THE LATE CHAGHATAY TURKIC “STORY OF DĪVĀNE BŪRAK”: A TEXTUAL, GRAMMATICAL AND STYLISTIC ANALYSIS

Yıl 2016, , 311 - 338, 30.06.2016

FİKRET Turan

https://doi.org/10.18345/tm.44094

Öz

Dîvâne Bûrak Kıssası (The Story of Mad Bûrak) is a religious-mystical work
in late Chagatay Turkic having structurally verse and prose parts. It is based
on the topic in which the protagonist Dîvâne Bûrak, as a dedicated man of
God and as a saint, beseeches God to destroy the hell so that all human beings
are saved from the fear of it. The work provides unique data and approaches
for the history of Turkish/Turkic language and literature in terms of both
originality of its subject matter and linguistic features of spoken Chagatay of
the late period. In this context this study aims to analyse textual and
orthographic features of the work through providing the transcribed text in
Latin script, an explanation of its grammatical properties and a short glossary.

Anahtar Kelimeler

Late Chagatay Turkic, Chagatay Literature, Turkic ReligiousMystical Stories, Islamic Turkic Folk Literature, Grammar of Chagatay Turkic

GEÇ DÖNEM ÇAĞATAY TÜRKÇESİYLE YAZILMIŞ “DÎVÂNE BÛRAK KISSASI”: METİN, DİL VE ÜSLUP İNCELEMESİ

Öz

 Dîvâne Bûrak Kıssası geç dönem Çağatay Türkçesiyle yazılmış dinî-tasavvufî
yarı manzum, yarı mensur bir eserdir. Eser, Dîvâne Bûrak’ın kendisini bütün
benliğiyle Allah’a adamış bir ermiş sıfatıyla Allah’tan cehennemi kaldırmasını
ve insanlığın böylece cehennem korkusundan kurtulmasını dilemesi
hakkındadır. Eser, hem konusunun özgünlüğü bakımından, hem de geç dönem
Çağatay Türkçesine ait konuşma dili özelliklerini yansıtması bakımından Türk
dili ve edebiyatı tarihi için değerli veriler sunar. Bu çalışmada eserin metni
tanıtıldıktan sonra Arap harfli Çağatayca metnin Latin harfli transkripsiyon
alfabesine çevirisi, imla ve gramer özellikleri ile kısa sözlüğü ortaya
konmuştur. 

Anahtar Kelimeler

Geç Dönem Çağatay Türkçesi, Çağatay Edebiyatı, Türkçe Dinî-Tasavvufî Hikâyeler, İslamî Türk Halk Edebiyatı

Kaynakça

• AY, Arif. 1999. “Efsane-Menkıbe Üzerine Bir Karşılaştırma Denemesi,” MEB Dergisi, Sayı 142. http://dhgm.meb.gov.tr/yayimlar/dergiler/Milli_Egitim_Dergisi/medergi/20.h tm (26 Mart 2016 tarihinde)
• BODROGLIGETI, A. J. E. 1981. “A Glossary to the Rylands Eastern Turkic- Persian Versified Vocabulary,” Ural-Altaische Jahrbücher, cilt 53 (1981), s. 1-65.
• BORATAV, Pertev Naili. 1997. 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, 8. Baskı, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• DEVELLİOĞLU, Ferit. 1997. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, 14. Baskı, Ankara: Aydın Kitabevi.
• ECKMANN, János. 1966. Chagatay Manual, Bloomington: Indiana University.
• --------. 1958. “Çağatay Dili Hakkında Notlar,” TDAY Belleten 1958, s. 115-126
• ERASLAN, Kemal. 2012. Eski Uygur Türkçesi Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• -------. 1983. Ahmed-i Yesevî: Dîvân-ı Hikmet’ten Seçmeler, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• ERGİN, Muharrem. 1994. Dede Korkut Kitabı, 3. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• ERKAL, Abdulkadir. 2014. “‘Hayret’ten ‘Divâne’liğe Divan Şiiri,” Turkish Studies: International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 9/12, Fall 2014, p. 215-234.
• GÖLPINARLI, Abdülbaki. 1985. 100 Soruda Tasavvuf, 2. Baskı, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• KAM, Ömer Ferit. 1998. “Âsâr-ı Edebiye Tetkikatı,” Ömer Ferit Kam ve Âsâr-ı Edebiye Tetkikatı, Haz. Halil Çeltik, Ankara: Kültür Bakanlığı.
• OCAK, Ahmet Yaşar. 1992. Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler: Metodolojik Bir Yaklaşım, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• REDHOUSE, Sir James W. 1987. A Turkish and English Lexicon, New Edition, Beirut: Librairie du Liban.
• SHAW, Robert Barkley. 2014. Kâşgar ve Yarkend Ağzı Sözlüğü, Çeviren Fikret Yıldırım, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• STEİNGASS, F. 1989. A Learner's Arabic-English Dictionary, New Impression, Beirut: Librairie du Liban.
• ------. 1892. A Comprehensive Persian-English Dictionary, London: Routledge K. Paul.
• Şeyh Süleyman Efendi-i Buhârî. 1298/1880. Lügat-i Çağatay ve Türkî-yi Osmânî, İstanbul: Mihran Matbaası.
• ULUDAĞ, Süleyman. 2003. “Meczup,” Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, cilt 28, s. 285-286.
• ------. 1992a. “Bâyezîd-i Bistâmî,” Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, cilt 5, s. 238- 241.
• ------. 1992b. “Behlûl,” Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, cilt 5, s. 351-352.
• VÉLİAMİNOF-ZERNOF, V. de (Hazırlayan). 1869. Dictionnaire Djaghataï-Turc, Saint-Pétersbourg: Imprimerie de l’Académie Impériale des Sciences.
• FAKSİMİLE (Beyazıt 3626)
• /1 (25b) - 28/2 (26a)
• /1 (26b) - 29/2 (27a)