AN EXTRAORDINARY POET OF TURKISH SATIRIC LITERATURE: KÜFRÎ-İ BAHÂYÎ AND EXAMPLES FROM HIS WORKS

Yıl 2014, Cilt: 24 Sayı: 2, 33 - 58, 25.12.2014

Ramazan Ekinci

https://doi.org/10.18345/tm.03912

Öz

Giving its first examples in the 11th century, Classical Turkish Literature presents a wide scope of works ranging from lyric poetry written with emotions of love, joy, longing, and excitement etc., advice examples emphasizing the moral characteristics of literature, to prose and poetic works praising The Prophet Muhammed, and some other religious and government men. Turkish Satiric Literature, since regarded as having lesser importance than those texts underlining feelings, admiration and appreciation, has not been appreciated fully. Written under the influence of both social and political developments, and individual conflicts, the first satiric examples have origins in the didactic works of 14th and 15th centuries. Especially after 16th century there is a certain increase in the number of writers and satires. 17th century is widely accepted as the era of most unique authors. One of the leading poets of both kaside and satire in Turkish Literature Nefi, and Kaf-zâde Fâizî, Ganî-zâde Nâdirî, Veysî, Nev’î-zâde Atâyî, Mantıkî, Riyâzî, Fehîm, Küfrî-i Bahâyî, Tarzî, Tıflî wrote poems of satire and parody in the era. Among them Bahayi has a significant place. Bahayi’s Ddivan contains examples of satire, parody and curse. His another important book Takvîmü’l-Kavîm (Ahkâm-ı Külliye), a humorous pamphlet (risale), contains satire and curse. In this study, the life of the poet will be introduced in the first place, and then presenting examples from Takvîmü’l-Kavîm and Dîvân-ı Hezeliyyât, the contents and their versions will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Küfrî-i Bahâyî, 17th Century Turkish Literature (Poetry), Satire, parody, Takvîmü’l-Kavîm (Ahkâm-ı Külliye), Dîvân-ı Hezeliyyât

TÜRK HİCİV EDEBİYATININ SIRADIŞI BİR ŞAİRİ: KÜFRÎ-İ BAHÂYÎ VE ESERLERİNDEN ÖRNEKLER

Öz

İlk örneklerini XI. asırda vermeye başlayan klasik Türk edebiyatında aşk, sevinç, özlem, heyecan vb. duyguların sevkiyle yazılmış lirik şiirler; edebiyatın ahlâkî yönünü vurgulayan hikemî eserler; Hz. Peygamber, bazı din ve devlet büyüklerine duyulan muhabbetin sonucu kaleme alınan övgü dolu manzum ve mensur metinler önemli bir yekûn teşkil eder. İnsanın hislerine hitap eden, beğeni ve takdirini amaçlayan bu edebî mahsullerin gölgesinde kalmış olsa da ihmal edilmemesi gereken bir de hiciv edebiyatımız vardır. Gerek sosyal ve siyasî hadiselerin tesiri gerek şahsî husumetlerin etkisiyle vücuda getirilen hiciv numunelerine ilk olarak XIV. ve XV. asırlarda kaleme alınan eğitici eserlerde rastlanmaktadır. Özellikle XVI. asırdan itibaren hiciv edebiyatı ürünleri ve temsilcilerinde mühim bir artış görülmektedir. XVII. yüzyıl ise Türk hiciv edebiyatının en renkli simalarının yaşadığı bir dönem olarak kabul edilmektedir. Başta hem kaside hem de hiciv alanında edebiyat tarihimizin en meşhur şairlerinden Nefʻî olmak üzere Kaf-zâde Fâizî, Ganî-zâde Nâdirî, Veysî, Nevʻî-zâde Atâyî, Mantıkî, Riyâzî, Fehîm, Bahâyî, Tarzî, Tıflî bu asrın hiciv ve hezel sahasında şiirler kaleme almış şahsiyetleridir. Bunlar içinde Küfrî-i Bahâyî’nin ayrı bir yeri vardır. Bahâyî, Dîvân’ının hemen hemen tamamını hiciv, hezel ve küfür ihtiva eden manzumelere ayırmıştır. Ayrıca şair bununla da yetinmemiş, mesleği olan müneccimlik gereği hazırladığı Takvîmü’l-Kavîm (Ahkâm-ı Külliye) adlı mensur eserini de hiciv ve tehzile tahsis etmiştir. Bu çalışmada, başta şairin hayatı üzerinde durulacak, eserlerinin nüshaları ve muhtevası incelenerek Takvîmü’l-Kavîm ve Dîvân-ı Hezeliyyât’tan örnekler sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Küfrî-i Bahâyî, XVII. yüzyıl Türk Edebiyatı (Şiir), Hiciv, Hezel, Hezeliyyât

