Aldar Köse Tipi ve Taşkent'te (Özbekistan) Yayımlanmış Taşbaskısı Aldar Köse Kitabı Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2012, Cilt: 22 Sayı: 1, 171 - 192, 11.07.2012

Halil İbrahim Şahin

Öz

Aldar Köse; Kazak, Kırgız, Özbek, Türkmen ve Karakalpak Türklerinin masal ve fıkralarında yer alan bir tiptir. Bu tip, Anadolu masallarında “köse” olarak geçmektedir. Aldar Köse'nin hem masallarda hem de fıkralardaki öne çıkan en önemli özelliği, aldatıcı bir tip olmasıdır. İnsanları ve Şeytan gibi olağanüstü varlıkları aldatan Aldar Köse, bu konuda ün yapmış bir tiptir. Aldar Köse'yle ilgili anlatıların büyük bir kısmı Sovyetler Birliği döneminde yayımlanmıştır, ancak Çarlık Rusyası döneminde Taşkent'te yayımlanan Aldar Köse Kitabı, bu konuda yapılmış ilk metin neşirlerinden birisidir. Bu çalışmada Taşbaskısı tekniğiyle basılmış Aldar Köse Kitabı'ndaki anlatılar, tipler ve motifler açısından incelenmiştir. Taşkent'te yayımlanan bu metin, Aldar Köse'nin 1290'lı yıllarda Semerkant'ta ve Canibek zamanında yaşadığını öne sürmektedir. Metinde Aldar Köse, Kazakların ünlü fıkra tipi Cirenşe'yi, Şeytan'ı, tüccarları ve bir padişahı aldatmaktadır. Aldar Köse Kitabı'ndaki yer ve şahıs adları, bu anlatıların Özbek ve Kazak Türkleriyle ilintili olduğunu göstermektedir. Ancak Aldar Köse, söz söylemede hüneri ve zekâsıyla Nasreddin Hoca gibi Türk dünyasının ortak tiplerinden birisi haline gelmiştir.

Anahtar Kelimeler

Aldar Köse, fıkra, masal, tip

Kaynakça

• ALLANAZAROV, Ag., 2007, Türkmen Halk Ertekileri, Türkmen Dövlet Neşiryat Gullugı, Aşgabat.
• ALPISBAYEV, T., 1988, Kazak Halık Adebiyatı: Ertegiler, I. Cilt, Kazak SSR Gılım Akademiyası M. O. Avezov Atındagı Adebiyat cene Oner Đnstitutı, Almatı.
• ALPTEKĐN, Ali Berat, 2002, Taşeli Masalları, Akçağ Yayınları, Ankara. BORATAV, Pertev Naili, 2006, Az Gittik Uz Gittik, Đmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
• DERMAN, Gül, 1988, Resimli Taş Baskısı Halk Hikâyeleri, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara.
• DUMAN, Mustafa, 2005, Nasreddin Hoca Kitapları Açıklamalı Bibliyografyası (1480-2004), Turkuaz Yayınları, Đstanbul.
• DURDIYEV, T., K. Cumayev ve B. Şamıradov, 1967, Türkmen Halk Dörediciligi Boyınça Oçerk, Ilım, Aşgabat.
• EKER, Gülin Öğüt, 2003, “Fıkralar”, Türk Dünyası Ortak Edebiyatı Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, III. Cilt, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, s. 63-130.
• ERĐMBETOVA, Daneş, 2003, Aldar Köse Fıkraları, Yesevi Yayıncılık, Đstanbul.
• HALMUHAMMEDOV, Şamuhammed, 1977, Türkmen Halk Yumorınıñ ve Satirasınıñ Canr Özbolışlılığı, Ilım Neşiryatı, Aşgabat.
• KOZ, Sabri, 2008, Letâ’if Nasreddin Hoca Fıkralarının Đlk Baskısı (ÇeviriyazıTıpkıbasım), Đstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültürel ve Sosyal Đşler Daire Başkanlığı Kültür Müdürlüğü, Đstanbul.
• KURAT, Akdes Nimet, 2002, IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Murat Kitabevi Yayınları, Ankara.
• MAHDUM, Abid Nazar, “Bekasıl Euliye, Juldıznama, (Çev. Maksut Şapigi, Sensenbi Deuitulı), Kültegin (Yayınevi), Astana 2005, 222+388 sahife renkli tıpkıbasım”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C. 6, S. 4, Aralık 2009, s. 123-128.
• ÖZTÜRK, Ali Osman, 1996, “1328/1912 Tarihli Taşbaskısı Bir Nasreddin Hoca Kitabı ve Bir Karşılaştırma Denemesi”, Nasreddin Hoca'ya Armağan, Oğlak Armağan Kitaplar, Đstanbul, s. 271-279.
• SAKAOĞLU, Saim, 1992, Türk Fıkraları ve Nasreddin Hoca, Selçuk Üniversitesi Yayınları, Konya.
• SAKAOĞLU, Saim, 1999, Masal Araştırmaları, Akçağ Yayınları, Ankara.
• SAKAOĞLU, Saim, 2002, Gümüşhane ve Bayburt Masalları, Akçağ Yayınları, Ankara.
• VEFÂYÎ, 2010, Revnaku’l-Đslâm, (Haz. Abid Nazar Mahdum), Çile Yayınları, Đstanbul.
• YAZBERDĐYEV, Almaz, 2005, Doğu'da Matbu Yayınların Tarihi, 1802-1917 Arap Alfabeli Türkmen Kitapları Kataloğu, (Çev. Ahmet R. Annaberdiyev), Kaknüs Yayınları, Đstanbul.
• YILDIRIM, Dursun, 1999, Türk Edebiyatında Bektaşi Fıkraları, Akçağ Yayınları, Ankara.
• ZHAMAKĐNA, Alfiya, 2009, Kazak Masalları Üzerine Bir Đnceleme, (Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).