Öz
Old Anatolian
Turkish, belonging to the Oghuz group of Turkic languages, was a written
literary language used from the beginning of the thirteenth century to the end
of the fifteenth century in and around Anatolia. Many works in prose and verse
as original, adaptation or translation were produced on various subjects with
diverse literary genres and forms in both Old Anatolian Turkish and its
descendant, Ottoman Turkish. Astronomy, geography, physics, agriculture,
medicine, and alchemy are among the most common topics of the non-literary
works drawn up during and after this period. Alchemy, which also forms the
subject of this paper, is identified as the transmutation of the base metals
into precious ones, such as gold and silver. Based on the critical edition and translation of Risāle-i Kimyā (“The treatise on
alchemy”) written by ‘Āşıḳ Paşa (b. 670/1272, d. Kırşehir 732/1333),
this paper aims to introduce the treatise in question. As far as it can be
determined, Risāle-i Kimyā survives in three manuscript copies,
one of which is in the Süleymaniye Manuscript Library in Istanbul. The second
one is in the Atatürk Library of the Istanbul Metropolitan Municipality and the
third one is in the Hasan Paşa Public Library in Çorum, Turkey.
Anahtar Kelimeler
‘Āşıḳ Paşa Risāle-i Kimyā Kimya Risalesi Old Anatolian Turkish alchemy
Kaynakça
- AĞIRAKÇA, Ahmet, “Menâkibu’l-Kudsiyye’ye Göre Babaî Şeyhi Muhlis Paşa’nın Anadolu Selçuklu Tahtına Geçişi”, Tarih Dergisi, 34, 1983-4, pp. 91-100. AKPINAR, Turgut, “Hüseyin Hüsâmeddin Yasar”, In Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara, 1998, vol.18, pp. 551-552. ARTUN, Tuna, Hearts of Gold and Silver: The Production of Alchemical Knowledge in the Early Modern Ottoman World, Princeton University, Unpublished PhD Dissertation, 2013. ‘Āşıḳ Paşa, Haẕā Risāle-i ʿĀşıḳ Paşa, Süleymaniye Manuscript Library, Kara Çelebizade Collection ms. no. 359/11. ‘Āşıḳ Paşa, Haẕā Risāle-i ʿĀşıḳ Paşa, Atatürk Library of the Istanbul Metropolitan Municipality, Muallim Cevdet Manuscripts no. K. 180/16. ‘Āşıḳ Paşa, Risāle-i ʿĀşıḳ Paşa der Ḥaḳḳ-ı Kimyā, Hasan Paşa Public Library in Çorum, ms. no. 18 Hk 2889/3. DANKOFF, Robert, James Kelly (ed.), Maḥmūd al-Kāšγarī. Compendium of Turkic Dialects (Dīwān Luγāt at-Turk), Part III, Harvard University, Duxbury, Massachusetts, 1985. (Sources of Oriental Languages and Literatures. 7. Turkish Sources. VII.) DEMİREL, Mustafa, “Aşık Paşa’nın Elif-nâmesi ve Dil Özellikleri”, Bilig, Güz 1996, pp. 202-246.
Öz
Türk dillerinin Oğuz grubuna ait olan Eski Anadolu
Türkçesi on üçüncü yüzyılın başından on beşinci yüzyılın sonuna kadar Anadolu
ve çevresinde kullanılan edebî bir dildir. Hem Eski Anadolu Türkçesiyle hem de
onun ardılı Osmanlı Türkçesiyle muhtelif konularda çeşitli edebî tür ve
şekillerle orijinal, uyarlama ve çeviri olarak manzum ve mensur çok sayıda eser
üretilmiştir. Astronomi, coğrafya, fizik, ziraat, tıp ve eski kimya bu dönem ve
sonrasında kaleme alınan edebiyat dışı eserlerin en yaygın konuları arasındadır.
Bu çalışmanın konusunu da oluşturan eski kimya, esas metallerin altın ve gümüş
gibi kıymetli olanlarına dönüşümü olarak tanımlanmaktadır. ‘Āşıḳ Paşa (d.
670/1272, ö. Kırşehir 732/1333) tarafından kaleme alınmış Risāle-i Kimyā’nın tenkitli
neşri ve tercümesi temelinde, bu mevcut yazı mevzubahis risaleyi
tanıtmayı amaçlamaktadır. Belirlenebildiği kadarıyla, Risāle-i Kimyā’nın üç
yazma nüshası bulunmaktadır. Bunlardan ilki İstanbul Süleymaniye Yazma Eser
Kütüphanesi’ndedir. İkincisi İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı’nda
ve üçüncüsü Çorum Hasan Paşa Halk Kütüphanesi’ndedir.
Anahtar Kelimeler
‘Āşıḳ Paşa Risāle-i Kimyā Kimya Risalesi Eski Anadolu Türkçesi eski kimya
Kaynakça
- AĞIRAKÇA, Ahmet, “Menâkibu’l-Kudsiyye’ye Göre Babaî Şeyhi Muhlis Paşa’nın Anadolu Selçuklu Tahtına Geçişi”, Tarih Dergisi, 34, 1983-4, pp. 91-100. AKPINAR, Turgut, “Hüseyin Hüsâmeddin Yasar”, In Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara, 1998, vol.18, pp. 551-552. ARTUN, Tuna, Hearts of Gold and Silver: The Production of Alchemical Knowledge in the Early Modern Ottoman World, Princeton University, Unpublished PhD Dissertation, 2013. ‘Āşıḳ Paşa, Haẕā Risāle-i ʿĀşıḳ Paşa, Süleymaniye Manuscript Library, Kara Çelebizade Collection ms. no. 359/11. ‘Āşıḳ Paşa, Haẕā Risāle-i ʿĀşıḳ Paşa, Atatürk Library of the Istanbul Metropolitan Municipality, Muallim Cevdet Manuscripts no. K. 180/16. ‘Āşıḳ Paşa, Risāle-i ʿĀşıḳ Paşa der Ḥaḳḳ-ı Kimyā, Hasan Paşa Public Library in Çorum, ms. no. 18 Hk 2889/3. DANKOFF, Robert, James Kelly (ed.), Maḥmūd al-Kāšγarī. Compendium of Turkic Dialects (Dīwān Luγāt at-Turk), Part III, Harvard University, Duxbury, Massachusetts, 1985. (Sources of Oriental Languages and Literatures. 7. Turkish Sources. VII.) DEMİREL, Mustafa, “Aşık Paşa’nın Elif-nâmesi ve Dil Özellikleri”, Bilig, Güz 1996, pp. 202-246.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | İngilizce |
|---|---|
| Bölüm | MAKALELER |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 18 Aralık 2018 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2018 Cilt: 28 Sayı: 2 |
