KLASİK TÜRK VE FARS EDEBİYATLARINDA TIFL-I MEKTEP KAVRAMI

Yıl 2017, Cilt: 27 Sayı: 2, 279 - 292, 22.12.2017

Emrullah Yakut

https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.370075

Öz

Bu çalışmada Türk ve İranlı
şairler tarafından kullanılan tıfl-ı mekteb (okul çocuğu) terkibi ve söz
konusu terkip etrafında şairler tarafından oluşturulan farklı tasavvurlar ele
alınmıştır.

Ayrıca tıfl-ı mekteb
kavramıyla işaret edilen okuldan kaçma, okul nefreti ve tatil sevinci mazmunu
incelenirken, bu terkiple ilişkili kavramlar üzerinde durulmuştur. Kavramın
klasik edebiyat geleneği içindeki yeri tespit edildikten sonra, geleneğin
kendini yeniden üretmesi örneklerle ortaya konmuştur. Şairlerin söz konusu
kavramdan yeni bir mazmun üretirken sosyal hayattan ve edebî gelenekten nasıl
yararlandıkları belirlenmeye çalışılmıştır.

İpucu mahiyetindeki bazı mazmun
ve terkiplerin izini sürmek klasik şiirin daha iyi anlaşılmasını sağlayacağı
gibi, şairlerin şiir dünyalarının birbirleriyle olan münasebetlerini somut bir
şekilde ortaya koymaya yardımcı olmaktadır. Elbette bir tek kavramdan yola
çıkılarak şairler arasındaki sözü edilen ilgiler hakkında kesin ve nihaî bir
hükme varmak mümkün değildir. Bu tür çalışmalar, daha kapsayıcı
değerlendirmelere doğru atılmış adımlar olarak değerlendirilmelidir. 

Çalışma yapılırken belge tarama
ve analiz yöntemleri kullanılmıştır. İlgili metinler taranırken elde edilen
veriler analiz edilmiş, bu kavramların arka planı ve klasik edebiyatın anlam
dünyası içindeki yeri tespit edilmeye çalışılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Tıfl-ı mekteb, okul, tatil, klasik edebiyat, dîvân edebiyatı

THE CONCEPT OF “TIFL-E MAKTAB” IN CLASSICAL TURKISH AND PERSIAN LITERATURE

Öz

This study looks at the phrase
“tifl-e maktab” (school boy, school kid), used by Turkish and Persian poets,
and the different imaginations of the poets that evolve around this phrase. It
also addresses the subjects of truancy, hatred of school and joy of school
holidays reflected in the phrase “tifl-e maktab” and discusses related
concepts. Tracing the hints of “mazmun” (poetic themes) and “tarkib” (phrases)
will not only enable a better understanding of diwan poetry, but also reveal
more substantially the relationship between the poetic universes of various
poets. It will not be possible to reach a definitive and ultimate conclusion on
the subject through a single concept, but this type of study should be viewed
as an initial step to more comprehensive analyses. The methods used in this
study were document browsing and analysis. The collected data from document
browsing was analyzed, and the background of the aforementioned concepts and
their place within the semantic context of classical literature was attempted.

