FIRST IN OLD TURKISH LITERATURE LITERARY DREAM: ODGURMIŞ'S DREAM

Yıl 2016, Cilt: 26 Sayı: 2, 345 - 370, 28.12.2016

Erdem Sarıkaya

Öz

Dreams,
the first time in the history of mankind thought the world today is one of the
oldest concepts. Dreams as one of the elements of culture and civilization
corporate formations, has become an important instrument for artists still in
time to the mysterious structure and properties. Therefore, it is seen that
epic era of dreams since the yield is used as narrative elements. Turkish
literature for the first time the use of literary elements to dream according
to written text extends from the old Uyghur Turkish period. The growing
influence of Islam in Turkish literature the frequency of use in literary texts
of the dream increases. This most of the use of examples and edited entirely
dream still narrative even written in subsequent periods works as well as we
come across frequently to sample classical analogies attention as, whereas the
masnavis texts among tale and small story in length and function in the
narrative and literary dream texts are notable in terms of being original. We
would be the first example of Turkish literature as a literary text dream is in
Kutadgu Bilig. In this study, the
first literary dream to be assayed in the old Turkish literature, text motif
structure will be examined in terms of features, such as the relationship
between expression and interpreter. 

Anahtar Kelimeler

dreams, old Turkish literature, Kutadgu Bilig, masnavi, Odgurmış

ESKİ TÜRK EDEBİYATINDA İLK EDEBÎ RÜYA: ODGURMIŞ’IN RÜYASI

Öz

 Rüyalar, tarihin
ilk çağlarından günümüze insanlığın düşünce dünyasında yer alan
kavramlardandır. Kültür ve medeniyet kurumlarının öğelerinden biri olarak
rüyalar oluşumları, gizemli yapıları ve özellikleriyle zaman içerisinde
sanatçılar için önemli bir edebî malzeme hâline gelmiştir. Bu nedenle rüyaların
destan çağı verimlerinden itibaren anlatı ögesi olarak kullanıldığı
görülmektedir. Yazılı metinlere göre Türk edebiyatında rüyaların kullanımı eski
Uygur Türkçesi dönemine kadar uzanır. İslam dininin kabulünden sonra gelişen
Türk edebî geleneğinde ise rüyaların edebî eserlerde kullanımı artar. Bu
kullanımların pek çoğu daha sonraki dönemlerde yazılmış eserlerde de
örneklerine sıkça rastladığımız benzetmeler şeklindedir. Bununla beraber
özellikle mesnevi metinleri içerisinde masalla küçük hikâye arasında yer alan
uzunlukları ve anlatıdaki fonksiyonları itibariyle dikkat çeken edebî rüya
metinleri ile anlatının tamamen rüya hâlinde kurgulandığı örnekler orijinal
olmaları bakımından dikkat çekerler. Türk edebiyatında, edebî rüya metni olarak
değerlendirebileceğimiz ilk örnek Kutadgu
Bilig içerisindedir. Bu çalışmada, eski Türk edebiyatındaki ilk edebî rüya
tahlil edilecek; metin, motif yapısı, tabir ve tabirci ilişkisi gibi
özellikleri bakımından incelenecektir.

 

