eş-Şakâiku’n-Nu’mâniyye fî Ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye (Osmanlı Bilginleri). İstanbul: İz Yayıncılık, 2007. google scholar
• Temiz, Ayşe. Anadolu efsanelerinde ‘’kıskançlık ve iftira’’ motifi üzerine bir araştırma. Yüksek Lisans tezi, Gaziantep Üniversitesi, 2023. google scholar
• Thompson, Stith. Motif-Index of Folk-Literature: A Classification of Narrative Elements in Folktales, Ballads, Fables, Medieval Romances, Exempla, Fabliaux, Jest-Books and Local Legends, 6 vols. Indiana University Press, Bloomington 1966. google scholar
• Topbaş, Ahmet. “Gedik Ahmed Paşa ve Vakfı”. Vakıf Haftası Dergisi 2 (1985): 179-181. google scholar
• Topbaş, Osman Nuri. Âbide Şahsiyetleri ve Müesseseleriyle Osmanlı. İstanbul: Erkam Yayınları, 1999. google scholar
• Tozlu, Necdet. ‘’Adıyaman Efsaneleri Tasnif Denemesi ve Bunlar Üzerine Bir Değerlendirme’’. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 26 (2011): 119-136. google scholar
• Tökel, Dursun Ali. Divan Şiirinde Şahıslar Mitolojisi. İstanbul: Fatih Sultan Mehmed Vakıf Üniversitesi Yayınları, 2016. google scholar
• Turan, Osman. Türk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2003. google scholar
• Vedat Turgut. “Ahu ve Derviş: XIII. Yüzyıl Tasavvuf Dünyası Üzerine Bazı Yeni Bulgular”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 96 (2020): 11-32. google scholar
• Tursun Bey. Târîh-i Eb ü’l-Feth. Hazırlayan Mertol Tulum. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 1977. google scholar
• Tüfekçioğlu, Abdülhamit Erken Osmanlı Mimarîsinde Yazı. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı, 2001. google scholar
• Türkmen, Osman. Alaşehir Yöresindeki Efsane ve Memoratlar. Yüksek Lisans tezi, Pamukkale Üniversitesi, 2017. google scholar
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. “Sultan İkinci Murad’ın Vasiyetnâmesi”. Vakıflar Dergisi IV (1958): 1-23. google scholar
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. ‘’Osmanlı Sarayı’nda Ehl-i Hıref (Sanatkârlar) Defterleri’’, Belgeler XI/15 (19811986) (2010): 23-76. google scholar
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, ‘’Hacı İvaz Paşa’ya Dair’’. Osmanlı Tarihinden Portreler, Seçme Makaleler I içinde 29-58. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2010. google scholar
• Uzunhasanaoğlu, Sırrı. Fatih Devrinde Adalet. İstanbul: 1954. google scholar
• Ürük, Yaşar. “İzmir Camileri Hakkında Derkenar Notlar”, 2020: erişim: 06 Haziran 2022, https://m.facebook.com/ story.php?story_.2diru7D7esxPvcU6heAiEsXUaMyGoemE4uNyL9Qj8RR2buDKr11BFpbJw3EV9FCC8l&id=56584 3585&sfnsn=scwspwa&mibextid=WOdcs6 google scholar
• Vasari, Giorgio. Sanatçıların Hayat Öyküleri. Çeviren Elif Gökteke. İstanbul: Sel Yayıncılık, 2013. google scholar
• Watson, Wilbur J.-Sara Ruth Watson. Bridges in History and Legends. Clevaland: Jansen, 1937. google scholar
• Würsch, Renate. ‘’Kawarnaq’’. Encyclopædia Iranica XVI: 143-145. google scholar
• Yazar, L. Nihâl. Halvetiliğin Şa’bâniyye Kolu Menâkıb-ı Şa’bân-ı Velî ve Türbenâme. Ankara: MAS Matbaacılık, 1985. google scholar
• Yerasimos, Stefanos. “15.-16. Yüzyıl Osmanlı Mimarları: Bir Prosopografya Denemesi”, Afife Batur’a Armağan Mimarlık ve Sanat Tarihi Yazıları içinde 37-62. İstanbul: Literatür Yayınları, 2005. google scholar
• Yerasimos, Stefanos. Türk Metinlerinde Konstantiniye ve Ayasofya E fsaneleri. Çeviren Şirin Tekeli. İstanbul: İletişim Yayınları, İ2010. google scholar
• Yılmazyaşar, Hasan. “Bursa Eski Kaplıca: Mimar ve Yapının Orjini Meselesi”. Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi 1/2, (2018): 3-43. google scholar
• Yüksel, Gülşah. Kastamonu Efsaneleri. Yüksek Lisans tezi, Bozok Üniversitesi, 2011. google scholar