TATAR ADININ KÖKENİ ÜZERİNE

Yıl 2012, Cilt: 22 Sayı: 2, 171 - 190, 30.12.2012

KÜRŞAT Yıldırım

Öz

Türk tarihi çalışmalarında hal edilememiş meselelerden birisi Tatar adının kökenidir. Tatar adının mânâ ve kökenini açıklayan çeşitli görüşler vardır. Biz makalemizde Tatar adına dâir çalışmaları ve kaynakları bir araya getirmeye ve Çin kaynaklarına dayanarak Tatar adının çok daha erken devirlerde ve çok farklı bir mânâda kullanılmış olabileceğini ispata çalıştık. Adın menşei tetkik edilirken Han Shu, Hou Han Shu, Nan Ch'i Shu, Chin Shu, Sung Shu, Liang Shu, Wei Shu, Pei Shu, Sui Shu, Chou Shu gibi Çin yıllıklarına ve T'ung Tien, T'ung Chih, Tzu-chi T'ung-chien gibi ilk Çin genel tarihlerine ve kronolojilerine müracaat edilmiştir. Çin kaynaklarında geçen bu ad için Oğuz Kağan Destanı, Yüan Ch'ao Pi Shih, Cami'üt Tevarih, Şecere-i Terakime gibi Türkçe, Moğolca ve Farsça ana kaynaklar da gözden geçirilmiştir. Maksadımız etimolojik analizi tarihî ve coğrafî malümatlarla eşleştirmektir.