Anahtar Kelimeler

rüyalar, eski Türk edebiyatı, Kutadgu Bilig, mesnevî, Odgurmış

Kaynakça

• ADALIOĞLU, Hasan Hüseyin, “Bir Siyasetname Olarak Kutadgu Bilig”, Doğumunun 990. Yılında Yusuf Has Hacib ve Eseri Kutadgu Bilig Bildirileri, TDK Yayınları, Ankara, 2011, s. 31-44.
• APAYDIN, Halil, “Rüya ve Fonksiyonu”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 9, 1997, s. 263-282.
• ARAT, Reşit Rahmeti, Eski Türk Şiiri, 2. b., TTK Yayınları, Ankara, 1986.
• ARKONAÇ, Sibel, Psikoloji, Alfa Basım-Yayım-Dağıtım, İstanbul, 1993.
• BAYAT, Fuzuli, Türk Mitoloji Sistemi, II, Ötüken Neşriyât, İstanbul, 2007.
• BUDAK, Selçuk, Psikoloji Sözlüğü, Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara, 2000.
• CAFEROĞLU, Ahmet, Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, 3. b., Enderun Kitabevi, İstanbul, 1993.
• ÇAĞATAY, Saadet, “Kutadgu Bilig’de Odgurmış’ın Kişiliği”, TDAY-Belleten, 1967, s. 39-49.
• ÇETİN, Özer, “Kültürel Din ve Psikoloji Açısından Geçiş Dönemi Rüyaları: Kutadgu Bilig Örneği”, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, VI/3, 2013, s. 335-357.
• DİLAÇAR, A., 908. Yıl Dönümü Dolayısıyla Kutadgu Bilig İncelemesi, 4. b., TDK Yayınları, Ankara, 2003.
• Edib Ahmed b. Yüknekî, Atabetü’l-Hakâyık, 3. b., (Haz. Reşit Rahmeti Arat), TDK Yayınları, Ankara, 2006.
• ENÇ, Mithat, Ruhbilim Terimleri Sözlüğü, Karatepe Yayınları, Ankara, 1990.
• ERASLAN, Kemal, “Toplum Bilimci Olarak Yusuf Has Hacib”, Doğumunun 990. Yılında Yusuf Has Hacib ve Eseri Kutadgu Bilig Bildirileri, TDK Yayınları, Ankara, 2011, s. 199-200.
• EREN, Metin, “Sembolik Dilin Bir Örneği Olarak Rüyalar: Türk Kültüründe Ölüme Yorumlanan Rüyalar”, Turkish Studies, Vol. 5/4, 2010, s. 1074-1099.
• ERKUŞ, Adnan, Psikolojik Terimler Sözlüğü, Doruk Yayınları, Ankara, 1994.
• FOULQUİE, Paul, Pedagoji Sözlüğü, (Çev. Cenap Karakaya), Sosyal Yayınlar, İstanbul,1994.
• GÖKYAY, Orhan Şaik, “Rüyalar Üzerine”, II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, IV, Kültür ve Turizm Bakanlığı Millî Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, Ankara, 1982.
• HANÇERLİOĞLU, Orhan, “Düş”, Felsefe Ansiklopedisi Kavramlar ve Akımlar, I, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1976.
• HANÇERLİOĞLU, Orhan, “Uyku”, Ruhbilim Sözlüğü, 3. b., Remzi Kitabevi, İstanbul, 1997.
• İslami, Mesnevi (Eski Anadolu Türkçesine İlişkin Bir Metin), (Haz. Hasan Yüksel-İbrahim Delice-İsmail Hakkı Aksoyak), Dilek Matbaacılık, Sivas, 1996.
• Kaşgarlı Mahmûd, Divanü Lugati’t-Türk Tercümesi, 4. b., III, (Çev. Besim Atalay), TDK Yayınları, Ankara, 1999.
• KAYNAK, Hakan, Uyku-Uykusuzluk mu?, 3. b., Doğan Kitap, İstanbul, 2008.
• KÖKTEKİN, Kâzım, Süle Fakih’in Yusuf ve Zelihası (İnceleme-Metin-Dizin), I, (Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum, 1994.
• KULZHANOVA, Bahtıgül Rayhankızı, “Kutadgu Bilig’in Esas Aldığı Kynaklar”, Doğumunun 990. Yılında Yusuf Has Hacib ve Eseri Kutadgu Bilig Bildirileri, TDK Yayınları, Ankara, 2011.
• Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, (Haz. Hayrettin Karaman-Ali Özek, İbrahim Kâfi Dönmez-Mustafa Çağrıcı, Sadrettin Gümüş), 3. b., Diyânet Vakfı Neşriyât, Ankara, 2006.
• Kutsal Kitap (Tevrat, İncil, Zebur), Yeni Yaşam Yayınları, İstanbul, 2009.
• Mesûd b. Ahmed, Süheyl ü Nev-bahar (İnceleme-Metin-Sözlük), (Haz. Cem Dilçin), AKM Yayınları, Ankara, 1991.
• MOSS, Robert, Rüyalar Tesadüfler Hayaller, (Çev. Özcan Bayrak), Kuraldışı Yayıncılık, İstanbul, 2007.
• SARIKAYA, Erdem, Eski Türk Edebiyatında Rüya (Başlangıçtan XV. Asra Kadar), C. I-II, (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eski Türk Edebiyatı Anabilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 2014.
• Şeyyâd Hamza, Yusuf u Zeliha (Destân-ı Yûsuf) Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler, (Haz. Osman Yıldız), Akçağ Yayınları, Ankara, 2008.
• TEBER, Serol, Davranışlarımızın Kökeni, 13. b., Say Yayınları, İstanbul, 2009.
• TEKİN, Mehmet, Roman Sanatı I (Romanın Unsurları), Ötüken Neşriyât, İstanbul, 2002.
• TURAN, Fikret, “Kutadgu Bilig’de Sunulan Dünya Görüşünün Kaynakları”, Doğumunun 990. Yılında Yusuf Has Hacib ve Eseri Kutadgu Bilig Bildirileri, TDK Yayınları, Ankara, 2011, s. 553-563.
• TÜRKKAN, Kadriye, “Türk Dünyası Masallarında Su Kültü”, Milli Folklor, XXIV, 93, 2012, s. 135-148.
• YAVUZ, Kemal, “Yusuf Has Hacib ve Kutadgu Bilig”, İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, XXXVII, 2009, s. 137-180.
• YAVUZ, Salih Sabri, “Mirac”, Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XXX, Diyânet Vakfı Neşriyât, İstanbul 2005
• Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig, 2. b., (Çev. Reşit Rahmeti Arat), Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2008.
• ZAVOTÇU, Gencay, Türk Edebiyatında Hâb-nâme ve Ömer Fu’âdî’nin Hâbiyye Risâlesi, Hazret-i Pîr Şeyh Şa’bân-ı Velî Vakfı Yayınları, Kocaeli, 2007.
• ZİYALAR, Adnan, Psikiyatri Semioloji ve Medikal Psikoloji, İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Psikiyatri Kliniği Vakfı Yayınları, İstanbul, 1981.