İÇİN EDATININ STANDART DIŞI KULLANIMI

Yıl 2014, , 171 - 193, 14.12.2014

Perihan Ölker

https://doi.org/10.18345/tm.69548

Öz

Tek başlarına herhangi bir anlamı olmayan ancak cümlede bulunduğu yer itibariyle bir anlam kazanan edatlar Türkçede genel olarak isim soylu kelime türleriyle birlikte kullanılır. İsimlerden sonra gelerek onları fiile ya da cümledeki başka herhangi bir öğeye bağlama görevini üstlenmişlerdir. Ancak bu noktada bazı istisnai durumlar mevcuttur. Diye edatı bu isim soylu kelimelerin dışında çekimli fiillerden sonra da gelerek bir tür aktarım cümlelerini ana fiile bağlama vazifesini taşır. Gibi edatının ise sıfat-fiillere gelmiş olduğu kabul edilir. Ancak bu çalışmayla edatların da isim soylu kelime türlerinin haricinde çekimli fiillere gelebileceğine dair bir örnek ortaya konulmaktadır. Bu çalışmada için edatının kökeni hakkında ortaya atılmış görüşler verilmiş ve tarihî lehçelerden günümüz Türkiye Türkçesine kadar kullanım şekilleri konusunda genel kabul görmüş bilgiler aktarılmıştır. Bunların dışında Karahanlı Türkçesinden başlayarak Modern Türkiye Türkçesine kadar, edatın üçüncü şahıs emir kipiyle birlikte kullanımı ilk kez bu çalışmayla tespit edilmiş ve değerlendirilmiştir. Bu kullanım şeklinin sebebi tartışılmış emir kipinin anlatımı keskinleştirici, ifadeyi vurgulayıcı özelliği üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türkçe, Türkçe dilbilgisi, edat, için edatı, emir kipi

NON-STANDART USING OF İÇİN POSTPOSITION

Öz

Postpositions, which do not have a meaning on their own but gain a meaning by virtue of the place they occupy in the sentence, are usually used together with verbal nouns in Turkish. They follow nouns and assume the task of linking them to a verb or another element in the sentence. However, there are some exceptions. The postposition Diye comes, apart from these verbal nouns, after conjugated verbs and fulfils the task of linking reported sentences to the main verb. On the other hand, the postposition Gibi is thought to come after participles. However, in this study, an example is presented to show that postpositions can come after conjugated verbs apart from verbal nouns. This study provides views about the origins of the postposition için and recounts generally agreed-upon information about its use from historical dialects to Turkish of Turkey. Apart from these, from the Karahanlı Turkish to modern Turkey Turkish the use of the postposition with the third person imperative form was identified and assessed for the first time in this study. The reasons for this form of use were discussed and the aspect of the imperative that sharpens and emphasizes expression was stressed.

