SARI ÂŞIK VE MÎR SEYYİD AKABÂLÎ NESLİ

Yıl 2017, Cilt: 27 Sayı: 1, 33 - 45, 21.06.2017

Afina Barmanbay

https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.322890

Öz

Eski dönem tezkirecileri Ozan-Âşık sanatından söz etmedikleri için kadim

devir âşık yaratıcılıkları klasik eserlerimiz gibi günümüze kadar ulaşamamıştır.

1934 yılında İstanbul’da, “Azerbaycan Yurt Bilgisi” dergisinde yayımlanmış

olan “Azeri Âşıklarından Âşık Nebi- Sarı Âşık” makalesi Sarı Âşık hakkında

Azerbaycan’da Karadaği ve Salman Mümtaz’dan sonra yazılmış üçüncü,

muhacerete yazılmış ilk makaleydi. Bu makale, üzerinden 80 yıldan fazla

geçmesine rağmen hâlâ âşık sanatıyla ilgili en özgün biçimde ele alınmış yazı

gibi dikkati çeker. Şimdiye kadar konu uzmanlarınca layıkıyla araştırılmayan

bu değerli makalenin dikkatten kaçmasının asıl sebebi, yazarı hakkındaki

bilgisizlik de olabilir. Çünkü makalenin gizemine ışık tutan yazarın ta kendisidir.

Adı Mirzâde M. Fahreddin diye geçen yazar, Mustafa Fahreddin Akabâlî (1889-

1972), Mîr Seyyid Hamza Nigârî’nin amcası oğlu Mîr Mustafa’nın torunudur.

Sarı Âşık’ın hayatının, özellikle de yaşadığı devirle alakalı şimdiye kadar

yazılanların Mirzâde Mustafa Fahreddin’in 1930’lu yıllarda yazmış olduğu

eserleri ve bu konudaki rivayetlerle yön değiştireceği kanaatindeyiz.

Araştırmamızı, meşhur Seyyid neslinin 3 kuşağının - Seyyid Muhammed

Şemseddin Akabâlî (Mîr Seyyid Hamza Nigârî’nin dedesinin dedesi), Mîr Seyyid

Hamza Nigârî ve Mirzâde Mustafa Fahreddin Akabâlî- izleriyle yürüttük.

Anahtar Kelimeler

Sarı Âşık, Akabâlî, Mirzâde Mustafa Fahreddin, Mîr Seyyid Hamza Nigârî, Seyyid Muhammed Şemseddin

SARI ASHIK AND MIR SEYYID AKABALI’S DESCENDANTS

Öz

As the ancient collections of biography do not talk about the art of Ozan-Ashik,

the antiquity of creativities cannot reach to the day-to-day like our classical

works. Sari Ashik is one of the most mysterious ozans, so a lot of conflicting

information was given about him. The article about Sari Ashik published in

the magazine “Knowledge about Azerbaijani country” in 1934, Istanbul, was

the first one about Sari Ashik appeared abroad and the third research about the

ozan after Garadaghi and Salman Mumtaz’s articles published in Azerbaijan.

Though more than 80 years passed from the publication of this article, it still

draws attention as a most distinctive research about the ashik art. This valuable

article hasn’t been worthily researched by the scholars up to now and the main

reason of it could be the lack of knowledge about the author. The author just

himself reveals the mystery of the article. The author was called Mirzadeh M.

Fahreddin. His real name is Mustafa Fahreddin Akabali (1889-1972) and he is

Mir Mustafa’s grandson, who is Mir Seyyid Hamza Nigari’s cousin. We consider

that this article, which will open the new ways to the scientific discussions

about Sari Ashik’s real name, especially, the period he lived in, will change

the contradictious opinions on this topic from the standpoint of Mirza Mustafa

Fahreddin’s “Sari Ashik, one of the Azerbaijani ashiks” and Mir Seyyid Hamza

Nigari’s “Humayu-Arsh” works. We have done our study following the three

generations of the famous seyyid descendant: Seyyid Muhammad Shemseddin

Akabali (Mir Seyyid Hamza Nigari’s great-great-grandfather), Mir Seyyid

Hamza Nigari and Mirzadeh Mustafa Fahreddin Akabali.

Anahtar Kelimeler

Sari Ashik, Akabali, Mirzadeh Mustafa Fahreddin, Mir Seyyid Hamza Nigari, Seyyid Muhammad Shemseddin

