TARİHTE DÜZENLENEN İLK DOĞU TÜRKİSTAN KURULTAYI: HİCAZ KURULTAYI (1-5 EYLÜL 1954)

Yıl 2015, Cilt: 25 Sayı: 1, 143 - 159, 01.06.2015

ÖMER Kul

Öz

Özet

Doğu Türkistanlılar, 1949 yılında ülkelerinde komünist rejimin işbaşına gelmesiyle canlarını kurtarmak ve davalarını anlatabilmek amacıyla birçok ülkeden gelen delegelerin iştirakiyle 1 Eylül 1954 tarihinde Suudi Arabistan’ın Taif şehrinde bir kurultay tertip etmişlerdi. Tarihe “Hicaz Kurultayı” olarak geçen toplantı da gündeme alınan konular Doğu Türkistan özgürlük davasının canlandırılması, bu konuda yapılacak çalışmaların tespiti, Milliyetçi Çin (Guo-Min-Dang) ile işbirliği yapılıp-yapılmayacağı, Milliyetçi Çin’den mali yardım alınıp-alınmayacağı hususlarıydı. Beş gün süren görüşmelerden sonra, Doğu Türkistanlı delegeler 6 Eylül 1954’de çeşitli kararlar almıştır. Takriben 250 kişinin imzası bulunan karar tutanağında en ilginç husus ise Doğu Türkistanlıların milli liderleri olarak Mehmet Emin Buğra ve İsa Yusuf Alptekin'e vekâletname vermeleridir. Hicaz Kurultayı'nda alınan kararların uygulanmasında ise 1949 sonrası Tayvan'a sığınan Milliyetçi Çin yönetiminin tutumu da değerlendirilmiştir. Ayrıca toplantıda alınan kararların sonraki dönemlerde ne ölçüde gerçekleştirilip-gerçekleştirilmediği ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Doğu Türkistan, Çin, Hicaz, Taif, Kurultay, Kamuoyu

 

THE FIRST CONGRESS ON EASTERN TURKISTAN THROUGHOUT THE HISTORY:

 THE CONGRESS OF HIJAZ

(SEPTEMBER 1^ST-5^TH, 1954)

 

ABSTRACT

The people of Eastern Turkistan organized a congress in the city of Taif in Saudi Arabia in September 1, 1954 for saving their lives, explaining their political aims and collecting supporters after the establishment of the communist regime in China. This congress called as the Congress of Hijaz and those topics such as vitalizing the independence struggle of the Eastern Turkistan, determining the program to vitalize the independence struggle, making a cooperation with Nationalist China or not and having economic aid from Nationalist China or not, were discussed. After the discussions through five days, the Eastern Turkistan delegates determined the decisions in September 6, 1954.  The most interesting point is that the 250 people who joined to the congress gave the procuration that they recognized Mehmet Emin Buğra and İsa Yusuf Alptekin as the national leaders of the people of Eastern Turkistan. During the application process of the decisions of the Congress of Hijaz, the position of the administration of the Nationalist China in Taiwan after 1949 had taken into consideration. Also, the decisions that determined in the Congress and the results of these decisions are going to be discussed in this paper.

Key words: East Turkistan, China, the Hijaz, the congress, the public

Anahtar Kelimeler

Doğu Türkistan, Çin, Hicaz, Taif, Kurultay, Kamuoyu

Kaynakça

• ALPTEKİN, Erkin: “Doğu Türkistan’a Şingcang İsmi Verilişinin 95. Yıldönümü”, Bayrak Gazetesi, 1979, s. 2.
• ALPTEKİN, İsa Yusuf: Doğu Türkistan Davası, Marifet yay., İstanbul 1981.
• BAKIR, Abdullah: Doğu Türkistan Milli İstiklâl Hareketi ve Mehmet Emin Buğra, DTVY, İstanbul 2005.
• BEKİN, M. Rıza: “Present Stuation in Eastern Turkistan and Her Problems”, Human Rights Violations in Eastern Turkistan, (haz. Timur Kocaoğlu, Özlem Yücel, M. Rıza Bekin, Burhan Kuzu, Arslan Alptekin, Ahmet Türköz), Aydınlar Ocağı Yay., İstanbul 2000.
• BUĞRA, Mehmet Emin: “Açıklamalar”, Türkistan’ın Sesi Dergisi, S. 8-9 Şubat-Mart 1957.
• .........: “Doğu Türkistan İstiklal Davasının Yeni Durumu”, Türkistan’ın Sesi Dergisi,S. 10-11. Nisan 1957.
• .........:Doğu Türkistan Tarihi, Coğrafi ve Şimdiki Durumu, İstanbul 1952.
• .........:Doğu Türkistan’ın Hürriyet Davası ve Çin Siyaseti, Osmanbey Matbaası, İstanbul 1954.
• CANALTAY, Delilhan: Kıylı Zaman Kıyın Künder, Almati 2000.
• ÇAĞATAY, Tahir: “Mehmet Emin Buğra”, Gökbayrak, DTKVDD Yay. No: 77, Haziran 2007.
• DEMİR, İdil Nilay: “Xin-jiang’da Çin Politikası”, A. Ü. Sinoloji Anabilim Dalı Basılmamış Lisans Tezi, Ankara 1988.
• DONUK, Abdülkadir ve diğ.,Türklük Mücahidi İsa Yusuf, TEV. yay., İstanbul 1997.
• Esir Doğu Türkistan İçin-1; İsa Yusuf Alptekin'in Mücadele Hatıraları, Yay.