Anahtar Kelimeler

Turkish, Turkish grammer, postposition, the postposition için, the imperative

Kaynakça

• ARSLAN-EROL Hülya (2008); Bozoğlan (Yûsuf Bég-Ahmed Bég)
• Destanı, İnceleme, Metin ve Dizin, Akçağ Yay., Ankara. ATA, Aysu (1997); aırarü’l-Enbiyā (Peygamber Kıssaları) I Giriş-Metin
• Tıpkıbasım, (II Dizin), TDK Yay., Ankara. ATA, Aysu (2004); Türkçe İlk Kur’an Tercümesi (Rylands Nüshası)
• Karahanlı Türkçesi (Giriş-Metin-Notlar-Dizin), TDK Yay., Ankara. ATALAY, Besim (1998a); Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi C. 1, 4. bsk., TDK Yay., Ankara.
• ATALAY, Besim (1998b); Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi C. 2, 4. bsk., TDK Yay., Ankara.
• ATALAY, Besim (1999); Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi C. 3, 4. bsk., TDK Yay., Ankara
• ÇEKİÇ, Harun (2011); Hulâsatü’ş-Şurûh Adlı Mesnevi Şerhinin 6. Cildinin 1-95 Varaklarının Günümüz Harflerine Aktarılması ve İncelenmesi, Dan.:
• Doç. Dr. Yusuf ÇETİNDAĞ (Fatih Ün., SBE, Türk Dili ve Edebiyatı ABD, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul. DANKOFF, Robert-Seyit Ali KAHRAMAN-Yücel DAĞLI (2006); Evliyâ
• Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî, Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, 1. Kitap, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 304 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu – Dizini, YKY, İstanbul. DENY, Jean (2012); Türk Dil Bilgisi, Çev.: Ali Ulvi Elöve, Uyarlayan:
• Ahmet Benzer, Kabalcı Yay., İstanbul. EDİSKUN, Haydar (1985); Türk Dil Bilgisi, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• EKER, Süer (2011); Çağdaş Türk Dili, 7. bsk., Grafiker Yay., Ankara.
• EKŞİOĞLU, Serap (2012); Kadı Hüseyin Ispartavî, Manzûme-i Akâid
• (Tenkitli Metin-Dil İncelmesi-Gramatikal Dizin, Dan.: Doç. Dr. Hasan Ali Esir, (Recep Tayyip Erdoğan Ün., SBE, Türk Dili ve Edebiyatı ABD, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Rize. ERGİN, Muharrem (t.y.) Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yay., İstanbul. GENCAN, Tahir Nejat (1979); Dilbilgisi, Gözden geçirilmiş IV. Baskı. TDK Yay., Ankara.
• GÜLER TÜMKAYA, Nursel (2009); Tefsirü’l-Kur’an (40b-80a) Giriş
• Metin-Dizin-Tıpkıbasım, Dan.: Doç. Dr. Tanju Oral Seyhan, (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, SBE, Eski Türk Dili Programı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul. HACIEMİNOĞLU, Necmettin (1992); Türk Dilinde Edatlar, MEB Yay., İstanbul.
• ISPARTA, Selvet (2006); 17. Yüzyılda Yazılmış Mensur Şehnâme
• Tercümesi (291a-320b), Dan: Prof. Dr. Ahmet Topaloğlu, (Marmara Ün. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Dili Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul. JAFAROVA, İlhama (2010); Firdevsî-i Rûmî’nin Süleyman-nâme-i Kebîr’i
• ( Cilt), İnceleme-Metin-Dizin, Dan.: Prof. Dr. Gülden Sağol Yüksekkaya, (Marmara Ün. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Dili Bilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul. KARAGÖZ, Ali (2013); Narûe Es-Silâeî’nin Umdetü’l-oisâb Adlı Eseri
• (89b-179a) (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım), Dan.: Doç. Dr. Mustafa Toker, (Selçuk Üniversitesi, SBE, Türk Dili Bilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya. KARASOY, Yakup-YAVUZ, Orhan (2010); Âşık Ömer Divanı, Konya.
• KIRAN, Zeynel-Ayşe (Eziler) KIRAN (2010);
• (Dilbilgisinden Dilbilime), Seçkin Yay., İstanbul. Dilbilime Giriş KOL, Kevser (2007); Gurerü’l-Ahbâr (İnceleme-Metin-Dizin), Dan: Yrd.
• Doç. Dr. Burhan Paçacıoğlu, (Cumhuriyet Ün. SBE, Türk Dili Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sivas KORKMAZ, Türkan (2013); Hikâyet-i Hâce Sa’îd, (İnceleme-Metin-Dizin
• Tıpkıbasım), Dan.: Prof. Dr. Gülden Sağol Yüksekkaya, (Marmara Ün. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Dili Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul. KORKMAZ, Zeynep (1995); uçun ~üçün~için vb. Edatların Yapısı Üzerine,
• Türk Dili Üzerine Araştırmalar, C. 1, s. 94-97, TDK Yay., Ankara. KORKMAZ, Zeynep (2009); Türkiye Türkçesi Grameri –Şekil Bilgisi-, 3. bsk., TDK Yay., Ankara.
• KUNUL, Bahar (2010); BelŞrādlı Ken‘ān’ın Baytarnāmesi (Metin
• İnceleme-Sözlük), Dan.: Prof. Dr. Yakup Karasoy, (Selçuk Ün., SBE, Türk Dili Bilim Dalı, Yayımlanmaış Yüksek Lisans Tezi), Konya. Lİ, Yong-Sŏng (2004); Türk Dillerinde Sontakılar, Kebikeç Yay., İstanbul.
• ORUÇ, Birsel (1994); Oğuz Grubunda Edatlar, Dan.: Prof. Dr. Kemal
• Eraslan, (İstanbul Ün. SBE, Yeni Türk Dili Anabilim dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul. ÖNER, Mustafa (2011); -mATI Gerundiyumu Hakkında, Türkçe Yazıları,
• Kesit Yay., İstanbul, s. 67-75. ÖZKAN, Abdurrahman (2009); Meeekkü’l-‘İlim ve’l-‘Ulemā (Giriş
• İnceleme-Metin-Dizinler-Tıpkıbasım, Fakülte Yayınevi, Isparta. ŞAHİN, Fatih (2010); Ahmedî, Dâstân-ı Hazret-i Yûsuf (İnceleme-Metin
• Sözlük), Dan.: Prof. Dr. Kâzım Köktekin, (Atatürk Üniversitesi, SBE, Türk Dili ve Edebiyatı ABD, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum. ŞAHİN, Oğuzhan (2005); Mecmua-i Münşeat, TDK Ktp. A. 363/1,
• (İnceleme-Metin-Tıpkıbasım), Dan.: Doç. Dr. Atabey Kılıç, (Erciyes Ün. SBE Türk Dili ve Edebiyatı ABD, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kayseri. TİKEN, Kâmil (2004); Eski Türkiye Türkçesinde Edatlar, Bağlaçlar,
• Ünlemler ve Zarf-fiiller, TDK Yay., Ankara. TUĞUZ, Zeliha (2013); Türkçede Emir ve İstek Kipinin Tarihsel Gelişimi ve Eş zamanlı Görünümü, Dan.: Yrd. Doç. Dr. Ali Tan, (Mersin Ün. SBE,
• Şuşter Nüshası, Giriş-Dil Özellikleri-Metin-İndeks, TDK yay., Ankara. [CH 19/2b] Cerîde-i Havâdis, Numero 19 fî Z (Zilhicce) gurre sene 1256 (1840)
• [CH 507/3a] Cerîde-i Havâdis, Numero 507 fî M (Muharrem) 16 Çehârşenbe sene 1267 (1850)
• [CH 508/4a] Cerîde-i Havâdis, Numero 508 fî M (Muharrem) 24 Pencşenbe sene1267 (1850)
• [TTS] Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü C III E-İ (1967), TDK Yay., Ankara.