Anahtar Kelimeler

Tatar Adı, Türk Tarihi, Ana Kaynaklar, Çin

Kaynakça

• Han Shu, Beijing, 1997.
• Hou Han Shu, Beijing, 1997.
• Chin Shu, Beijing, 1997.
• Sung Shu, Beijing, 1997.
• Nan Ch’i Shu, Beijing, 1997.
• Liang Shu, Beijing, 1997.
• Wei Shu, Beijing, 1997.
• Chou Shu, Beijing, 1997.
• Sui Shu, Beijing, 1997.
• Pei Shih, Beijing, 1997.
• Ming Shih, Beijing, 1997.
• Tzu-chih T’ung-chien, Beijing, 1997.
• T’ung Tien, Beijing, 2002.
• T’ung Chih, Beijing, 1982.
• Shan Hai Jing Quan-yi, (Modern Çinceye Çev., Yuan Ke), Guizhou, 1992.
• Ebü’l Gazi Bahadır Han, Şecere-i Terakime, (Haz., M. Ergin), tarihsiz.
• Ebulgazi Bahadır Han, Şecere-i Terākime (Türkmenleri Soy kütüğü), (Haz., Z. Kargı Ölmez), Ankara, 1996.
• ERGIN, M., Orhun Abideleri, Istanbul, 2009.
• Histoire des campagnes de Gengis Khan=Cheng-wou ts'in-tcheng lou, traduit et annote par P. Pelliot-L Hambis, Leiden, 1951.
• Hudūd al-Ālam The Regions of the World, (Trans. and Expl. by V. Minorsky), London, 1937.
• Moğolların Gizli Tarihi, (Çev., A. Temir), Ankara, 1995.
• Oğuz Kağan Destanı, (Naşr., W. Bang ve G. R. Rahmeti), Istanbul, 1936
• TEKIN, T., Orhon Yazıtları, Ankara, 2010.
• Theophylactus Simocatta, Historiarum, Recognivit Immanuel Bekkerus, Bonnae, 1834.
• Yüan Ch’ao Pi Shih, Haz., K. Shiratori, Tokyo, 1942.
• AHINCANOV, S. M., Kıpçaklar, (Çev., K. Yıldırım), Istanbul, 2009.
• ARSLANOVA, A., “K Voprosu ob Etnonime Tatarı”, Tatarica, I, 1997/1998, Kazan, 1997.
• ATANIYAZOV, S., Şecere Ansiklopedik Türkmen Etnik Adları Sözlüğü, (Haz., Y. Karasoy-U. D. Aşçı), Tablet Yay., Konya, 2005.
• AVIRMET, E., Kök Türk ve Uygur Çağındaki Moğol Asıllı Halkların Siyasi ve Kültürel Durumları, (A.Ü., Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara, 2011.
• BARTOLD, V. V., Soçineniya, V, Moskva, 1968.
• BECKWITH, C. I., Ipek Yolu Imparatorlukları, (Çev., K. Yıldırım), Ankara, 2011.
• BIÇURIN, N.Ya., Sobraniye Svedeniy o Narodah Obitavşih v Sredney Aziy v Drevneyşiye Vremena, I-II, Almatı, 1998.
• BLOCHET, E., Introduction A L’histoire Des Mongols de Fadlallah Rashid Eddin, Leyden-London, 1910
• BUŞAKOV, V. A., “Etnonim “Tatar” vo Vremeni i Prostransve”, Skvoz Veka Narodı Krıma, 2, Simferopol, 1996.
• CAFEROĞLU, A., Türk Kavimleri, Istanbul, 1988.
• Ch’i T’ang, Moğol Sülalesi Devrinde Türk ve Islâm Dünyası ile Temasta Bulunan Şahsiyetler, Istanbul, 1970.
• CHAVANNES, E., Batı Türkleri, (Çev. M. Koç), Istanbul, 2007.
• CHIEN, Chiehhsien, “On The Romanization of Manchu Names in English Works”, Bulletin of The Institute of China Border Area Studies, 2, Taipei, 1971.
• CLAUSON, G., An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford, 1972.
• CZEGLÉDY, K., Turan Kavimlerinin Göçü, (Çev. G. Karaağaç), Istanbul, 1999.
• DEGUIGNES, M., Histoire Générale Des Huns, Des Turcs, Des Mogols et Des Autres Tartares Occidentaux, I, Paris, 1756.
• GOLDEN, P. B., “Tatar”, EI, X, Leiden, 2000.
• GÖKALP, C., Göktürk Devletinin Kuruluşundan Çingiz’in Zuhuruna Kadar Altaylarda ve Iç Moğolistan’da Kabileler, Ankara, 1973.
• GUMILEV, L., “Dinlinskaya Problema”, Izvestiya VGO, 1, 1959.
• GUMILEV, L., Eski Türkler, (Çev. D. A. Batur), Istanbul, 2004.
• GUMILEV, L., “Kıpçaklar’ın Uzak Ataları Ting-lingler”, Avrasya’dan Makaleler-1, (Haz. ve Çev., D. A. Batur), Istanbul, 2006, s. 159-176.
• HALIKOV, A. H., Proishojdeniye Tatar Povoljya i Priuralya, Kazan, 1978.
• HALIKOV, A. H., Mongolı, Tatarı, Zolotaya Orda i Bulgariya, Kazan, 1994.
• HOLMGREN, J., Annals of Tai Early T’o-pa History According to the First Chapter of the Wei-shu, Canberra, 1982.
