OSMANLI TOPLUM HAYATINDAN BEYİTLERE YANSIYAN BİRKAÇ ÖRNEK

Yıl 2017, Cilt: 27 Sayı: 1, 139 - 169, 21.06.2017

Murat Keklik

https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.322900

Öz

Yüzyılların birikimiyle şekillenen belirli bir sanat anlayışı içerisinde kesin

kuralları çerçevelenmiş, aşinası olmayanlarca kapalı bir kutu olarak addedilen

klasik Türk şiiri beyitleri, toplum hayatıyla ilgili pek çok malumatı da ihtiva

etmektedir. Bu malumatlar âdet ve gelenekler, inanışlar, ticarî ve askerî hayat,

günlük hayatta kullanılan kimi eşyalar, doğa sahneleri, tasavvufî gelenek

gibi akla gelebilecek her türlü unsur ile ilgili olabilmektedir. Beyitlerdeki

sosyal hayat unsurlarının tespitinde kimi zaman elimizdeki sözlükler yetersiz

kalabilmektedir. Beyitlerde geçen günlük hayat veya sosyal yaşama dair kimi

kavramların anlaşılması için sözlükler dışında başka kaynaklara müracaat

etmek gerekmektedir. Bu kaynaklar arasında klasik Türk edebiyatı araştırmaları

çerçevesinde yapılan metin şerhi, metin tahlili çalışmaları, beyitlerdeki kavram

ve terimlerin açıklamalarını da içermesi bakımından oldukça önemlidir.

Son yıllarda klasik Türk şiirinin toplum hayatıyla ilgisi üzerine hazırlanmış

çalışmalarda da sosyal hayata ilişkin kavram, terim ve tabirler üzerine bilgiler

verilmektedir. Çalışmamızda da toplum hayatının çeşitli alanlarına dair

detay niteliğindeki kavram ve terimler geniş bir yelpazede seçilen beyitler

çerçevesinde açıklanmıştır. Klasik Türk edebiyatı şairlerinin çevrelerini ne

kadar iyi gözlemledikleri; duygu, düşünce ve hayallerini ifade ederken, söz

hünerlerini sergilerken yaptıkları gözlemlerden ne derece istifade ettiklerinin

gösterilmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri, divan, beyit, günlük hayat, toplum hayatı

SOME EXAMPLES REFLECTING IN COUPLETS IN OTTOMAN'S SOCIAL LIFE

Öz

The classical Turkish poetry couplets, which have been formed out of the

accumulations of centuries framed by the precise principles of a certain art and

aesthetic perception and attributed as “a closed book” who are unfamiliar with

them, are embedded with lots of daily features. These features can be about

such attributes as conventions, belief, business life, some objects utilized in

daily life, sceneries of nature and conventions of tasawwuf and of any features

that may recur to mind. In the determination of the social life features in the

couplets, the dictionaries under hand may at times prove to be insufficient. It

is necessary to consult to sources other than dictionaries to understand some of

the terms particularly belonging to daily life or social life. Among these sources,

text annotations made within the frame of classical Turkish literature researches,

studies of text analyses are considerably significant since they also include the

meaning of concepts and terms in the couplets. Moreover, in the studies, which

have been recently prepared about the effect of classical Turkish poetry on social

life, concepts, terms and expression about social life are explained. In the study,

too, concepts and terms, which are in the sense of details from the scenery of

social life are tried to be explained in the context of couplets chosen from a wide

variety of collection. By way of the study, it is also aimed to demonstrate how

well classical Turkish poets observe their environments and to what degree they

are benefitting from their observations while expressing their feelings, thoughts

and imaginations and displaying their skills.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish Poetry, divan/collected poems, couplets, daily life, community life