Kaynakça

• AHUNDOV, E., Sarı Âşık. Şiirler, “Azerneşr”, Bakü, 1966.
• ALTUNBAŞ, Kurtuluş, Divan-ı Seyyid Nigârî, C. 2, Cem Ofset, Samsun, 2004.
• ARASLI, H., XVII-XVIII. Asır Azerbaycan Edebiyatı Tarihi, Azerbaycan Üniversitesi Neşriyatı, Bakü, 1956.
• AYAR, A.R. - ÖZEL, R. O., “Osman Fevzi Olcay’ın “Menakıp-ı Mîr Hamza Nigârî” Adlı Risalesi”, Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Amasya Üniversitesi Matbaası, S. 3, 2014, s. 187-201.
• BAYATILAR (Haz. Memmedova Asya), “Elm”, Bakü, 1977.
• BALKAYA, Âdem, “Halkbilim Kuramları Işığında Âşıkların Şiirlerini Yazıya Geçirmeme Nedenleri Üzerine Düşünceler”, Karadeniz Dergisi, S. 22, 2014, s. 25-36.
• BEHÇET, Behlül, Sarı Âşık’ın Bayatıları, “Seda”, Bakü, 2006.
• BİLGİN, A. Azmi, Divan-ı Seyyid Nigârî, Kule Yayınları, İstanbul, 2003.
• BİLGİN, A. Azmi, “Nigârî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 33, İstanbul, 2007, s. 85-87.
• ATALAY, Besim, Dıvanü Lügat-it-Türk Dizini, C. 4, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1986.
• DUYMAZ, Ali, “Sözün Yazılaşması Yazının sözleşmesi: Cönkler”, Millî Folklor, Yıl 28, S.111, 2016, s. 14-27.
• EFENDİYEV, Paşa, Azerbaycan Şifahi Halk Edebiyatı, “Maarif”, Bakü, 1992.
• EMEKSİZ, Abdulkadir, “Karacaoğlan Kimliği”, (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 38: 2007, Ankara), Edebiyat Bilimi Sorunlar ve Çözümleri, C. 2, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları: 5/2, Ankara, 2008.
• HALİLOV, Rıza, “Behlül Behçet ve Sarı Âşık’ın Bayatıları, Seda”, Ön Söz, Bakü, 2006, s. 4-11.
• HASANOVA, Şelale, Muhaceret İrsimizin “Yurt Bilgisi”, www.yysq.org Elektron Kitap N 24 (86 - 2015).
• HEKİMOV, Mürsel, Âsık Sirinin Nevleri, A.P.İ. Yayınları, Bakü, 1987.
• İBRAHİMOV, Mirza, Âşık Poeziyasında Realizm, Azerbaycan İlimler Akademisi Neşriyatı, Bakü, 1966.
• ИДЕЛЬБАЕВ, М.Х., “Авторская изустная поэзия средневековой тюркской словесности и Хабрау йырау”, Актуальные проблемы гуманитарных и естественных наук, Материалы международной научной конференции “Общество, наука, инновации”, “ИСИ”, Москва, 27-28 августа 2014.
• ИМАНОВ, Камран, Армянские инородные сказки, Типография “Indigo”, Баку, 2008.
• KAFKASYALI, Ali, İran Türk Edebiyatı Antolojisi, C.1, Atatürk Üniversitesi Basımevi, 1.Baskı, Erzurum, 2002.
• KALAFAT Yaşar, Balkanlardan Uluğ Türkistan’a Türk Halk İnançları- II, Berikan Yayınevi, Ankara, 2007.
• KARADAĞİ H, Tezkire-i Karadaği, Azerbaycan Elyazmaları Enstitüsü, Arşiv: Az. EAREF No: 7602.
• KASIMLI, Meherrem, “Bayatılarımızın Hayret Heykeli - Sarı Âşık”, Ozan Dünyası, No: 5(26), 2015, s. 11-18.
• KÖPRÜLÜ, Fuad, Türk Saz Şairleri, Güven Basımevi, Ankara, 1962.
• KÖPRÜLÜ, M.Fuad, Türk Edebiyatı Tarihi, 2. Basım, Ötüken Neşriyatı A.Ş., İstanbul, 1980.
• KÖPRÜLÜ, Fuad, “Türk Edebiyatı’nda Âşık Tarzı’nın Menşe’ ve Tekâmülü Hakkında Bir Tecrübe”, Edebiyat Araştırmaları, Türk Tarih Kurumu, 3.Baskı (Tarih Kurumunda İlk Basım 1966), Ankara, 1999, s. 195-238.
• MELİKOFF, İrene, Hacı Bektaş, Efsaneden Gerçeğe, (Çev. Turan Alptekin), Cumhuriyet Kitapları, 7. Baskı, Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.Ş., İstanbul, 2010.
• MİRZÂDE, Mustafa Fahreddin Akabâlî, Hümâ- yı Arş. Karabağlı Şeyh Mîr Hamza Nigârî’nin Menakıpnamesi, (Haz. Rıhtım M.), “Nurlar”, Bakü, 2015.
• MİRZÂDE, Mustafa Fahreddin, “Azeri Âşıklarından Sarı Âşık”, Azerbaycan Yurt Bilgisi, S. 29, Bürhanettin Matbaası, İstanbul, 1934, s. 176-178.
• HASANKIZI, Almaz, Muhacerette Folklor Araştırmaları, I. Kitap, “Elm ve Tahsil”, Bakü, 2015.
• MÜMTAZ, S., “Âşık Abdullah”, Azerbaycan Edebiyatının Kaynakları, “Yazıcı”, Bakü, 1986.
• NAMAZOV, Kara, Ozan-Âşık Sanatının Tarihi, “Elm ve Tahsil”, Bakü, 2013.
• NEBİYEV, Azad, Azerbaycan Halk Edebiyatı, “Elm” neşriyatı, Bakü, 2006.
• SARI ÂŞIK, Gül Defteri (Haz. İlham Kahraman), “Adiloğlu”, Bakü, 2011.
• TANSEL, Fevziye Abdullah, “Halk Şairlerimizin Küçümsenmesi ve Tahkiri Mes’elesi”, TTK Belleten, XLIX/194 (1985), s. 313-333.
• ÜSTAT ÂŞIKLAR (Haz. P.Efendiyev, M.Hekimov, N.Memmedova), “Gençlik”, Bakü, 1983.
• VELİYEV, Vagif E., Azerbaycan Folkloru, Maarif Neşriyatı, Bakü, 1985.