SALIR TÜRKLERİNİN KAYNAKLARI VE SALIR TÜRKÇESİ ÜZERİNE ARAŞTIRMALAR

Yıl 2012, Cilt: 22 Sayı: 2, 103 - 126, 30.12.2012

Ersin Teres

Öz

Salırlar 65.000 nüfuslarıyla, Çin Halk Cumhuriyeti’nde yaşayan dokuz
Türk halkından biridir. Nüfusları yüz bin kadar olan bu topluluk hakkında
yapılan bilimsel çalışmalar çok da eskilere dayanmamaktadır. XIV.
yüzyıldan itibaren değişik tarihi kaynakların kısa kısa bilgiler verdiği
Salırlar hakkında ilk düzenli bilgileri aktaran onların yaşadıkları bölgeye
giden seyyahlar olmuştur. Rockhill, Potanin gibi seyyahların kaydettiği
bilgiler bilim adamlarının ve Türkologlarında da ilgisini çekmiş, XX.
yüzyılda Rus, Macar ve Çinli bilim adamları Salırların tarihini ve dilini
araştırmaya başlamışlardır. Salırlar hakkında yapılan çalışmalar 1950’li
yıllara kadar çok da sistematik bir şekilde yürütülmemiştir. 1950’li ve
1960’lı yıllardan sonra alan araştırmalarının yapılmasıyla Salırların tarihi,
kökenleri ve dilleri konusunda kaydadeğer bilgiler elde edilmiş, bu
bilgiler çeşitli yayınlarla bilim alemine duyurulmuştur. İşte bu
makalemizde 1890’lı yılların sonunda seyyahların kaleme aldıkları
metinlerden başlayarak günümüze kadar Salırlar üzerine yapılmış
yayınlara değindik. Birincil kaynaklardan başlayarak, Salırların tarihleri,
kültürleri, folklorleri ve dilleri üzerine yapılmış bütün kaynakları aktardık.
Çalışmanın sonunda da bu çalışmaların künyelerini verdik.

