Öz
Thesaurus written by Meninsky is one of the main sources of historical Turkish researches. It is also a collection of transcription texts and set of five books. These five books are Lexicon three volume Turkish-Latin dictionary (1860); Onomasticum an index of TurkishArabic-Persian-Latin vocabulary (1867) and Grammatica Turcica a grammar of Turkish. An overall review and research of the books both for dictionary and grammar parts have not been done in spite of the fact that it is reliable source and is referred frequently of 17th century Turkish monographies. First of all, Meninsky learned 17th century colloquial Turkish while he was living in Istanbul, then with the help of his close relationship with educated men like governers, artists and scientists he improved his literary language by listening and reading. Grammatica Turcica, written by him as a fruit of this studies, is the main and most reliable source for interpretation of text in the 17th century Turkish. In this paper, the phonic value and allaphanic varients of the /ı/ wovel in the 17th century Turkish will be discussed in colloquiel and written languages under the light of Meninsky’s grammar e.i. Grammatica Turcica. So, all written materials given by Meninsky in Thesaurus on this topic will be reviewed and discussed.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- BERGSTRÄSSER, G., “Zur Phonetik des Türkischen nach gebildeter Konstantinopler Aussprache”. Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft 72 (1918) s. 233-262; Türkçe terc. AKKAYA, M. Ş., Türk Fonetiği, İstanbul, 1936. BRUINESSEN, M.- BOESCHOTEN H., Evliya Çelebi in Diyarbekir, . Leiden, 1988. DENY, J., Grammaire de la langue Turque Dialekte Osmanli, Paris, 1921; Türkçe terc. ELÖVE, A. U. Türk Dili Grameri –Osmanlı Lehçesi. İstanbul, 1941-1953. DENY, J., Principes de grammaire Turque , Paris, 1955; Türkçe terc. ŞAHİN, O. Türk Dili Gramerinin Temel Kuralları (Türkiye Türkçesi), Ankara, 1995. HAZAI, G., Das Osmanisch-Türkische im XVII Jahrhundert Untersuchungen an den Transkriptionstexten von Jakab Nagy de Harsány , Budapest, 1973. JOHANSON, L., “Die westoghusische Labialharmonie” Orientalia Suedicana 27-28, 1978-1979, s. 63-107. MENINSKI, F., Grammatica Turcica (=Gr.), Vienna, 1680. MENINSKI, F., Lexicon I-III . (=Lex.), Vienna, 1680. MENINSKI, F., O n o m a s t i c u m Latino-Turcico-ArabicoPersicum simul idem Index Verborum Lexici Turcico-Arabıco-Persicum, Vienna, 1687. NEMÉTH, G., Die Türken von Vidin. Sprache, Folklore, Religion. Budapest, 1965, Türkçe terc. GÜZEL, A., Vidin Türkleri. Dil-Folklor-Din , İstanbul, 1996. NÉMETH, G., “Die türkische Sprache des Bartholomaeus Georgievits”. Alash, 18, 1968, 263-271. STEINGASS (= St .), F. A., Comprehensive Persian-English Dictionary, ( baskı), Beyrut, 1970. VIGUIER, Elements de la Langue Turque, İstanbul, 1790.
Öz
Meninski’nin Thesaurus isimli eseri, tarihî Türkçe araştırmaları için temel kaynaklardandır. Üç cildi Türkçe-Latince sözlük niteliğindeki Lexicon (1680), bir cildi Türkçe-Arapça-Farsça-Latince kelimelerin dizini biçiminde düzenlenmiş Onomasticum (1687) ve Grammatica Turcica (1680) adlı gramer ile birlikte beş ciltlik bir takım teşkil eden olan eser önemli bir çeviri yazılı metin malzemesidir. Thesaurus XVII. yüzyılda yazılmış en güvenilir eser olma özelliği dolayısıyla çok başvurulmasına rağmen, ayrıntılı biçimde incelenmemiş; hem gramer, hem de sözlük kısımları yeterince değerlendirilmemiştir. Meninski, İstanbul’da bulunduğu uzun yıllarda, XVII. yüzyıl Türkçesi’ni öncelikle konuşulan dil seviyesinde; zamanının eğitimli yöneticileri, sanat ve ilim adamlarıyla yakın ilişkide bulunmanın sonucu olarak da, yazılan ve okunan dil seviyesinde doğrudan duyarak ve okuyarak öğrenme imkânı bulmuştur. O’nun bu çalışmalarının sonucunda kaleme aldığı Grammatica Turcica (=Türkçe’nin Grameri) adlı gramer kitabı, bu yüzyıla ait bütün çeviri yazılı metinlerin yorumlanmasında tek ve en güvenilir kaynaktır. Bu incelemede Meninski’nin gramerinde yer alan bilgiler ışığında günlük konuşma dili ve edebiyat dili (okuma dili) seviyelerinde olmak üzere XVII. yüzyıl Türkçesi’nde /ı/ sesinin değeri, bu sesin değişikleri (=allaphonic variants) ele alınacak, böylece Meninski’nin Thesaurus’ta aktardığı bütün çeviri yazılı malzeme de kendi bilgileriyle değerlendirilmiş ve yorumlanmış olacaktır.
Anahtar Kelimeler: Meninski, 17. Yüzyıl, İstanbul Türkçesi, /ı/ ünlüsü.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- BERGSTRÄSSER, G., “Zur Phonetik des Türkischen nach gebildeter Konstantinopler Aussprache”. Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft 72 (1918) s. 233-262; Türkçe terc. AKKAYA, M. Ş., Türk Fonetiği, İstanbul, 1936. BRUINESSEN, M.- BOESCHOTEN H., Evliya Çelebi in Diyarbekir, . Leiden, 1988. DENY, J., Grammaire de la langue Turque Dialekte Osmanli, Paris, 1921; Türkçe terc. ELÖVE, A. U. Türk Dili Grameri –Osmanlı Lehçesi. İstanbul, 1941-1953. DENY, J., Principes de grammaire Turque , Paris, 1955; Türkçe terc. ŞAHİN, O. Türk Dili Gramerinin Temel Kuralları (Türkiye Türkçesi), Ankara, 1995. HAZAI, G., Das Osmanisch-Türkische im XVII Jahrhundert Untersuchungen an den Transkriptionstexten von Jakab Nagy de Harsány , Budapest, 1973. JOHANSON, L., “Die westoghusische Labialharmonie” Orientalia Suedicana 27-28, 1978-1979, s. 63-107. MENINSKI, F., Grammatica Turcica (=Gr.), Vienna, 1680. MENINSKI, F., Lexicon I-III . (=Lex.), Vienna, 1680. MENINSKI, F., O n o m a s t i c u m Latino-Turcico-ArabicoPersicum simul idem Index Verborum Lexici Turcico-Arabıco-Persicum, Vienna, 1687. NEMÉTH, G., Die Türken von Vidin. Sprache, Folklore, Religion. Budapest, 1965, Türkçe terc. GÜZEL, A., Vidin Türkleri. Dil-Folklor-Din , İstanbul, 1996. NÉMETH, G., “Die türkische Sprache des Bartholomaeus Georgievits”. Alash, 18, 1968, 263-271. STEINGASS (= St .), F. A., Comprehensive Persian-English Dictionary, ( baskı), Beyrut, 1970. VIGUIER, Elements de la Langue Turque, İstanbul, 1790.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | MAKALELER |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 26 Haziran 2014 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2014 Cilt: 24 Sayı: 1 |
