II. MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE HARİCİYE NEZARETİNDE TENSİKAT VE BÜROKRATİK DEĞİŞİM (1908-1910)

Yıl 2017, Cilt: 27 Sayı: 1, 193 - 214, 21.06.2017

Arif Kolay

https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.322912

Öz

    Rejim değişikliği gerçekleştiren ve Anayasa’nın yeniden ilan edilmesini sağlayan

İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin (İTC) ilk icraatlarından biri II. Abdülhamid dönemi

kadrolarını temizleme çabasıdır. Devletin siyasi ve bürokratik üst düzey kadrolarında

rüşvet ve yolsuzluğa bulaşmış, hafiyelik yapan isimlerin değiştirilmesiyle

başlayan ve ardından daha alt seviyedeki memur ve askerleri hedef alan tasfiye

süreci, eski rejiminin kalıntılarını ortadan kaldırmayı amaçlamaktaydı. 1908 ve

1909 tensikatları tüm nezaret ve dairelerde, başkentte ve taşrada yapılmış; hatta

dış temsilcilikler olan sefaretlere kadar uzanmıştır. Bürokratik yapıya yeni bir

düzen getirmeden yetişmiş kadroların tensikatla nezaretlerden uzaklaştırılmaları,

kısa süre içinde karmaşa ve kaosa yol açmıştı. Diğer nezaretler gibi, Hariciye

Nezareti de tensikattan nasibini almış ve gerek merkezde gerek sefaret ve şehbenderliklerde

önemli değişiklikler gerçekleştirilmişti. Yurtdışında bulundukları sırada

II. Abdülhamid’in hafiyelerince izlenen İTC kadroları, Hariciye Nezaretindeki

tensikata da buradan başlamış ve ilk olarak hafiye teşkilatını sefaretlerden ihraç

etmişlerdi. Sadece hafiyeleri tasfiye ile kalmayan tensikatla nezaretin dış ülkelerdeki

yapılanması önemli bir reform sürecine uğratılmış; tasarruf adı altında çok

sayıda sefaret kadrosu tasfiye edilmiştir. Bunun dışında Hariciye Nezaretinde de

öncelikle Abdülhamid’e yakın isimler hedef alınmış ve bazı önemli merkezlerdeki

sefaretlerin kadroları azaltılmış, sefirler görevden azledilmiştir. İTC’nin isteği

doğrultusunda sefaretlerde gerçekleştirilen yeni yapılanmanın uluslararası güç

dengelerini gözettiği açıktır. Buna rağmen, daha sonraki yıllarda meydana gelen

dış politik gelişmelerde tensikatın etkilerinin aranması gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hariciye Nezareti, İttihat ve Terakki, tensikat, bürokrasi, sefir, sefaret

IN CONSTITUTIONAL PERIOD SEVERANCE IN FOREIGN OFFICE AND BUREACRATIK CHANGE (1908-1910)

Öz

Having achieved regime shift and enabled the Constitution to be declared

again, one of the first actions of Committee of Union and Progress (İTC) was

to strive for cleaning up the staff of Abdul Hamid IInd period. Senior political

and bureaucratic staff of the state had been involved in bribery and corruption,

so the cleanup process starting from replacing those who had spied and

proceeding to civil servants and soldiers of lower ranks aimed to do away with

the remnants of the old regime. Severances of 1908 and 1909 were carried out

in all offices and departments both in the capital and in the provinces; they were

even extended to embassies, namely, foreign representatives. Severances of

the trained and experienced staff without a new order had been brought to the

bureaucratic structure would cause confusion and chaos before long. Like other offices, Foreign Office was also affected by the severances with major changes occurring both in the centre and in embassies and consulates. Having been

stalked abroad by the spies of Abdul Hamid IInd, İTC staff started severances in

Foreign Office from these spies and did away with the spying community in the

embassies. Not stopping with the cleaning up of the spies, İTC proceeded with

a significant reform in the structure of the foreign office abroad; many embassy

positions were liquidated in the name of austerity. Besides, those in Foreign

Office close to Abdul Hamid were primarily targeted and embassy positions in

certain significant centres were decreased and envoys in charge were dismissed.

