Öz
Mavlânâ Djalal al-Dîn Rûmî is a grand character who lead Turkish Literature by his personality and works. The stories in his unique work Mathnawî, are used frequently after his lifetime. So Djamâl-ı Khalwatî who is one of the prominent names in the XVth. century Turkish sufi literature, wrote five masnavis named Djawâhir al-Kulûb, Beyân-i Cheng-nâma, Risâla-i Tashrihiyya, Risâla-i Fakriyya ve Risâla-i Sûfîyya. He used the stories which he learned from Masnavi in his works Djawâhir al-Kulûb, Risâla-i Fakriyya ve Risâla-i Sûfîyya. The works of Djamâl-ı Khalwatî were written to explain the main features of tasawwuf, to enlighten and to lead the person who want to join tasawwuf movement. For this reason in his works he explained some of the main concepts of tasawwuf. He frequently used stories, representations and interpretations in order to explain the subject of his works or some of the concepts of tasawwuf and by this way he simplified his works for the sake of readers. In this study the stories taken from Mathnawi in these mentioned works of Djamâl-ı Khalwatî will be examined and the effect of Mawlânâ on Djamâl-ı Khalwatî will be explained
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- ALPTEKİN SARIOĞLU, Leylâ, Cemâl-i Halvetî’nin Tasavvufî Mesnevîleri Metin-İnceleme, (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2013.
- Âşık Paşa, Garib-nâme, (Haz. Kemal Yavuz), Türk Dil Kurumu Yay., C. 1/1, Ankara 2000.
- BİLGİN, A. Azmi, “Mevlana ve Çevresi”, Çağdaşımız Mövlana, Bakı- ‘Oğuz Eli’-2008, s. 22-39.
- CUNBUR, Müjgân, “Çelebi Halife Cemal-i Halvetî’nin Hayatı ve Eserleri”, Aksaray ve Cemalettin Aksarayî Sempozyumu, (Haz. Ruhi Özkanlı), Aksarayî Vakfı Yayınları, İstanbul 1994, s. 79-89.
- ÇAKMAK, Muharrem Cemâl-i Halvetî Hayatı, Eserleri, Tasavvufî Düşüncesi ve Cemâliyye Kolu, (Atatürk Üniversitesi Temel İslami Bilimler Anabilim Dalı, Doktora Tezi), Erzurum 1999.
- ÇELEBİOĞLU, Âmil, “XIII-XV (İlk Yarısı) Yüzyıl Mesnevîlerinde Mevlâna Tesiri”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul, MEB., 1998.
- ÇELEBİOĞLU, Âmil, Türk Edebiyatında Mesnevi (XV. yy.’a kadar), Kitabevi Yayınları, İstanbul 1999.
- ÇELİK, İsa, “Mevlanâ’nın Mesnevî’sinin Tercüme ve Şerhleri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 19, Erzurum 2002, s. 71-93.
- DEMİREL, Şener, “Mevlânâ’nın Mesnevî’si ve Şerhleri”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 5, S. 10, 2007, s. 469-504.
- Derviş Hayâlî, Ravzatü’l-envâr, (Haz. M. Fatih Köksal), Kitabevi Yay., İstanbul 2003.
- GÜLEÇ, İsmail “Mevlana’nın Mesnevî’sinin Tamamına Yapılan Türkçe erhler”, İlmî Araştırmalar Dil ve Edebiyat İncelemeleri, S. 22, Güz 2006, s. 135-154.
- Gülşehrî’nin Mantıku’t-Tayr’ı (Gülşen-nâme) Metin ve Günümüz Türkçesine Aktarma, (Haz. Kemal Yavuz), Kırşehir Valiliği Yay., Ankara 2007, C. 1.
- MAZIOĞLU, Hasibe, “Mesnevî’nin Türkçe Manzum Tercüme ve Şerhleri”, Bildiriler, Mevlâna’nın 700. Ölüm Yıldönümü Dolayısıyla Uluslararası Mevlâna Semineri 15-17 Aralık 1973, Ankara, s. 275-296.
