HARF DEVRİMİ’NİN ARDINDAN İSTANBUL KİTAPÇILARININ YAŞADIKLARI ZORLUKLAR NEDENİYLE HÜKÜMETTEN YARDIM TALEPLERİ

Yıl 2018, Cilt: 28 Sayı: 2, 1 - 18, 18.12.2018

Niyazi Çiçek , Nurhan Kabakulak

https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.497467

Öz

Türkiye’de Kasım
1928’de gerçekleştirilen yazı değişikliğinin ortaya çıkardığı birçok sonuçtan
birinin de basımevlerine getirdiği ekonomik güçlükler olduğu bilinmektedir.
Okuma alışkanlığının gelişip aydın bir nesil yetiştirmek için okunacak malzeme
temininde temel dinamiklerden biri olan basımevlerinin, bu mali güçlükleri
aşmak için neler yaptıkları incelenmeye değer bir konudur. Karşılaşılan
darboğaz, Devrim’in sonucu olduğundan kitapçıların o dönemdeki hükümetle olan
diyalogları dikkatlice ele alınmalıdır. Çeşitli kaynaklarda iddia edildiği gibi
kitapçılar gerçekten hiçbir şekilde hükümetten yardım talebinde bulunmadılar
mı? Yoksa, bulundular ama bir sonuç mu alamadılar gibi sorular, bu makalede
cevaplanmaya çalışılmıştır. Konunun incelenebilmesi için mevcut literatür
ışığında belgesel analiz yapılmıştır. İstanbul kitapçılarını kapsayan bu konu
irdelenirken, o dönemin günlük gazetelerinde yapılan haberler çokça
kullanılmıştır. Makale, 1928 ile tek kitap kanununun çıktığı 1933 yılları
arasındaki dönemle sınırlandırılmıştır. Eski yazıdan yeni yazıya geçiş
sırasında bir takım güçlüklerin yoğun şekilde yaşandığı süreç olan bu yıllarda,
kitapçıların karşılaştıkları zorlukların üstesinden gelmek için nasıl mücadele
verdikleri araştırılmıştır. Kitapçılar, gerek yazı değişikliği uygulamasını
yürüten maarif vekillerine, gerekse Talim Terbiye Kurulu Başkanı ve maarif
müdürlerine problemlerini anlatmaya çalışmışlardır. İstanbul kitapçılarının
temsilcileri, Maarif Vekili Mustafa Necati Bey başta olmak üzere, tek kitap
kanunun çıktığı döneme kadar tüm maarif vekilleriyle görüşmüşlerdir.
Sıkıntılarını doğru anlatamamaları, birlikte hareket edememeleri, farklı
gruplara bölünmeleri ve bazılarının kendi çıkarına davranmasından dolayı Devletten
yeterli maddi desteği alamamışlardır.  

Anahtar Kelimeler

Harf Devrimi, basımevleri, İstanbul kitapçıları, matbaacılar-devlet yardımı

AFTER THE LETTER REVOLUTION, REQUESTS FOR HELP FROM THE GOVERNMENT DUE TO THE CHALLENGES OF ISTANBUL BOOKSTORES

Öz

It is known that one of
the many consequences of the alphabet revoluation in Turkey in November 1928
was the economic difficulty brought to the İstanbul bookstores. It is worth
examining the financial incoveniences of bookstores whose main responsibility
is building a bright young generation by supplying necessary materials. Since
the diffuculties encountered is the result of the revolution, the dialogues
with the Government of that period should be carefully investigated. Have the
bookstores really never asked the government for help, as claimed in various
sources? Or, they could not gey any feedback. This is the main question that
this article is trying to find an answer. While this subject was being examined
analysis was made in the up to date literature. When researching the subject
that covers bookstores, the news in daily newspapers of that period were mostly
used. The article was limited to the period between 1928 and 1933, when the one
book law came out. In this period, where the transition from the old alphabet
to the new alphabet was experienced intensively, was studied for see how the
bookstores struggled to overcome their difficulties. They have tried to explain
their problems to the officers who have carried out the letter change
application, like Education Ministry and the Board of Education and Discipline
if necessary. Until the one book law, they had met to Education Minister
Mustafa Necati firstly and all the ministries. They could not get sufficient financial
support from the State due to their inability to explain their problems
correctly, their inability to act together, their division into different
groups, some of them were treated personally.

