MEHMED AĞA CAMİİ’NDE GÖRÜLEN TAŞ İŞLEMECİLİĞİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2017, Cilt: 27 Sayı: 2, 257 - 278, 22.12.2017

Kadriye Figen Vardar

https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.370073

Öz

İstanbul’un Fatih ilçesinde, Çarşamba semtinde bulunan Mehmed Ağa Camii, tekke, hamam, türbe ve çeşmeden oluşan bir külliye içinde yer almaktaydı. Türbe ve hamam yapısı ile birlikte günümüze ulaşan cami, 1585 yılında Dârüssaâde Ağası Mehmed Ağa tarafından Davud Ağa’ya inşa ettirilmiştir. Arşiv belgelerine göre camide, Sultan II. Mahmud (1808-1839), Sultan Abdülaziz (1861-1876) ve Sultan II. Abdülhamid (1876-1909) dönemlerinde birtakım onarımlar gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmada, 16. yüzyıl eseri olan Mehmed Ağa Camii’nin taş işlemeciliği incelenmiş, taş malzemenin yapısal ve süsleyici unsurlardaki kullanımı hakkında bilgiler verilmiştir.

Taş malzeme kullanımında döneminin karakteristik özelliklerini gösteren yapının duvar örgüsünde tuğla ile almaşık olarak küfeki taşı kullanılmıştır.  Mimar Sinan’ın eserlerinde olduğu gibi yapısal kullanımda tercih edilen küfeki taşının yanı sıra Marmara mermeri ve serpantin breşi gibi nitelikli taşlar, süsleyici özellikleriyle mimari unsurlarda yer almıştır.

Eserin üzerinde yer alan taş süslemelerin kullanım alanlarına baktığımızda; taçkapı, mihrap, minber, mahfil korkulukları, kapı ve pencere söveleri, kemerler, sütunlar, sütun başlık ve kaideleri ve kitabeleri görmekteyiz. Taş süslemelerde kabartma, kazıma, kafes oyma, yontma, geçme ve boyama ile oluşturulan süsleme teknikleri yer almaktadır. Geleneksel yöntemlerle oluşturulan süslemelerde, geometrik süslemeler, bitkisel süslemeler, yazılar, mimarlık biçimleriyle oluşturulan süslemeler etkili olmakta, sınırlı ölçüde de olsa devşirme malzeme ile oluşturulan renkli taş işlemeciliği örnekleri de görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Mehmed Ağa Camii, onarım, taş, mimarlık unsurları, süsleme

AN EVALUATION OF THE STONE DECORATION IN MEHMED AGA MOSQUE

Öz

Mehmed Aga Mosque was located in a külliye comprising of a
dervish lodge, a Turkish bath, a mausoleum, and a fountain in Çarşamba quarter
of Istanbul’s Fatih district. Still existing with its mausoleum and Turkish
bath, the mosque had been built by Davud Agha on the order of Chief Harem
Eunuch Mehmed Agha. According to documents from archives, some restorations
took place on the Mosquein the periods of Sultan Mahmud II (1808-1839), Sultan Abdulaziz
(1861-1876) and Sultan Abdulhamid II (1876-1909). Stone decorations in Mehmet
Aga Mosque, a building from the 16^th century, we studied decorative use
of stone material in structural and ornamental elements in this building.

A showcase of the characteristic features regarding the use of stone
material in its period, structure’s masonry consists of bricks and limestone
used alternative manner. Along with the “kufeki” limestone, which is preferred
in structural utilisation just like in the buildings of Sinan the Architect,
quality stones such as Marmara marbles and serpentine breccia were used as ornamental
features in the structure.

When we examine the area of utilization for the stone ornaments we can
see that they were used on the portal, mihrab, mimbar, mahfils, door and window
frames, arches, pillars, pillar caps and bases, and inscriptions. Ornamentation
techniques on the stone ornaments are made by ways of relief, engraving,
latticework, sculpturing, inserting, and painting. Within the ornamentations
made by ways of the traditional methods, geometric and floral ornamentations, calligraphies,
and ornamentations depending of architectural shapes have a dominant effect.
However, although limited, we can also see the examples of coloured stone decorations
made by spolia. 