• IZGI, Ö., “Tatar Adı Hakkında”, Emel, 147, Mart-Nisan 1985.
• JÄSCHKE, G., “Zur Geschichte des Namens “Tatar””, Reşid Rahmeti Arat Için, Ankara, 1966.
• KAFESOĞLU, I., “Türk Tarihinde Moğollar ve Cengiz Meselesi”, Tarih Dergisi, V, 8, 1953, s. 105-136.
• KALKAN, M., “Türk-Moğol Kavimleri Arasında Tatarlar ve Menşei Meselesi”, Türk Kültürü, XXXIV/393, Ankara, 1996.
• KAMALOV, I., “Tatar Adının Tarihçesi”, Avrasya Fatihi Tatarlar, (Haz. I. Kamalov), Istanbul, 2007.
• KARATAY, O., “Ötüken Yış:Dağ, Orman, Ülke”, Omeljan Pritsak Armağanı, Ed., M. Alpargu-Y. Öztürk, Sakarya, 2007, s. 131-139.
• KARIMULLIN, A., Tatarı: Etnos i Etnonim, Kazan, 1988.
• KARLGREN, B., Analytic Dictionary of Chinese and Sino-Japanese, Paris, 1923.
• KLAPROTH, J., Asia Polyglotta, Paris, 1831.
• KOÇ, D., Rus Kaynaklarına Göre Ilk Müslüman Türk Devleti Itil Bulgarları, (Istanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi), Istanbul, 2010.
• KYUNER, N. V., Kitayskiye Izvestiya o Narodah Yujnoy Sibiri, Tsentralnoy Azii i Dalnego Vostoka, Moskova, 1961.
• MARQUART, J., Über das Volkstum der Komanen, Berlin, 1914.
• MORI, M., “’Böklü’, ‘Büklü’ Şeklinde Transkripsiyon Edilen Kelime Üzerine”, VIII. Türk Tarih Kongresi, 11-25 Ekim 1976 Ankara Bildiri Özetleri, Ankara, 1976, s. 40-42.
• OLBRICHT, P., “Prolegomena zu einer Geschichte der Jou-jan”, UralAltaische Jahrbücher, XXVI, 1-2, 1954, s. 90-101.
• Ögel, B., “Tatar”, IA, XII/1, Istanbul, 1979.
• ÖGEL, B., Büyük Hun Imparatorluğu Tarihi, II, Ankara, 1981.
• PELLIOT, P., “À Propos des Comans”, Journal Asiatique, XV, 1920.
• POTAPOV, L. P., “O Narode Bökliyskoy Stepi”, Tyurkologiçeskiye Issledovaniya, Moskva-Leningrad, 1963.
• PULLEYBLANK, E. G., Lexicon of Reconstructed Pronunciation in Early Middle Chinese, Late Middle Chinese, and Early Mandarin, Vancouver, 1991.
• RAMSTEDT, G. J., “Alte türkische und mongolische Titel”, Journal de la Société Finno-ougrienne, no. 55, Helsinki, 1951.
• SCHUESSLER A., ABC Etymological Dictionary of Old Chinese, Honolulu, 2007.
• SERTKAYA, O. F., “Muss es Çölgi (A)zeri oder Çöl[l](ü)g iz(e)ri heissen?”, Journal of Turkish Studies, Cambridge, III, 1979, s. 291-294.
• Sravnitelnıy Slovar Tunguso-Mançujurskih Yazıkov, II, Leningrad, 1975.
• TASKIN, V. S., Materialı po Istorii Drevnih Koçevıh Narodov Gruppı Dunhu, Moskva, 1984.
• Tatarı, (Ed., R. K. Urazmanova-S. V. Çeşko), Moskva, 2001.
• TEMIR, A., “Tatar Sözünün Menşei Hakkında”, Kazan, III, Istanbul, 1971.
• The Contemporary Chinese Dictionary, Beijing, 2002.
• THOMSEN, V., Inscriptions de L’Orkhon Déchiffrées, Helsingfors, 1896
• TOGAN, A. Z. V., Umumî Türk Tarihine Giriş, C. I, Istanbul, 1981.
• VLADIMIRTSOV, B. Y., “Eski Türkçedeki Ötüken Yiş Kelimesi Üzerine”, (Çev. R. Adzhumerova-E. Atmaca), Türk Dünyası Incelemeleri Dergisi, X, 1.
• Wang Kuo-wei, Kuan-t’ang-chi-lin, II, Zhong-hua Shu-ju Yay., Beijing, 1959.
• WITTFOGEL, K. A.-Feng Chia-sheng, History of Chinese Society Liao (9071125), Philadelphia, 1949.
• YILDIRIM, K., Türk Tarihi Için Eski Çince Türkçe Sözlük, Istanbul, 2010.
• YILDIRIM, K., “Çin'in Bozkırlı Kavimlerle Mücadele Siyaseti ve Stratejisi: Juan-juan’lar Misâli (Milâdî III-VI. Yüzyıl)”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 199, 2012, s. 226-228.
• YILDIRIM, K., “Erken Tabgaç (T’o-Pa) Tarihinin Ana Hatları (Wei Shu’nun Ilk Bölümüne Göre)”, Turkish Studies, VII/3, 2012, s. 2711-2738.
• ZEKIYEV, M. Z., Türklerin ve Tatarların Kökeni, (Çev. D. A. Batur), Istanbul, 2006.