- Mevlânâ, Mesnevî-i Şerîf, Tam Metin, (Mütercim Süleyman Nahifî), (Sadeleştiren Âmil Çelebioğlu), Timaş Yay., İstanbul 2007.
- ÖZTÜRK, Ali, XVI. Yüzyıl Halvetî Şiirinde Din ve Tasavvuf, (AÜ, SBE, Doktora Tezi), Ankara, 2003.
- Pîr Muhammed Erzincânî, Makâmâtü’l-‘Ârifîn ve Ma‘ârifu’s-Sâlikîn, (Haz. Necdet Okumuş), Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay., İstanbul 1992.
- ŞÜKÜROV, Zaur, XV. Asır Mutasavvıf Şairlerinden Bahaüddin Erzincanî ve Makâmâtü’l-‘Ârifîn ve Ma‘ârifu’s-Sâlikîn Adlı Eseri, (Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İlahiyat Anabilim Dalı İslam Tarihi ve Sanatları Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2004.
- TOPAL, Ahmet, “Mesnevî’nin Türkçe Manzum Tercüme ve Şerhleri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, C. 14, S. 32, 2007, s. 39-51.
- UZUN, Mustafa, “Dede Ömer Rûşenî”, DİA, C. 9, İstanbul 1994, s. 81-83.
- YAVUZ, Kemal, “Türk Edebiyatında Mesnevî’den İlk Tercüme Hikayeler ve Bazı Dikkatler”, Uluslararası Mevlânâ Bilgi Şöleni, 15-17 Aralık 2001.
- YENİTERZİ, Emine, “Klasik Türk Edebiyatı Ahlâkî Mesnevîlerinde Mevlâna’dan İzler”, Türk Kültürü, Edebiyatı ve Sanatında Mevlâna ve Mevlevîlik Sempozyumu, SÜSAM Yay., s. 11-27.
Öz
Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî, şahsiyeti ve eserleri ile Türk edebiyatını yönlendirmiş büyük bir şahsiyettir. Onun büyük eseri Mesnevî’de yer alan hikâyeler kendisinden sonraki dönemlerde yazılan eserlerde sıklıkla kullanılmıştır. İşte Cevâhirü’l-kulûb, Beyân-ı Çeng-nâme, Risâle-i Teşrîhiyye, Risâle-i Fakriyye ve Risâle-i Sûfîyye adlı beş tasavvufî mesnevî kaleme alan ve XV. yüzyıl Türk tasavvuf edebiyatının önemli isimlerinden biri olan Cemâl-i Halvetî, bu mesnevîlerden Cevâhirü’l-kulûb, Risâle-i Fakriyye ve Risâle-i Sûfîyye’de Mesnevî’den aldığı hikâyelere yer vermiştir. Cemâl-i Halvetî mesnevîlerini tasavvuf hakkında bilgi vermek, tasavvuf yoluna meyletmiş bir kimseye ışık tutmak ve yol göstermek maksadıyla kaleme aldığı için mesnevîlerinde temel tasavvufî kavramların bazılarını izah etmiştir. Mesnevîlerde anlatılan konunun veya tasavvufî kavramın izahını kolaylaştırmak ve okuyucunun daha iyi anlamasını sağlamak amacı ile temsil, hikâye ve tevillere sıklıkla yer verilmiştir. Bu makalede, adı geçen üç eserde yer alan Mesnevî kaynaklı hikâyelere değinilecek, bu hikâyeler verilen örnek beyitler ile özetlenecek ve bu bağlamda Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî’nin Cemâl-i Halvetî üzerindeki tesiri ortaya konmaya çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- ALPTEKİN SARIOĞLU, Leylâ, Cemâl-i Halvetî’nin Tasavvufî Mesnevîleri Metin-İnceleme, (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2013.
- Âşık Paşa, Garib-nâme, (Haz. Kemal Yavuz), Türk Dil Kurumu Yay., C. 1/1, Ankara 2000.
- BİLGİN, A. Azmi, “Mevlana ve Çevresi”, Çağdaşımız Mövlana, Bakı- ‘Oğuz Eli’-2008, s. 22-39.