Anahtar Kelimeler

Mehmed Aga Mosque, restoration, stone, architectural elements, ornamentation

Kaynakça

• AHUNBAY, Zeynep, “Mimar Sinan Yapılarında Kullanılan Yapım Teknikleri ve Malzeme”, Mimar Başı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri, 2 cilt, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul, 1988, s. 531-538.
• ALTINDAĞ, Ülkü, “Dârüssaâde”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 9, İstanbul,1994, s. 1-3.
• ANGI, O. Serkan, “İstanbul Tarihi Yarımada’daki Antik Yapılarda Kullanılan Doğal Taşlar ve Korunmuşluk Durumları”, II. Uluslararası Mermer ve Doğal Taşlar Kongresi Bildirileri, s. 259-274. (http://www.uluslararasitaskongresi.com/dokuman/2010_Kongre_Bildirileri.pdf)
• ARIOĞLU, Ergin-Nihal ARIOĞLU, “Mimar Sinan’ın Seçtiği Taş: Küfeki ve Çekme Dayanımı”, s. 1021-1034. (http://www.e-kutuphane.imo.org.tr/pdf/12690.pdf)
• ASGARİ, Nuşin, “Roman and Early Byzantine Marble Quarries of Proconnesus”, The Proceedings of The Xth International Congress of Classical Archaeology, Vol. 1(Ankara-İzmir 23-30/IX/1973), 2 cilt, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1978, s. 467-480. (Plates 135-142)
• ASLANAPA, Oktay, Osmanlı Devri Mimarisi, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 1986.
• Ayvansarâyî Hüseyîn Efendi, Alî Sâtı’ Efendi ve Süleymân Besîm Efendi, Hadîkatü’l-Cevâmi İstanbul Camileri ve Diğer Dini - Sivil Mi’mari Yapılar, Haz. Ahmed Nezih GALİTEKİN, İşaret Yayınları, İstanbul, 2001.
• BARKAN, Ömer L., Süleymaniye Cami ve İmareti İnşaatı (1550-1557), 2 Cilt, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1972-1979.
• BİROL, İnci A.- Çiçek DERMAN, Türk Tezyini Sanatlarında Motifler, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul, 2011.
• CEZAR, Mustafa, “Osmanlı Devrinde İstanbul Yapılarında Tahribat Yapan Yangınlar ve Tabii Afetler”, Türk Sanatı Tarihi Araştırma ve İncelemeleri I, İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi Türk Sanatı Tarihi Enstitüsü Yayınları, İstanbul, 1963, s. 328-392.
• DEMİRİZ, Yıldız, “Sinan’ın Mimarisinde Bezeme”, Mimar Başı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri, 2 cilt, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul, 1988, s. 465-475.
• DOĞANAY, Aziz, “Taş İşçiliği ve Profiller”, Bir Şaheser Süleymaniye Külliyesi, Ed. Selçuk MÜLAYİM, Ankara, 2007, s. 151-178.
• ERGUVANLI, Kemal ve Zeynep AHUNBAY, “Mimar Sinan’ın İstanbul’daki Eserlerinde Kullandığı Taşların Mühendislik Jeolojisi ve Mimari Özellikleri”, Mühendislik Jeolojisi Bülteni, S. 11, İstanbul, 1989, s. 109-114.
• ERÜNSAL, İsmail E., Osmanlı Vakıf Kütüphaneleri Tarihi Gelişimi ve Organizasyonu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2008.
• EYİCE, Semavi, “Dâvud Ağa”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, c. 9, İstanbul, 1994, s. 24-26.
• KAYA, Nevzat, “Süleymaniye Kütüphanesi Yazma Eserleri”, 2006, s. 88-93. http://acikerisim.fsm.edu.tr:8080/xmlui/handle/11352/761#sthash.ME49YZH3.dpbs
• KURAN, Aptullah, Mimar Sinan, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1986.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., “1869’da Faal İstanbul Medreseleri”, Tarih Enstitüsü Dergisi, S. 7-8, İstanbul, 1977, s. 277-392.
• Mehmed Süreyya, Sicilli Osmanî, 4 cilt, Haz. Nuri AKBAYAR, Eski Yazıdan Akt. Seyit Ali KAHRAMAN, Türk Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1996.
• MERİÇ, Rıfkı Melül, Mimar Sinan Hayatı, Eseri I Mimar Sinan’ın Hayatına, Eserlerine Dair Metinler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1965.
• MÜLAYİM, Selçuk, Anadolu Türk Mimarisinde Geometrik Süslemeler Selçuklu Çağı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1982.
• ÖDEKAN, Ayla, “Mukarnas Bezeme”, Mimar Başı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri, c. 1, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul, 1988, s. 475-478.
• ÖNGEN, Sinan, “Tarihi Yapıların İncelenmesinde ve Restorasyonunda Petrografinin (Kayaç Bilim) Önemi”, Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi, S. 14, İstanbul, 2012, s. 38-42.
• TANMAN, M. Baha, “Osmanlı Dönemi Eserleri”, Fotoğraflarla Fatih Anıtları, Fatih Belediyesi Yayını, İstanbul, 1989.
• TANMAN, M. Baha, İstanbul Tekkelerinin Mimari ve Süsleme Özellikleri Tipoloji Denemeleri, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Bilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 1990.
• TANYELİ, Uğur ve Gülsün TANYELİ, “Osmanlı Mimarlığında Devşirme Malzeme Kullanımı (16-18. Yüzyıl), Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, S. 4, İstanbul, 1989, s. 23-31.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin Saray Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1984.
• VARDAR, Kadriye Figen, “Rüstem Paşa Camii Taş Süslemelerinin Değerlendirilmesi”, Türkiyat Mecmuası, c. 27/1, İstanbul, 2017, s. 367-393.