These reforms in embassies upon the request of the İTC apparently observed the

international power balances. However, the effects of the severances should also

be searched in the foreign political developments in the later years.

Anahtar Kelimeler

Foreign Office, Committee of Union and Progress, Severance, Bureaucracy, Envoy, Embassy, Austerity

Kaynakça

• AHMAD, Feroz, 1909-1914 İttihat ve Terakki, Kaynak Yayınları, 3. Baskı, İstanbul Tarihsiz.
• AKŞİN, Sina, Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, Remzi Kitabevi, Ankara, 1987. AKYILDIZ, Ali, Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform, Eren yayınları, İstanbul 1993.
• ANAR, Turgay, Viyana’dan Londra’ya -II Abdülhamid’in Kâtibi Hüseyin Kâzım’ın Viyana, Almanya, Moskova Seyahatnâmeleri-, Akıl Fikir Yayınları, İstanbul, 2016.
• BARDAKÇI, Murat, “Abdülhamid’in Washington Elçisi Lübnan’ı Verip Suriye’ye Cumhurbaşkanı Olmuştu”, Hürriyet, 23 Temmuz 2006.
• ÇETİN, Nurten, Son Sadrazam Tevfik Paşa, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2016.
• KANSU, Aykut, 1909 Devrimi, Elusive Transformation: The Revolution of 1909 in Turkey, Çev: Ayda Arbal, İletişim Yayınları, İstanbul, 1995.
• Kırmızı Abdülhamit, “Meşrutiyette İstibdat Kadroları: 1908 İhtilanin Bürokraside Tasfiye ve İkame Kabiliyeti”, 1908-2008 Jön-Türk Devrimi’nin 100. Yılı Uluslararası Kongre Bildirileri, hist.sehir.edu.tr/SiteAssets/Pages/ Arastirma/.../Mesrutiyette_Istibdat_Kadrolari.pdf/21/01/2017, sa: 10:00.
• KUNERALP, Sinan, Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricali (1839-1922) Prosopografik Rehber, İsis Yayınları, İstanbul, 1999.
• KURŞUN, Zekeriya, Küçük Mehmed Said Paşa (Siyasî Hayatı, İcraatı ve Fikirleri 1838-1914, (Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 1991.
• KURŞUN, Zekeriya, “Said Paşa, Küçük”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 35, İstanbul 2008, s. 576-578.
• MANAV, Nursel, Mülkiye Tekaüd Sandığı’nın Kuruluşu ve Faaliyetleri (1880-1890), (Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 2014.
• Salih Münir Paşa (Çorlu), Geçmiş Zamanlar -II. Abdülhamid Devri Osmanlı Diplomasisi İstanbul ve Paris Hatıraları-, (Haz. Ali BİRİNCİ-Selma GÜNAYDIN), TTK yayını, Ankara, 2015.
• TAŞCIOĞLU, Ömer Lütfi, “Almanya’nın Osmanlı Devleti Dönemindeki Ermeni Politikaları”, Gazi Türkiyat, Güz 2016/19.
• TOROS, Taha, Ali Münif Bey’in Hâtıraları, İsis Yayınları, İstanbul, 1996.
• TURAL, Erkan, Son Dönem Osmanlı Bürokrasisi, II. Meşrutiyet Dönemi’nde Bürokratlar, İttihatçılar ve Parlamenterler, İmge Yayınları, Ankara, 2016.
• _________, ““II. Meşrutiyet Dönemi’nde Evkâf-ı Hümayun Nezâreti’nde Bürokratik Reform”, Vakıflar Dergisi, S. 31, 2008.
• _________, “Osmanlı Posta Bürokrasisi 1908-1914”, A.Ü. DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 28, S. 46, Ankara, 2009, s. 205-230.
• _________, “II. Meşrutiyet Dönemi’nde Adliye ve Mezâhip Nezaretinde Bürokratik Reform”, A.Ü. Hukuk Fakültesi Dergisi, S. 2, C. 57, Ankara, 2008, s. 205-225.