RİSALE-İ KAÇACILIK (ÇÖMLEKÇİLİK RİSALESİ)

Yıl 2017, Cilt: 27 Sayı: 1, 15 - 32, 21.06.2017

Serap Alper

https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.322886

Öz

Meslekler, toplumların yaşam biçimlerini yansıtır. Türk dilinin ilk yazılı

belgeleri niteliğinde olan Orhon Yazıtları’ndan itibaren, Türk dili tarihi

boyunca ortaya konulan eserlerden Türk toplumunda hangi mesleklerle

uğraşıldığına dair bilgiler edinebiliyoruz1. Daha XI. yüzyılda Kutadgu Bilig

gibi Türk dili ve edebiyatı tarihinde önemli bir eserde ve sonrasında kaleme

alınmış olan siyasetname, nasihatname türündeki eserlerde de çeşitli

vazifelerde bulunanlar için meslek ahlakından bahsedilir. Bizzat meslek

risaleleri ise, daha geç dönemde ortaya konmuştur. XVII.-XVIII.

yüzyıllardan itibaren ortaya konmuş olan bu meslek risalelerinin önemli bir

kısmı bugün İsveç, St. Petersburg ve Berlin’deki çeşitli kütüphanelerin

koleksiyonlarında bulunmaktadır. Bu eserler üzerine Türkiye, İsveç, Çin,

Özbekistan ve başka yerlerde çalışmalar yapılmaktadır.

Risale-i Kaçacılık, dil özelliklerine göre XVIII. yüzyıl sonu ile XIX. yüzyıl

başlarında, Doğu Türkçesinin klasik sonrası devrinde, Çin Halk

Cumhuriyeti Uygur Özerk bölgesinde, hususiyle Kaşgar ve Hoten’de

yazıldığını tahmin ettiğimiz bir meslek risalesidir. Kimin tarafından

yazıldığı bilinmeyen risalede, çömlekçilik mesleğinin ne olduğu ya da nasıl

icra edildiğinden ziyade işlerin dinî bir ritüele ve belli ahlakî kurallara dâhil

olarak yapılması gerekliliği belirtilmektedir. Bu yönüyle Anadolu’nun

sosyal hayatının düzenlenmesinde XIII. yüzyıldan itibaren büyük bir rol

oynadığını gördüğümüz, sanatkâr ve esnaf zümreleri arasında yayılmış,

sosyo-ekonomik özelliği ağır basan Ahi teşkilatı ve teşkilatın nizamnamesi

tarzındaki fütüvvetname geleneğinin Doğu Türklük sahasında da

olabileceğini düşündürmektedir. Bunda, Moğol hâkimiyeti zamanında

Hindistan’da revaç bulan ve daha sonra Maveraünnehir’de yayılan

kesbname geleneği ve daha öncesinde XI. yüzyılda kaleme alınmış olan

Divanu Lugati’t-Türk’te geçen akı “eliaçık, cömert; yiğit” kelimesini ve

akılık olgusunun eski Türk boy ve toplulukları arasındaki öneminin etkisi

büyüktür.

Anahtar Kelimeler

Kesbname, fütüvvetname, meslek, risale

PAMPHLET OF POTTERY

Öz

Professions reflect the lifestyles of the societies. Having been looked at the

professions and the importance that given to this professions, can be gained

an idea about the cultural structure of the society. The structuring of the

craft guilds also illuminates the state organisation. According to its language

characterictics Risale-i Kaçacılık, which was written at the end of the

XVIIIth century and the beginning of the XIXth century, after classical era

of Eastern Turkish, where at Uighur Autonomous region in the People’s

Republic of China, particularly supposed to be written in Kashgar or Hoten,

is a pamhlet of profession. The pamphlet, its author is unknown, carries the

features of fütüvvetname. It’s mentioned at this pamphlet that the necessity

of doing the works with a religious ritual and ethical rules, rather than what

is profession of pottery or how it done. With this point of wiev, it makes us

thinking that Ahi organization and fütüvvetname tradition which had been

playing a major role among the craftsmen and tradesman since XIIIth

century, also plays a role at east Turkish field. In this idea, effects of the

tradition of kesbname which rose in India at the time of Mogol rule and than

spreaded in Maveraünnehir and the tradition of akılık which was important

among the old Turkish tribes and comminities, is great.

Anahtar Kelimeler

Kesbname, fütüvvetname, profession, pamphlet

Kaynakça

• ATA, Aysu, “Moğol Fütuhatı ve Doğu-Batı Türk Yazı Dili Kavramları Üzerine”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 17 /1, 2010, s. 29-37.
• BOROVKOV, A. K., “K İstorii Bratstva ‘Ahi’ v Sredney Azii”, Akademiku Vladimiru Aleksandroviçu Gordlevskomu k ego Semidesyatipyatiletiyu İzdatel’stvo, Akademii Nauk SSSR, Moskva, 1953, s. 87-89.
• CLAUSON, Sir Gerard, An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford, 1972.
• ECKMANN, Janos, “Çağatayca”, (Çev. Mehmet Akalın), Tarihî Türk Şiveleri, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 3. baskı, Ankara, 1988, s. 211-245.
• GÖLPINARLI, Abdulbaki, “Burgâzî ve ‘Fütüvvet-Nâme’s,”, İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, XV/1-4, 1953-54, s. 76-154.
• GÜREL, Rahşan, Razavî’nin Fütüvvet-nâmesi (Fütüvvet-nâme-i kebir veya Miftâhü’d-dekâyık fi beyâne’l-fütüvveti ve’l-hakâyık), (M.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 1992.
• KANAR, Mehmet, Arapça- Türkçe Sözlük, Say Yayınları, İstanbul, 2009. Konularına Göre Kur’an (Sistematik Kur’an Fihristi), (Haz. Ömer Özsoy, İlhami Güler), Ankara, 1997.
• KORKMAZ, Zeynep, Türkiye Türkçesi Grameri: Şekil Bilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2009.
• KÖPRÜLÜ, Fuad, “Çağatay Edebiyatı”, İslam Ansiklopedisi, C. III, 1945, s. 270-323. Mütercim Âsım Efendi, Burhân-ı Katı, (Haz. Mürsel Öztürk, Derya Örs), TDK Yayınları, İstanbul, 2009.
• NECİP, Emir Necipoviç, Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü, (Çev. İklil Kurban), TDK, Ankara, 2013.
• OCAK, Ahmet Yaşar, “Fütüvvetnâme”, İslam Ansiklopedisi, C. XIII, 1996, s. 264-265.
• ÖZTÜRK, Rıdvan, Yeni Uygur Türkçesi Grameri, TDK Yayınları, Ankara, 2010.
• STEINGASS, F., A Comprehensive Persian- English Dictionary, Beirut, 1998.
• TEKİN, Talat, Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler, Simurg Yay., Ankara, 1995.