Kaynakça

• AKPINAR, Şerife, Âgâh (Semerkandî-i Âmidî) Divan, Kültür ve Turizm Bakanlığı (e-kitap), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, (e.t. 25.11.2016)
• ANDREWS, Walter, Şiirin Sesi, Toplumun Şarkısı, (çev.) Tansel Güney, İletişim Yayınları, İstanbul, 2012.
• ARSLAN, Mehmet, Antepli Aynî Divanı, Kitabevi Yay. İstanbul, 2004.
• AVŞAR, Ziya, Revanî Divanı, Kültür ve Turizm Bakanlığı (e-kitap) http://ekitap. kulturturizm.gov.tr/ (e.t. 22.07.2014)
• AVŞAR, Ziya, Edirneli Nazmî ve Türkî-i Basît, Sebat Ofset Matbaacılık, Konya, 2007.
• AYDEMİR, Yaşar, Behiştî Dîvânı, Kültür ve Turizm Bakanlığı (e-kitap), http://ekitap. kulturturizm.gov.tr, (e.t. 05.10.2016)
• BANARLI, Nihad Sami, Şiir ve Edebiyat Sohbetleri 2, Kubbealtı, İstanbul, 1982.
• BAŞPINAR, Fatih, Beyânî Divan (İnceleme-Metin), Kültür ve Turizm Bakanlığı (e-kitap), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, (e.t. 25.11.2016)
• BEKTAŞ, Ekrem, Muvakkit-zâde Muhammed Pertev Divanı, Kültür ve Turizm Bakanlığı (e-kitap), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, (e.t. 20.11.2016)
• BİLGE, Murat, Günehkâr Divanı, (Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi), Kocaeli, 2008.
• BİRİNCİ, Nejat, Edebiyat Üzerine İncelemeler, Kitabevi, İstanbul, 2000.
• CİLACI, Osman, “Dua”, TDVİA, c. 9, 1994, s. 529-530.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmed - TANYERİ, M. Ali, Hayretî Dîvanı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1981.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmed, Helâkî Dîvanı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1982.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmed-TANYERİ, M. Ali, Zâtî Divanı, c. III, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay. 1987.
• AKPINAR, Şerife, Âgâh (Semerkandî-i Âmidî) Divan, Kültür ve Turizm Bakanlığı (e-kitap), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, (e.t. 25.11.2016)
• ANDREWS, Walter, Şiirin Sesi, Toplumun Şarkısı, (çev.) Tansel Güney, İletişim Yayınları, İstanbul, 2012.
• ARSLAN, Mehmet, Antepli Aynî Divanı, Kitabevi Yay. İstanbul, 2004.
• AVŞAR, Ziya, Revanî Divanı, Kültür ve Turizm Bakanlığı (e-kitap) http://ekitap. kulturturizm.gov.tr/ (e.t. 22.07.2014)
• AVŞAR, Ziya, Edirneli Nazmî ve Türkî-i Basît, Sebat Ofset Matbaacılık, Konya, 2007.
• AYDEMİR, Yaşar, Behiştî Dîvânı, Kültür ve Turizm Bakanlığı (e-kitap), http://ekitap. kulturturizm.gov.tr, (e.t. 05.10.2016)
• BANARLI, Nihad Sami, Şiir ve Edebiyat Sohbetleri 2, Kubbealtı, İstanbul, 1982.
• BAŞPINAR, Fatih, Beyânî Divan (İnceleme-Metin), Kültür ve Turizm Bakanlığı (e-kitap), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, (e.t. 25.11.2016)
• BEKTAŞ, Ekrem, Muvakkit-zâde Muhammed Pertev Divanı, Kültür ve Turizm Bakanlığı (e-kitap), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, (e.t. 20.11.2016)
• BİLGE, Murat, Günehkâr Divanı, (Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi), Kocaeli, 2008.
• BİRİNCİ, Nejat, Edebiyat Üzerine İncelemeler, Kitabevi, İstanbul, 2000.