- CUNBUR, Müjgân, “Çelebi Halife Cemal-i Halvetî’nin Hayatı ve Eserleri”, Aksaray ve Cemalettin Aksarayî Sempozyumu, (Haz. Ruhi Özkanlı), Aksarayî Vakfı Yayınları, İstanbul 1994, s. 79-89.
- ÇAKMAK, Muharrem Cemâl-i Halvetî Hayatı, Eserleri, Tasavvufî Düşüncesi ve Cemâliyye Kolu, (Atatürk Üniversitesi Temel İslami Bilimler Anabilim Dalı, Doktora Tezi), Erzurum 1999.
- ÇELEBİOĞLU, Âmil, “XIII-XV (İlk Yarısı) Yüzyıl Mesnevîlerinde Mevlâna Tesiri”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul, MEB., 1998.
- ÇELEBİOĞLU, Âmil, Türk Edebiyatında Mesnevi (XV. yy.’a kadar), Kitabevi Yayınları, İstanbul 1999.
- ÇELİK, İsa, “Mevlanâ’nın Mesnevî’sinin Tercüme ve Şerhleri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 19, Erzurum 2002, s. 71-93.
- DEMİREL, Şener, “Mevlânâ’nın Mesnevî’si ve Şerhleri”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 5, S. 10, 2007, s. 469-504.
- Derviş Hayâlî, Ravzatü’l-envâr, (Haz. M. Fatih Köksal), Kitabevi Yay., İstanbul 2003.
- GÜLEÇ, İsmail “Mevlana’nın Mesnevî’sinin Tamamına Yapılan Türkçe erhler”, İlmî Araştırmalar Dil ve Edebiyat İncelemeleri, S. 22, Güz 2006, s. 135-154.
- Gülşehrî’nin Mantıku’t-Tayr’ı (Gülşen-nâme) Metin ve Günümüz Türkçesine Aktarma, (Haz. Kemal Yavuz), Kırşehir Valiliği Yay., Ankara 2007, C. 1.
- MAZIOĞLU, Hasibe, “Mesnevî’nin Türkçe Manzum Tercüme ve Şerhleri”, Bildiriler, Mevlâna’nın 700. Ölüm Yıldönümü Dolayısıyla Uluslararası Mevlâna Semineri 15-17 Aralık 1973, Ankara, s. 275-296.
- Mevlânâ, Mesnevî-i Şerîf, Tam Metin, (Mütercim Süleyman Nahifî), (Sadeleştiren Âmil Çelebioğlu), Timaş Yay., İstanbul 2007.
- ÖZTÜRK, Ali, XVI. Yüzyıl Halvetî Şiirinde Din ve Tasavvuf, (AÜ, SBE, Doktora Tezi), Ankara, 2003.
- Pîr Muhammed Erzincânî, Makâmâtü’l-‘Ârifîn ve Ma‘ârifu’s-Sâlikîn, (Haz. Necdet Okumuş), Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay., İstanbul 1992.
- ŞÜKÜROV, Zaur, XV. Asır Mutasavvıf Şairlerinden Bahaüddin Erzincanî ve Makâmâtü’l-‘Ârifîn ve Ma‘ârifu’s-Sâlikîn Adlı Eseri, (Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İlahiyat Anabilim Dalı İslam Tarihi ve Sanatları Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2004.
- TOPAL, Ahmet, “Mesnevî’nin Türkçe Manzum Tercüme ve Şerhleri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, C. 14, S. 32, 2007, s. 39-51.
- UZUN, Mustafa, “Dede Ömer Rûşenî”, DİA, C. 9, İstanbul 1994, s. 81-83.
- YAVUZ, Kemal, “Türk Edebiyatında Mesnevî’den İlk Tercüme Hikayeler ve Bazı Dikkatler”, Uluslararası Mevlânâ Bilgi Şöleni, 15-17 Aralık 2001.
- YENİTERZİ, Emine, “Klasik Türk Edebiyatı Ahlâkî Mesnevîlerinde Mevlâna’dan İzler”, Türk Kültürü, Edebiyatı ve Sanatında Mevlâna ve Mevlevîlik Sempozyumu, SÜSAM Yay., s. 11-27.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | MAKALELER |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 25 Aralık 2014 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2014 Cilt: 24 Sayı: 2 |
