LEALI’S POEM NAMED TRANSLATION OF SOME VERSES OF PSALMS

Yıl 2016, Cilt: 26 Sayı: 2, 75 - 93, 27.12.2016

Şeyma Benli

Öz

According to narrative, Ibn Abbas saw a surah in
Psalms similar to surah al-Rahman in the Noble Quran. And he translated it from
Syriac into Arabic. When he prayed with the surah, he overcomed some
difficulties and gained benefits. In the period of Suleiman the Magnificent,
Sayyid Ahmad b. Mustapha, who was known as Leālī and worked as a qadi, translated the surah into Turkish
language. Leālī translated it with the aim of public understanding and
to enable them to pray with it. So it has plain style and exemplifies the
characteristics old Anatolian Turkish language. Even though Leālī attributed the surah to
Ibn Abbas, there are different narratives about its origin. Moreover, this surah
is not involved in modern Psalms. In this article both the translation’s content, language,
style and discussion on the source of the original text have been expressed.
Finally the critical edition of Leālī’s translation has been conducted.

Anahtar Kelimeler

Psalms, translation, Ottoman, Ahmad b. Mustapha, Leālī

LEÂLÎ’NİN TERCEME-İ BA‘Z-I ÂYÂT-I ZEBÛR ADLI MANZÛMESİ

Öz

Rivayete göre, İbn
Abbas, Zebur’da, Kur’ân-ı Kerîm’deki Rahmân sûresine benzeyen bir sûre görüp onu Süryaniceden Arapçaya tercüme
etmiştir. Bu sûreyi vird edinmiş ve pek çok faydasını görmüştür. Kanûnî Sultan
Süleyman devrinde kadı olarak görev yapan Leâlî mahlaslı Saruhanlı Seyyid Ahmed
b. Mustafa, İbn Abbas’ın Arapça tercümesini Türkçeye çevirmiştir. Eski Anadolu
Türkçesi özelliği gösteren metin, halkın vird edinmesi amacıyla tercüme
edildiği için oldukça sade bir üslûba sahiptir. Leâlî her ne kadar eserin aslını İbn Abbas’a dayandırsa
da bu konuda farklı rivayetler bulunmaktadır. Ayrıca söz konusu sûre, bugün
elimizde mevcut olan Zebur’da da yer almamaktadır. Bu makalede hem söz konusu
tercümenin muhtevasından, dil ve üslûp özelliklerinden hem de orijinal metnin
kaynağıyla ilgili tartışmalardan bahsedilmiş, son olarak da eserin tenkitli
neşri yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Zebur, tercüme, Osmanlı, Ahmed b. Mustafa, Leâlî

Kaynakça

• AKAR, Ali, Türk Dili Tarihi, Ötüken Yay., İstanbul 2014.
• ÂŞIK Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ, (Haz. Filiz Kılıç), C. II, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, İstanbul 2010.
• BENLİ, Ali, “Leâlî Ahmed Çelebi”, TDVİA, C. Ek-2, İstanbul 2016, s. 150-151.
• BURSALI Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, (Haz. A. Fikri Yavuz, İsmail Özen), Meral Yay., İstanbul 1975.
• BURSEVÎ, İsmail Hakkı, Tefsîru Rûhi’l-beyân, Dâru İhyâi’t-turasi’l-Arabiyyi, yy, ty.
• CİLACI, Osman, Dinler ve İnançlar Terminolojisi, Damla Yay., İstanbul 2001.
• ÇELEBİOĞLU, Âmil, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, MEB Yay., İstanbul 1998.
• ES-SEHMÎ, Târîhu Cürcân, (Nşr. Muhammed Abdulmuîd Han), Âlemü’l-Kütüb, yy, ty.
• GÜRKAN, Salime Leyla, “Yahudilik (giriş ve tarih)”, TDVİA, C. XXXXIII, İstanbul 2003, s. 187-197.
• -------------, “Zebur”, TDVİA, C. XXXXIV, İstanbul 2013, s. 171-173.
• HARMAN, Ömer Faruk, “Kitâb-ı Mukaddes”, TDVİA, C. XXVI, İstanbul 2002, s. 75-76.
• EL-HORASAN, Muhammed Mehdi, Mevsû’âtü İbni Abbâs, C. XI, Merkezü’l-Ebhâsi’l-Akâidiyye, Necef, ty.
• İBN KESİR, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, (Thk. Sami b. Muhammed es-Selâme), Dâru Taybe, Riyad 1999.
• İBN TEYMİYYE, Mecmûatü’l-fetâvâ, (Nşr.: Abdurrahman b. Muhammed b. Kasım), C. VIII, Mucemmeu’l-Melik Fahd, Medine 2004.
• KARAMAN, Hayreddin, vd., Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir, DİB Yay., Ankara 2007.
• KATİP Çelebi, Keşfü’z-zünûn, (Çev. Rüştü Balcı), C. III, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 2010.
• KINALIZÂDE Hasan Çelebi, Tezkiretu’ş-şuarâ, (Haz. İbrahim Kutluk), TTK Yay., Ankara 1981.
• Kutsal Kitap, Kitabı Mukaddes Şirketi, İstanbul 2003.
• MAHDUM, Abid Nazar, Sûfî Allahyar ve Sebâtü’l-âcizîn’i, (İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 1993.
• McAULEY, Denis E., Ibn ‘Arabi’s Mystical Poetics, Oxford University Press, Oxford 2012.
• MÜTERCİM Âsım Efendi, Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi, (Haz. Mustafa Koç, Eyyüp Tanrıverdi), C. II, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2013.
• NEV’İZÂDE Atâî, Hadaiku’l-Hakaik fî Tekmileti’ş-Şakâik, (Haz. Abdülkadir Özcan), Çağrı Yay., İstanbul 1989.
• PRİVRATSKY, Bruce G., “Kitab-ı Mukaddes’in Türkçe Tercümelerinin Tarihçesi 16-21. Yüzyıl”, (Çev. Can Şakırgil), http://www.filipus.org/pdf/Turkce_KM_Tarihi_Version_R.pdf e.t.: 13.08.2014.
• SEYYİD Ahmed b. Mustafa, Şerhu Kasîdeti Fatlubnî Tecidnî ve Tercemetiha, Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih Koleksiyonu, nr: 5427, vr: 21-23.
• SEZGİN, Fuat, Tarihu’t-Turâsi’l-Arabî, C. I, Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûdi’l-İslâmiyye İdâretü’s-Sekâfeti ve’n-Neşri bi’l-Câmia 1983.
• TABERÎ, Tarih, (Thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim), C. I, Dâru’l-Maârif, Kahire 1967.
• TAŞKÖPRÜZÂDE, Ahmed, Miftâhu’s-saâde ve Misbâhu’s-siyâde fî Mevzûâti’l-ulûm, (Thk. K. Kâmil Bekrî ve Abdülvehhâb Ebu’n-nûr), Dâru’l-kütübi’l-hadîse, Kâhire 1968.
• YESEVÎ, Ahmed, Divan-ı Hikmet, (Haz. Dr. Hayati Bice), TDV Yay., Ankara 2009.
• Zebur’dan Mütercem Manzum Dua-i Şerif, Süleymaniye Ktp., Ayasofya Koleksiyonu, nr.:3452-04, 3 vr.