• CİLACI, Osman, “Dua”, TDVİA, c. 9, 1994, s. 529-530.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmed - TANYERİ, M. Ali, Hayretî Dîvanı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1981.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmed, Helâkî Dîvanı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1982.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmed-TANYERİ, M. Ali, Zâtî Divanı, c. III, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay. 1987.
• KIRBIYIK, Mehmet, Kâtib-zâde Sâkıb Dîvânı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, (e-kitap) http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, (e.t. 16.10.2016)
• KOÇAK, Fatma, Fâik Mahmud ve Dîvânı, (Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 2006.
• KÖKSAL, M. Fatih, “Divan Şiirinde Okçuluk Terimleri”ne Ekler, Türklük Bilimi Araştırmaları, sa. 10, s. 235-254.
• KUFACI, Osman, Adnî Divanı ve Adnî Divanında Benzetmeler, (İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2006.
• KURTOĞLU, Orhan “Klasik Türk Şiirinde Saçı Geleneği”, Millî Folklor, sa. 81, 2009, s. 88-99.
• KUTLAR, Fatma Sabiha, Arpaemîni-zâde Mustafa Sâmî Dîvânı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, (e-kitap) http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, (e.t. 16.10.2016)
• KÜÇÜK, Sabahattin, Bâkî Divanı Tenkitli Basım, TDK Yayınları, Ankara, 1986.
• MACİT, Muhsin, Nedîm Divanı, Akçağ Yayınları, Ankara, 1997.
• MENGİ, Mine, Mesîhî Dîvânı, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, 1995.
• MERMER, Ahmet, Kütahyalı Rahîmî ve Dîvânı, Sahhaflar Kitap Sarayı, İstanbul, 2004.
• ONAY, Ahmet Talat, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, (Haz. Cemal Kurnaz), TDV Yayınları, Ankara, 1993.
• ÖSEN, Serdar, “Osmanlı Devleti’nde Mevlevî Olmayanların Sikke Giymesine Karşı Alınan Önlemler”, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, vol. 2, no. 1, March, Karabük, 2013, s. 342-352.
• ÖZGERİŞ, Mutlu Melis, XVIII. Yüzyıl Divan Şiirinde Hat Malzemeleri, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 2014, s. 167-193.
• ÖZKAN, Ömer, Divan Şiirinin Penceresinden Osmanlı Toplum Hayatı, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2007.
• ÖZYILDIRIM, Ali Emre, Hamdullah Hamdî Divanı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, (e-kitap) http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, (e.t. 26.11.2016).
• PAKALIN, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c. I, II, III, MEB Yayınları, İstanbul, 2004.
• SARAÇ, M. A. Yekta, Emrî Dîvânı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, (e-kitap) http:// ekitap.kulturturizm.gov.tr, (e.t.16.01.2017)
• SEFERCİOĞLU, Mustafa Nejat, “Divan Şiirinin Gerçek Hayatla Bağlantısı”, Türkler Ansiklopedisi, c.11, Yeni Türkiye Yay. Ankara, 2002, s. 664-681.
• SERİN, Muhiddin, Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul, 1999.
• ŞAHİN, Esma, Klâsik Türk Şiirinde Pâleheng ve Bâkî’nin Pâleheng Konulu Bir Gazeli. Turkish Studies, Volume 7/3 Summer, Ankara, 2012, s. 2383-2392.
• ŞAHİN, Kürşat Şamil, “Sevgilinin Güzellik Unsurlarından Saç ve Saçın Âşık Üzerindeki Etkisi”, Turkish Studies, Volume 6/3 Summer, 2011, s. 1863.
• ŞEMSEDDİN SAMİ, Kâmûs-i Türkî, Kapı Yayınları, İstanbul, 2004, s. 356, 954.
• ŞEN, Fatma Meliha, “Eski Türk Edebiyatında Sosyal Hayat Çalışmaları” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, c. 5, sa. 9, 2007, s. 467-506.