Anahtar Kelimeler

Tifl-e maktab, school, holiday, vacation, diwan literature

Kaynakça

• ______, 2001, Risâle-i Garîbe - XVIII. Yüzyıl İstanbul Hayatına Dair, Haz. Hayati Develi, İstanbul: Kitabevi. AKKUŞ, Metin (Haz.), 1993, Nef’î Dîvânı, Ankara: Akçağ Yayınları. ALİ RIZA BEY, 2001, Eski Zamanlarda İstanbul Hayatı, Haz. Ali Şükrü Çoruh, İstanbul: Kitabevi. BABACAN, İsrafil, 2010, Klâsik Türk Şiirinin Sonbaharı Sebk-i Hindî (Hint Üslûbu), Ankara: Akçağ Yayınları. BEHDÂRVEND, Ekber (Haz.), 1392/2013. Dîvân-ı Muhteşem Kâşânî, 6. bs, Tahran: İntişârât-ı Nigâh. BEKTAŞ, Ekrem (Haz.), 2007, Muvakkit-zâde Pertev Dîvânı, Malatya: Öz Serhat Yayıncılık. BİLKAN, Ali F. (Haz.), 1997, Nâbî Dîvânı, II cilt, İstanbul: M.E.B. Yayınları. BİLKAN, Ali F., 2013, Divan Edebiyatı, Ankara: İsam Yayınları. BİLKAN, Ali F. - ŞADİ, Aydın, 2007, Sebk-i Hindî ve Türk Edebiyatında Hint Tarzı, İstanbul: 3F Yayınevi. EMÎR HÜSREV, Dehlevî, 2017, Gencûr: Emîr Hüsrev-i Dehlevî: Dîvân-ı Eş’âr: Gazeliyyât, 21 8 2017 tarihinde erişildi, <https://ganjoor.net/khosro/gozide/ ghazalamkh/sh203/>. GÖKALP, Halûk (Haz.), 2001, Fasîhî Divanı (İnceleme-Metin), (Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi), Adana. GÖLPINARLI, Abdülbâki (Haz.), 2004, Nedîm Dîvânı, İstanbul: İnkılâp Yayınları. GÜFTÂ, Hüseyin (Haz.), 2001, Erzurumlu Şair Hâzık, İstanbul: Erzurum Kitaplığı. GÜRBÜZ, Mehmet (Haz.), 2005, Rezmî Divanı (İnceleme-Metin-İndeks), (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi), Ankara. HARMANCI, Esat (Haz.), 2007, Divan / Ahmed b. Hemdem Kethuda Süheylî, Ankara: Akçağ Yayınları. İPEKTEN, Halûk (Haz.), 1970, Naili-i Kadim Divanı: Edisyon Kritik, Ankara: MEB Yayınları . İPEKTEN, Halûk (Haz.), 1974, Karamanlı Nizâmî: Hayatı, Edebî Kişiliği ve Dîvânı, Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları. KAPLAN, Mahmut (Haz.), 1996, Neşati Divanı, İzmir: Akademi Kitabevi. KAHRAMAN, Muhammed (Haz.), 1366/1987, Dîvân-ı Sâib-i Tebrîzî, IV cilt, Tahran: Şirket-i İntişârât-ı İlmî ve Ferhengî. KAYA, Bayram A. (Haz.), 1996, Azmîzâde Haletî: Hayatı, Edebî Kişiliği ve Dîvânı’nın Tenkitli Metni, (Trakya Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Edirne. KÜÇÜK, Sabahattin (Haz.), 1994, Bâkî Dîvânı, Ankara: TDK Yayınları. LEVEND, Agâh S., 1984, Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar, 4. bs., İstanbul: Enderun Kitabevi. MERMER, Ahmet (Haz.), 1991, Mezâkî - Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı’nın Tenkidli Metni, Ankara: AKMY. MENGI, Mine, 1987, Divan Şiirinde Hikemî Tarzın Büyük Temsilcisi Nâbî, Ankara: AKMY. 292 MEVLÂNÂ, Celâleddîn M., 2007, Mesnevî-i Ma’nevî, Haz. Adnan Karaismailoğlu ve Derya Örs, VI cilt, Ankara: Akçağ Yayınları. OKÇU, Naci (Haz.), 2011, Şeyh Gâlib Dîvânı, Ankara: TDVY. OKTAY, Adnan (Haz.), 2014, Nâbî’nin Münşeât’ı: İnceleme-Metin, (Dicle Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Diyarbakır. OKUYUCU, Cihan (Haz.), 2004, Ereğlili Türâbî Divanı, İstanbul: Fatih Üniversitesi Yayınları. ORAK, Kadriye Y. (Haz.), 2001, İbrahim Tırsî ve Dîvân’ı İnceleme-Tenkidli Metin, (Isparta Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Isparta. ÖZBEK, Ahmet (Haz.), 2000, Câzim Divanı (Edisyon Kritik-inceleme), (Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kayseri. ÖZYILDIRIM, Ali E., 2006, “Sebk-i Hindî’nin Türk Edebiyatındaki Seyri Üzerine Notlar.” Sözde ve Anlamda Farklılaşma Sebk-i Hindî, Haz. Hatice Aynur, Müjgân Çakır ve Hanife Koncu, İstanbul: Turkuaz Yayınları, 142-153. REHBER, Hatîb (Haz.), 1381/2002, Dîvân-ı Hâfız, Tahran: İntişârât-ı Sâfi Alişâh. SADİ, 1980, Bostan ve Gülistan Tercümesi, Çev. Kilisli Rifat Bilge, İstanbul: Meram. SECCÂDÎ, Ziyâüddin, 1391/2012, Dîvân-ı Hâkânî-yi Şirvânî, 10 bs, Tahran: İntişârât-ı Zevvâr. TARLAN, Ali N. (Haz.), 1992, Ahmet Paşa Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları. TEPEYRAN, Ebubekir H, 1998, Hatıralar, Haz. Faruk ILIKAN, 2. bs, İstanbul: Pera Yayınları. TULUM, M. - M. A. TANYERİ (Haz.), 1977, Nev’î Divanı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. TURAN, Lokman (Haz.), 1998, Yenişehirli Avni Bey Divanı’nın Tahlili (Tenkitli Metin), Encümen-i Şu`ara ve Batı Tesirinde Gelişen Türk Edebiyatına Geçiş, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2 cilt, Erzurum. VAHŞÎ, Bafkî, 2017, Gencûr: Vahşî: Ferhâd ü Şîrîn, (21.08.2017 erişim tarihi), <https://ganjoor.net/vahshi/nazer-manzoor/>. ______, 2017, Gencûr: Vahşî: Ferhâd ü Şîrîn, (21.08.2017 erişim tarihi), <https:// ganjoor.net/vahshi/farhad-shirin/>. YAHYA KEMAL, 1986, Çocukluğum, Gençliğim, Siyasi ve Edebi Hatıralarım, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti. YAZAR, İlyas (Haz.), 2006, Tokatlı Kânî Dîvânı, (Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi), İzmir. YÜCEL, Hasan Â., 1990, Geçtiğim Günlerden, İstanbul: İletişim Yayınları. ZÜHDİ, İsmail, 2012, “Konya’nın Eski “Mahalle Mektebleri” Hayatından.” Bir Eğitim Tasavvuru Olarak Mahalle / Sıbyan Mektepleri, Haz. Ali Birinci ve İsmail Kara, İstanbul: Dergâh Yayınları, s. 323-346.