Anahtar Kelimeler

Alphabet Revolution, Istanbul bookstores, printing houses, Printing Houses- Grant in aid

Kaynakça

• ARIK, Şahmurat, “1938-1951 Tarihleri Arasında Bazı Yayınevi ve Yazarların CHP’den Yardım Talepleri”, İlmi Araştırmalar, 17/1, 2004, s. 49-69. ARIKAN, Zeki, “Mütarekede Mustafa Necati’nin İzmir’deki Çalışmaları”, Basım ve Basımcılığımızın 250. Yılı Bilimsel Toplantısı: Bildiriler (1-11 Aralık), Ankara, 1979, s. 27-35. BAYSAL, Jale, “Harf Devrimi’nden Önce ve Sonra Türk Yayın Hayatı”, Harf Devrimi’nin 50. Yılı Sempozyumu, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1981, s. 61-72. “1928 Sene-i Mâliyesi Rüsûmât Bütçesine Tahsîsât-ı Fevkalâde İʻtâsına Dâir Kânûn”, Sayı: 1355, RG, S. 1039, t. 13.11.1928. [ÇINAR], Hüseyin Vasıf, “Önceki Bakanlarımız”, Milli Eğitim Bakanlığı, http://www.meb.gov.tr/meb/ (20.05.2018). ÇİÇEK, Niyazi, Nurhan KABAKULAK, “Harf Devrimi’nin İstanbul Kitapçılarına Ekonomik Etkileri”, Türkiyat Mecmuası, 27/1, 2017, s. 121-137. ÇİÇEK, Niyazi, Harf Devrimi’nin Kamu Yönetimine ve Yazışma Geleneğine Etkileri, ATAM, Ankara, 2017. D.M.N, “Harf İnkılabı ve İstanbul Kitapçılarının Perişan Hali”, Resimli Şark Dergisi, 8, Ağustos 1931, s. 13-17. DOĞANER, Yasemin, “Yeni Türk Harflerinin Türk Basınındaki Yankıları”, 80. Yılında Türk Harf İnkılabı Uluslararası Sempozyumu (10-11 Kasım), Ed. Tülay ALİM BARAN, Yeditepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İstanbul, 2009, s. 387-395. “Harf İnkılabından Sonra Bizde Kitapçılığın Bugünkü Hali ve İstikbali”, Resimli Şark Dergisi, 25, Kasım 1933, s. 17-23. KAHRAMAN, Âlim, “Matbuat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 28, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2003, s. 121-125. KANBOLAT, Erhan, Harf Devrimi’nden Köy Enstitülerine Türkiye’de İlköğretim (1928-1940), İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2015. KAYAM, H. Cevdet, “Harf Devriminde Devlet Harcamaları”, 80. Yılında Türk Harf İnkılabı Uluslararası Sempozyumu (10-11 Kasım), Ed. Tülay ALİM BARAN, Yeditepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İstanbul, 2009, s. 245- 256. “Maarif Vekilliğine Bağlı Mekteplerde Okutulacak Ders Kitaplarının Basılması ve Dağıtılmasile Bu Maksat İçin Kurulacak Mektep Kitapları Sandığı Hakkında Kanun”, Kanun Sayısı: 2259, RG, S. 2426, t. 13.07.1933. “Mektep kitapları için açılacak hesabı cari hakkında 1/498 numaralı kanun lâyihası ve Maarif ve Bütçe encümenleri mazbataları”, T.B.M.M.Z.C., İ: 35, 4.4.1933, c. 14, s. 6. OVA, Nalan, Harf İnkılabı ve Türk Basını (1928-1929):Vakit, İkdam, Hâkimiyet-i Milliye Örnekleri, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gazetecilik Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2005. [SAGAY], Esat, “Önceki Bakanlarımız”, Milli Eğitim Bakanlığı, http://www. meb. gov.tr/ meb/, 28.05.2018). [SERTEL], Zekeriya, “Halk Niçin Okumuyor”, Resimli Ay, Ağustos 1929, s. 14-17. [TARAY], Cemal Hüsnü, “Önceki Bakanlarımız”, Milli Eğitim Bakanlığı, http:// www. meb. gov.tr/ meb/, 24.02.2018. “Takrir-i Sükûn Kanunu”, Kanun Sayısı: 578, RG, S. 87, t. 04.03.1925. TÜFEKÇİ, Hayati. “Cumhuriyet İdeolojisi ve Türk Basını (Hâkimiyet-i Milliye 1.12.1928-31.12.1929)”, Sosyoloji Dergisi, 3/3, 1992, s. 46-96.