Öz
Çarlık Rusyasının 19. yüzyılın ikinci yarısından 1917 yılına kadar devam eden Orta Asya'daki sömürgecilik devrinde Tatar aydınları, Kazan'da başlattıkları ve zamanla Orta Asya içlerine kadar götürdükleri ceditçilik (yenilik) hareketiyle bölge halklarından özellikle Özbeklerin toplumsal, kültürel ve siyasal yapısında etkili olurlar. Tatarlar cedit okullarıyla eğitimde, tiyatro etkinlikleriyle kültür yaşamında, çıkardığı gazete ve dergilerle basında, “dilde özleştirmeci, arındırmacı” ve reformcu anlayışlarıyla Özbek edebî dilinin oluşumunda önemli rol oynarlar. Özbek dili üzerindeki bilhassa 1905 yılından sonra basın yoluyla kendini hissettiren Tatar etkisi 1920'li yıllara kadar yoğun biçimde sürer. Ayrıca Tatar gazeteciler sayesinde Rusça ve bu dil üzerinden uluslararası sözcükler Özbek diline girmeye başlar. Tatarların etkisi sadece yeni sözcüklerin girmesinde değil, aynı zamanda Özbekçenin biçimbilgisel yapısında da görülür.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- ABDUAZIZOVA, Nazira Abdumacidovna, Turkiston matbuoti tarixi (1870-1917), Toşkent 2000.
- ABDURAHMONOV, Ğ. - Ş. Şukurov, Üzbek tilining tarixiy grammatikasi, Toşkent 1973.
- ABDURAHMONOV, Ğ. A., Ş. Ş. Şoabdurahmonov, A. P. Hociyev, Üzbek tili grammatikasi I , Morfologiya, Toşkent 1975.
- AKPINAR, Yavuz (Haz.), İsmail Gaspıralı: Seçilmiş Eserleri 3 (Dil Edebiyat Seyahat Yazıları), İstanbul 2008.
- ANDİCAN, Ahad, Cedidizm 'den Bağımsızlığa Hariçte Türkistan Mücadelesi, İstanbul 2003.
- BALDAUF, Ingeborg, "Tatarismus in Mittelasien - Das tatarische Vorbild in der Entwicklung der uzbekischen Sprache", Jens Peter Laut u. Klaus Röhrborn (Hrsg.), Sprach- und Kulturkontakte der türkischen Völker, Wiesbaden 1993, s. 13-49.
- BALDAUF, Ingeborg, Schriftreform und Schriftwechsel bei den muslimischen Russland- und Sowjettürken (1850-1937): Ein Symptom ideengeschichtlicher und kulturpolitischer Entwicklungen, Budapest 1993.
- BENNINGSEN, Alexandre et Chantal LEMERCIER-QUELQUEJAY, La presse et le mouvement national chez les musulmans de Russie avant 1920, Paris-La Haye 1964.
- BOROVKOV, A. K., Uzbekskiy literaturnıy yazık v period 1905-1917 gg., Taşkent 1940.
- CUMANIYOZOV, Rahimboy, Eski üzbekyozuvi, Toşkent 1989.
- ELTAZAROV, Jo'liboy, O 'zbekistonda 20-Asrda Amalga Oshirilgan Yozuv va Imlo Islohotları Tarixidan (Sotsiolingvistik Tahlil), Toşkent 2006.
- NAGAYEV, Safter, "Dilde, Fikirde, İşte Birlik (Gaspıralı ve Türkistan)", Kardaş Edebiyatlar (Akt. Bayram Orak), 26, Ocak-Mart 1994, s. 8-14.
- ÖNER, Mustafa, Bugünkü Kıpçak Türkçesi (Tatar, Kazak, Kırgız Lehçeleri Karşılaştırmalı Grameri), Ankara 1998.
- ÖZTÜRK, Rıdvan, Yeni Uygur Türkçesi Grameri, Ankara 1994.