• ŞENTÜRK, A. Atillâ, “Klâsik Osmanlı Edebiyatı Işığında Eski Âdetler ve Günlük Hayattan Sahneler”, Türk Dili, sa. 495, 1993, s. 175-188.
• ŞENTÜRK, Ahmet Atillâ, “Klasik Osmanlı Edebiyatında Tipler”, Osmanlı Araştırmaları XV, İstanbul, 1995, s. 1-91.
• ŞENTÜRK, Ahmet Atillâ, “Manzum Metinler Işığında Bir Kalender Dervişinin Profili”, Turkish Studies, Volume 10/8 Spring, 2015, s. 141-220.
• TARLAN, Ali Nihad, Zâtî Divanı, C I, İstanbul Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1967.
• TARLAN Ali Nihad, Zâtî Divanı, C II, İstanbul Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1970.
• TARLAN, Ali Nihat, Ahmed Paşa Divanı, Akçağ Yayınevi, Ankara, 1992.
• TARLAN, Ali Nihat, Necatî Beg Divanı, İstanbul: MEB Yayınları, 1992.
• TİETZE, Andreas, Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı, C I, Simurg, İstanbul- Wien, 2002.
• TULUM, Mertol, 17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı, TDK Yay. Ankara, 2011.
• TULUM, Mertol, TANYERi, M. A., Nev’î Divanı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1977.
• TURAN, Lokman, Yenişehirli Avnî Bey Divanı’nın Tahlili (Tenkitli Metin), Encümen-i Şuara ve Batı Tesirinde Gelişen Türk Edebiyatına Geçiş, (Atatürk Ünv. Yayımlanmamış Doktora Tezi) Erzurum, 1998.
• UZ, Özkan, Sabri Divanı, (Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi), Van, 2009.
• UZUN, Süreyya, Üsküdarlı Aşkî Divanı Tenkitli Metin, Nesre Çeviri ve 16. yy. Osmanlı Hayatının Divandaki Yansımaları, (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2011.
• ÜNLÜ, Osman, “Klasik Türk Şiirinde Mum Makası: Mıkrâz”, Littera Turca, vol.3, issue: 1, Winter 2017, s. 321-329.
• ÜST, Sibel, Edirneli Nazmî Dîvânı (İnceleme-Metin), Kültür ve Turizm Bakanlığı, (e-kitap), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, (e.t. 05.01.2017)
• YAVUZ, Hilmi, “Divan Şiiri, Simgeci Bir Şiir mi?”, Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler, (Haz. Mehmet Kalpaklı), İstanbul, YKY, 1999, s. 261.
• YAZICI, Gülgün Erişen, Edirneli Kâmî ve Dîvânı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, (e-kitap) http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, (e.t. 21.12.2016)
• YEKBAŞ, Hakan, Sehî Bey Divanı, Kitabevi Yay. İstanbul, 2010.
• YEKBAŞ, Hakan, “Klasik Türk Şiirinde Bazı Halk İnanışları”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c. 20, sa. 1, Elazığ, 2010, s. 155-184.
• YENİTERZİ Emine, “Divan Şiirinde Sağlık ve Hastalıklarla İlgili Bazı Hususlar”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1998, s.87-103.
• YILDIRIM, Hafsanur, “Divan Şairlerine Göre Burçlar”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, c. 8, sa. 41, Aralık 2015, s. 340-353.
• YILDIZ, Ali, 18. Yüzyıl Şairlerinden Ferhad Paşa Divanı, (Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2006.
• YILMAZ, Ozan, 16. Yüzyıl Şârihlerinden Sûdî-i Bosnevî ve Şerh-i Gülistân’ı, (Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayımlamamış Doktora Tezi), İstanbul, 2008.
• YÜCEL, Ünsal, Türk Okçuluğu, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., Ankara, 1999.
• ZÜLFE, Ömer, Şiirin İzinde Sözün Gölgesinde, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2001.