Anahtar Kelimeler

Türk halkları, Çin’deki Türk halkları, Salırlar, Salır Türkçesi, Seyyahlar

Kaynakça

• ÇAĞATAY, Saadet, Türk Lehçeleri Üzerine Denemeler, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih, Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara 1972.
• DANKOFF, Robert, [with James Kelly], Mahmud al-Kašγari Compendium of The Turkic Dialects (Dīvānu Luγāt at-Turk). (Edited and translated with introduction and indices by R. Dankoff in colloboration with James Kelly), Part I, Harvard University, Duxbury, 1982.
• DRİMBA, Vladimir, “Sur la classification de la langue salare (Salar Dilinin Sınıflandırılması Üzerine)”, Ural Altaische Jahrbücher, C. 40, Wiesbaden 1968, s. 200-213. DURDUYEV, Marat, “Çin Türkmenleri”, (Çev. Saadettin Gömeç), Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 19, S. 30, Ankara, 1998, s. 319-364.
• DWYER, Arienne M., Salar: A Study in Inner Asian Areal Contact Processes, Part I: Phonology (Salar: İç Asyadaki Bölgesel Etkileşim Süreçleri Üzerine Bir Araştırma, 1. Bölüm: Sesbilgisi), Otto Harrassowitz Verlag, Wiesbaden, 2007.
• GOODMAN, S. David, “Exiled by Definition: The Salar of Northwest China (Tanım Gereği Sürülmüş: Kuzeybatı Çin’in Salarları)”, Portal Journal of Multidisciplinary International Studies, C. 2, S. 1, January 2005. http://epress.lib.uts.edu.au/journals/index.php/portal/article/view/83/51.
• HAHN, Reinhard F., “The Origin and Development of the Salar Language (Salar Dilinin Kökeni ve Gelişimi)”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, C. 42, Budapest, 1988, s. 235-275.
• KAKUK, Suzanne [Zsuzsa], “Textes Salar (Salarca Metinler)”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, C. 13, S. 1-2, Budapest 1961, s. 95-117.
• KAKUK, Suzanne [Zsuzsa], “Un Vocabulaire Salar (Salarcanın Sözvarlığı)”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, C. 15, S. 2, Budapest 1962, s. 173-196. MEHMET, Gülsün, Salar Türkçesinin Çekim Morfolojisi, (Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi)., Ankara, 2007,
• ÖLMEZ, Mehmet, “Oğuzların En Doğudaki Kolu: Salırlar ve Dilleri”, IV. Uluslar arası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildiri Kitabı, Ankara, 2009, s. 436- PELLIOT, Paul, Notes sur l’histoire de la Horde d'Or, suivi de quelques noms turcs d’hommes et de peuples finissant en “ar” (Altı Ordu Tarihi Üzerine Notlar, “ar” ile Biten Bazı Halk Adı ve İsimler Üzerine), Paris, 1950.
• POPPE, Nicholas, “Remarks on the Salar language (Salar Dili Üzerine Notlar)”, Harvard Journal of Asiatic Studies, C. 16, S. 3-4, Boston, 1953, s. 438-477.
• SAGUCHİ, Toru, “On the Origin of the Ch’in-Hai Salars (Çinghai Salarlarının Kökeni Üzerine)”, Tarih Araştırmaları Dergisi, S. 10, Ankara 1968, s. 225-229. SARITAŞ, Eyüp, “Salar Türklerinin Menşei Tarihi Kaynakları ve Göçleri Hakkında Kısa Bir İnceleme”, Doğu Araştırmaları Dergisi, S. 10, İstanbul 2012, s. 107-116. TENİŞEV, Edhem Rahimoviç, “Sur le folklore et la langue de Salars ”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, C. 15, S. 3, Budapest 1962, s. 253-272.
• TENİŞEV, Edhem Rahimoviç, Salarskiy Yazık (Salar Dili), Moskva, 1963.
• TENİŞEV, Edhem Rahimoviç, Salarskiy Tekstiy (Salarca Metinler), Moskva, 1964.
• TENİŞEV, Edhem Rahimoviç, Stroy Salarskogo Yazıka (Salar Dilinin Yapısı), Nauka, Moskva 1976.
• TERES, Ersin, “İli Salır Türkçesi ve Türkmen Türkçesinde İsim Çekimi”, Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 4, S. 18, Ordu 2011, s. 142-150.
• TERES, Ersin, “Case Suffixes in Salir Turkish (Salır Türkçesinde Hal Ekleri)”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 24, Konya 2010, s. 79-98.
• TERES, Ersin, “Salır Türkçesi ve Türkmen Türkçesinde Çokluk, İyelik ve Soru Ekleri”, Folklor-Edebiyat Dergisi, C. 17, S. 66, Ankara, 2011, s. 113-123.
• THOMSEN, Kaare, “Die Sprache der Gelben Uiguren und das Salarische”, Deny, Jean et al (eds.), Philologiae Turcicae Fundamenta, C. 1, Wiesbaden 1959, s. 565-568, (Çev. İlhan ÇENELİ), “Sarı Uygurların Dili ve Salarca”, Türk Dili ve Araştırmaları Yıllığı-Belleten 1985, Ankara, 1989, s. 191-197.
• YAKUP, Abdurişid, “A Sample of Oral Literature of Xinjiang Salars (Şincian Salarlarının Sözlü Edebiyatına Bir Örnek)”, Türk Dilleri Araştırmaları, S. 8, İstanbul 1998, s. 49-72.
• YAKUP, Abdurişid, An Ili Salar Vocabulary (İli Salırcasının Sözvarlığı), Tokyo University Press, Tokyo, 2002.
• YOLBOLDI, Nurulla, KASIM, Muhebbet, Cuŋgudiki Türkî Tillar, Pekin 1987. http://en.wikipedia.org/wiki/Qinghai, 22.10.2012.
• http://tr.wikipedia.org/wiki/Şunhua_Salar_Özerk_Bölgesi, 22.10.2012.