SELÇUKLU VE İSMÂİLÎ KALESİ GİRDKÛH

Yıl 2017, Cilt: 27 Sayı: 1, 249 - 257, 21.06.2017

Cihan Piyadeoğlu

https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.322932

Öz

Girdkûh, İran’ın kuzey doğusundaki Dâmgân yakınlarında, tarihi çok eskilere

dayanan müstahkem bir kaledir. Sahip olduğu su kaynağı ve tarım ürünlerinin bolca

yetiştiği bir coğrafyada bulunması, önemini daha da arttırmaktadır. Kale, Sultan

Tuğrul Bey zamanında Kutalmış b. Arslan Yabgu’nu sayesinde Selçuklular’ın

hâkimiyetine girmiştir. Bir süre Kutalmış’ın idaresinde kaldıktan sonra yerel

bir hanedan olan Ziyârîler’e bırakılmıştır. Kutalmış’ın Tuğrul Bey’e isyan ettiği

sırada sığındığı kaledir. Sonraki dönemde hakkında fazla bilgi bulunmayan kale,

Sultan Berkyaruk zamanında İsmâilîler’in kontrolü altına girmiştir. Bu tarihten

sonra uzun süre İsmâilî hareketinin en önemli merkezlerinden biri durumundadır.

Hattâ hareketin merkezi olan Alamut’a zor zamanlarında en büyük desteği veren

yine Girdkûh’tur. Bu süreç Moğollar’ın bölgeye gelişine kadar devam etmiş,

ardından İsmâilîler ile başlatılan mücadeleler sırasında önemli hedeflerden

biri olmuştur. Ancak kalenin müstahkem bir mevkide bulunması Moğollar’a

uzun süre direnmesini sağlamış, on yedi yıl süren kuşatma sonucunda ele

geçirilebilmiştir. Ele geçirilmiş olan diğer İsmâilî kaleleri yıkılmış olmasına

rağmen Girdkûh onlardan farklı olarak Moğollar tarafından kullanılmaya devam

etmiştir. Kale hakkındaki en son kayıt 786/1384 tarihine aittir.

Anahtar Kelimeler

İsmâilî, Selçuklular, Dâmgân, Kutalmış, kale

GERDKŪH: A SELJUKID AND ISMĀ‘ĪLĪ CASTLE

Öz

Castle of Gerdkūh, located near Dāmgān in the north-eastern part of Iran, was

a major stronghold with a long history. Since the castle dominated a fertile

agricultural area and had an ample water supply, it possessed a great strategic

advantage. Gerdkūh came under the Seljukid control during the reign of Sultan

Tughril (1040-1063) through the efforts of Qutalmish ibn Aslan Yabgu. After

staying under Qutalmish ibn Aslan Yabgu’s control for a period of time, the

fortress was given to a local dynasty, the Ziyârîds. During his rebellion against

Sultan Tughril, Qutalmish sought refuge in Gerdkūh. Although there was

scant information on Gerdkūh for the following period, the stronghold fell to

the Ismā‘īlīs during the reign of Barkiaroq (1092-1104). Under the Ismā‘īlīs,

Gerdkūh became one of the most important centers of the Ismā‘īlī movement,

often providing crucial support to the capital center of the movement, Alamut,

during its difficult times. The period of Ismā‘īlī rule continued until the arrival

of the Mongols to the region and during the Ismā‘īlī-Mongol struggle Gerdkūh

became one of the major military targets for the Mongol forces. The castle

surrendered to the Mongols only after a prolonged siege and unlike other Ismā‘īlī

castles which were immediately demolished, the Mongols chose to keep it under

their control. The last known record on Gerdkūh dated to H. 786/1384 CE.