- QODIRIY, Abdulla, Kiçik asarlar, Toşkent 1969.
- QODIRIY, Abdulla, Mehrobdan chayon, Toshkent 2004.
- QOSIMOV, Begali, Şarif YUSUPOV, Uluğbek D O L I M O V vd., Milliy uyğoniş davri üzbek adabiyoti, Toşkent 2004.
- ROY, Olivier, Yeni Orta Asya ya da Ulusların İmal Edilişi (Çev. Mehmet Moralı), İstanbul 2000.
Öz
Anahtar Kelimeler
Literary Uzbek language Tatars Tatar language Central Asia Turkestan
Kaynakça
- ABDUAZIZOVA, Nazira Abdumacidovna, Turkiston matbuoti tarixi (1870-1917), Toşkent 2000.
- ABDURAHMONOV, Ğ. - Ş. Şukurov, Üzbek tilining tarixiy grammatikasi, Toşkent 1973.
- ABDURAHMONOV, Ğ. A., Ş. Ş. Şoabdurahmonov, A. P. Hociyev, Üzbek tili grammatikasi I , Morfologiya, Toşkent 1975.
- AKPINAR, Yavuz (Haz.), İsmail Gaspıralı: Seçilmiş Eserleri 3 (Dil Edebiyat Seyahat Yazıları), İstanbul 2008.
- ANDİCAN, Ahad, Cedidizm 'den Bağımsızlığa Hariçte Türkistan Mücadelesi, İstanbul 2003.
- BALDAUF, Ingeborg, "Tatarismus in Mittelasien - Das tatarische Vorbild in der Entwicklung der uzbekischen Sprache", Jens Peter Laut u. Klaus Röhrborn (Hrsg.), Sprach- und Kulturkontakte der türkischen Völker, Wiesbaden 1993, s. 13-49.
- BALDAUF, Ingeborg, Schriftreform und Schriftwechsel bei den muslimischen Russland- und Sowjettürken (1850-1937): Ein Symptom ideengeschichtlicher und kulturpolitischer Entwicklungen, Budapest 1993.
- BENNINGSEN, Alexandre et Chantal LEMERCIER-QUELQUEJAY, La presse et le mouvement national chez les musulmans de Russie avant 1920, Paris-La Haye 1964.
- BOROVKOV, A. K., Uzbekskiy literaturnıy yazık v period 1905-1917 gg., Taşkent 1940.
- CUMANIYOZOV, Rahimboy, Eski üzbekyozuvi, Toşkent 1989.
- ELTAZAROV, Jo'liboy, O 'zbekistonda 20-Asrda Amalga Oshirilgan Yozuv va Imlo Islohotları Tarixidan (Sotsiolingvistik Tahlil), Toşkent 2006.
- NAGAYEV, Safter, "Dilde, Fikirde, İşte Birlik (Gaspıralı ve Türkistan)", Kardaş Edebiyatlar (Akt. Bayram Orak), 26, Ocak-Mart 1994, s. 8-14.
- ÖNER, Mustafa, Bugünkü Kıpçak Türkçesi (Tatar, Kazak, Kırgız Lehçeleri Karşılaştırmalı Grameri), Ankara 1998.
- ÖZTÜRK, Rıdvan, Yeni Uygur Türkçesi Grameri, Ankara 1994.
- QODIRIY, Abdulla, Kiçik asarlar, Toşkent 1969.
- QODIRIY, Abdulla, Mehrobdan chayon, Toshkent 2004.
- QOSIMOV, Begali, Şarif YUSUPOV, Uluğbek D O L I M O V vd., Milliy uyğoniş davri üzbek adabiyoti, Toşkent 2004.
- ROY, Olivier, Yeni Orta Asya ya da Ulusların İmal Edilişi (Çev. Mehmet Moralı), İstanbul 2000.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | MAKALELER |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 29 Haziran 2011 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2011 Cilt: 21 Sayı: 1 |