Kaynakça

• ABDULKADİROĞLU, Abdülkerim (haz.), İsmail Beliğ Nuhbetü’l-Âsâr Li- Zeyli Zübdetü’l-Eş’âr. AKMB Yay., Ankara 1999.
• AKBAYAR, Nuri (haz.), Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 1996.
• AKKUŞ, Mehmet- YILMAZ, Ali (haz.), Hüseyin Vassâf, Sefîne-i Evliyâ, Kitabevi Yay., İstanbul 2011.
• AKKUŞ, Metin (haz.), Nef’î Divanı, Akçağ Yay., Ankara 1993.
• AKKUŞ, Metin (haz.), Nef’î ve Sihâm-ı Kazâ, Akçağ Yay., Ankara 1998.
• APAYDIN, Mustafa, Türk Hiciv Edebiyatında Ziya Paşa, Kültür Bak. Yay., Ankara 2001.
• AYDÜZ, Sâlim, “Müneccimbaşı”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, C. 32, İstanbul 2006.
• AYDÜZ, Sâlim, “Osmanlı’da Müneccimbaşılık”, Araştırmaları, S. 1, 1995. Osmanlı Bilimi
• BATUR, Atilla (haz.), Sürûrî Divanı: Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanın Tenkitli Metni, (İnönü Üniversitesi, SBE, Doktora Tezi ) CEYHAN, Âdem, “17. Asra Ait İki Kitapçık: Nasreddin Hoca Hikâyeleri ve Türk Atasözleri”, CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C. 9, S. 2, 2011.
• CUNBUR, Müjgan, “Bahâ’î”, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi, AKMB Yay., Ankara 2002.
• ÇAPAN, Pervin (haz.), Mustafa Safâyî, Tezkire-i Safâyî, AKMB Yay., Ankara 2005.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmed, “Zâtî’nin Letâyifi II”, İ. Ü. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 22 (1974).
• ÇİFTÇİ, Hasan, “Klâsik İslâm Edebiyatında Hiciv ve Mizah”, AÜ Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 10, 1998.
• DEMİREL, Gamze, “Klâsik Türk Edebiyatında Hiciv”, TALİDEski Türk EdebiyatıII, 2007.
• EKİNCİ, Ramazan, “Küfrî-i Bahâyî” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay =501 [erişim tarihi: 10.09.2014]
• ERGUN, Sadeddin Nüzhet, Türk Şairleri, C. 2. ESİR, Hasan Ali, “Lâmi‘î Çelebi’ye İsnat Edilen Bir Eser: Risâle-i Nefsü’l- Emr-i Lâmi‘î”, İlmî Araştırmalar, S. 12, İstanbul 2001.
• GENÇ, İlhan (hzl.), Esrâr Dede,Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye, AKM Yay., Ankara 2000.
• GÜVEN, Hikmet Feridun, “Klasik Türk Edebiyatında Hiciv ve Mizah”, Türk Edebiyatı Tarihi, Kültür Bakanlığı Yay., İstanbul 2006.
• GÜVEN, Hikmet Feridun. Klasik Türk Şiirinde Hiciv, (Gazi Üniversitesi, SBE, Basılmamış Doktora Tezi) Ankara 1997.
• Hevâyî, Dîvânçe-i Kubûrîzâde Hevâyî, Süleymaniye Ktp. Ali Nihat Tarlan Yazmaları 10/2. İPEKTEN, Haluk, vd. Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Kültür Bak. Yay., Ankara 1988.
• KAHRAMAN, Seyit Ali vd. (haz.), Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî, Evliyâ Çelebi Seyâhatnâmesi, Yapı Kredi Yay., İstanbul 2011.
• KILIÇ, Filiz (hzl.), Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, C. 1-2, İstanbul 2010.
• Komisyon, “Bahâî”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, Dergâh Yay. C., İstanbul 1977.
• KORTANTAMER, Tunca, “Kuruluşundan Tanzimata Kadar Osmanlı Dönemi Türk Mizahının Kısa Bir Tarihi”, Türkler, C. 11., Yeni Türkiye Yay., 2002.
• KÖKSAL, M. Fatih, “Divan Şiirinde Türk”, Journal of Turkish Studies, (Orhan Okay Armağanı), Vol. 30/11. KÖPRÜLÜ, M. Fuad, “Türklerde Halk Hikâyeciliğine Ait Bazı Maddeler”, Edebiyat Araştırmaları1, Akçağ Yay., Ankara 2004.
• LEVEND, Agâh Sırrı, “Divan Edebiyatında Gülmece ve Yergi”, TDAY Belleten 1970. Müstakim-zâde
• (Tıpkıbasım), Kültür Bak. Yay., Ankara 2000. Sa’deddin Efendi, Mecelletü’n-Nisâb,
• Mütercim Asım, Kāmûs Tercümesi, Matbaatü’l-Osmâniye, C. III, 1305.
• OKAY, Orhan, “Hiciv”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, C. 17, İstanbul 1998.
• ÖZTUNA, Yılmaz, Türk Mûsikîsi Ansiklopedisi, Kültür Bak. Yay., C.II, Ankara 1990.
• Sürûrî, Hezeliyyât-ı Sürûrî, İ. Ü. Ktb. TY 3005.
• Şeyhî Mehmed Efendi, Vekâyiü’l-Fuzalâ,. (tıpkıbasım: A. Özcan), Çağrı Yay., İstanbul 1989.
• TUMAN, Mehmed Nâil, Tuhfe-i Nâilî, Bizim Büro Yay., C. 1, Ankara 2001.
• YILMAZ, Kâşif (haz.), Güftî ve Teşrîfâtü’ş-Şu’arâsı, AKMB Yay., Ankara 200 YILMAZ, Mehmet, Kültürümüzde Âyet ve Hadisler, Kesit Yay., İstanbul 20 ZAVOTCU, Gencay (haz.), Rıza Tezkiresi, Sahhaflar Kitap Sarayı, İstanbul 200