Anahtar Kelimeler

Ismā‘īlī, Seljuks, Dāmgān, Qutalmish, Castle

Kaynakça

• ABU’L-FARAC (Bar Hebraeus), Abu’l-Farac Tarihi, çev. Ö. R. Doğrul, TTKY, Ankara, 1999.
• ADLE, Chahryar, “Dāmgān”, Encyclopaedia Iranica.
• AHMED B. MAHMÛD, Selçuknâme, haz. E. Merçil, Bilge Kültür Sanat, İstanbul, 2011.
• BUNDÂRÎ, Zübdetü’n-nusra ve nuhbetü’l-usra, çev. Kıvameddin Burslan, Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi, TTKY, Ankara, 1999.
• CÛZCÂNÎ, Tabakât-ı Nâsırî yâ Tarih-i İrân ve’l-İslâm, nşr. Abdülhayy Habîbî, Tahran, 1363 hş.
• CÜVEYNÎ, Ata Melik, Tarih-i Cihângüşâ, çev. Mürsel Öztürk, TTKY, Ankara, 2013.
• DAFTARY, Farhad, The Ismā‘īlīs: their history and doctrines, Cambridge, 1992.
• …………, “Gerdkūh”, Encyclopaedia Iranica.
• ERKAL, Mehmet, “Arşın”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.
• HAMDULLAH MÜSTEVFÎ, Tarih-i güzîde, nşr. Abdü’l-Hüseyn Nevâî, Tahran, 1364 hş.
• …………, Nüzhetü’l-kulûb, nşr. Muhammed Debîr Siyâkî, Tahran, 1336 hş.
• HÂN, Muhammed Hasan, Tarih-i Taberistân (et-Tedvîn fî ahvâli cibâli Şervîn), nşr . Mîtrâ Mihrâbâdî, Tahran, 1373 hş.
• HÂNDMÎR, Düstûru’l-vüzerâ, nşr. Saîd Nefîsî, Tahran, 2535 şehinşahî.
• HERZFELD, Ernst, “Bāwand”, Encyclopaedia of Islam.
• HODGSON, Marshall G. S., The Order of Assassins, y.y., 1955.
• İBNÜ’L-ESÎR, el-Kâmil fi’t-tarih, çev. Abdülkerim Özaydın, İstanbul, 1987.
• İKBÂL, Abbâs, Vezâret der ‘ahd-i selâtin-i bozorg-ı Selcûkî, Tahran, 1337 hş.
• KAFESOĞLU, İbrahim, Harezmşahlar Devleti Tarihi, TTKY, Ankara, 1992.
• KÂŞÂNÎ, Ebu’l-Kâsım, Tarih-i İsmâilîyye, thk. Muhammed Tâkî Dânişpejûh, Tebriz, 1343 hş.
• KESİK, Muharrem, “Kutalmış’ın Büyük Selçuklu Tahtını Ele Geçirme Gayretleri”, Türk Kültürü, sayı: 454, (2001).
• KÖYMEN, Mehmet Altay, Tuğrul Bey ve Zamanı, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1976.
• …………, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi, Alp Arslan ve Zamanı, TTKY, Ankara 1992.
• LEWIS, Bernard, Haşîşîler, çev. Kemal Sarısözen, İstanbul, 2005.
• MADELUNG, Wilferd, “Āl-e Bāvand”, Encyclopaedia Iranica.
• MEHCÛRÎ, İsmail, Tarih-i Mâzenderân, Tahran, 1381 hş.
• MERÇİL, Erdoğan, “Bâdüsbânîler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.
• ………… “Bâvendîler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.
• ………… “Ziyârîler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.
• …………- Sevim, Ali, Selçuklu Devletleri Tarihi, TTKY, Ankara, 1995.
• NASÎREDDÎN MAR‘AŞÎ, Tarih-i Taberistân ve Rûyân ve Mâzenderân, nşr.
• Muhammed Hüseyin Tesbîhî, Tahran, 1966.
• ÖZ, Mustafa, “Büzürgümmîd, Kiyâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.
• ÖZAYDIN, Abdülkerim, Sultan Berkyaruk Devri Selçuklu Tarihi (485-498/1092- 1104), İstanbul, 2001.
• PERVÎZ, Abbâs, Tarih-i Selâcuke ve Hârizmşâhân, Tahran, 1351 hş.
• REŞÎDÜDDÎN FAZLULLAH, Camiu’t-tevârîh (İlhanlılar kısmı), çev. İ. Aka-M. Ersan-Ahmad Hesamipour Khelejani, TTKY, Ankara, 2013.
• SADREDDÎN el-HÜSEYNÎ, Ahbârü’d-Devleti’s-Selcukiyye (Zübdetü’t-tevârih), çev. Necati Lugal, TTKY, Ankara, 1999.
• SEVİM, Ali-MERÇİL, Erdoğan, Selçuklu Devletleri Tarihi, TTKY, Ankara 1995.
• SIBT İBNÜ’L-CEVZÎ, Mirâtü’z-zamân fî tarihi’l-‘ayân’da Selçuklular, çev. Ali Sevim, TTKY, Ankara, 2011.
• SUTUDEH, Menuçehr, Kal‘a-yi İsmâilîyye, Tahran, 1345 hş.
• SÜMER, Faruk, “Kutalmış”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.
• TURAN, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, İstanbul, 1996.