EGYPT MAHMIL DURING MAMLUKS

Yıl 2019, Cilt: 29 Sayı: 1, 45 - 80, 14.06.2019

Burak Gani Erol

https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.560215

Öz

ABSTRACT

                In
the 8th year of the Hijri calendar (M. 630), the pilgrimage of worship, imposed
upon the believers one year after the conquest of Mecca in the year of the
conquest, is a worship that every Muslim who has the power to fulfil its
conditions until the present. However, apart from the fact that the
individual's special conditions were perfect for the pilgrim to be performed,
the state where they lived, and the state where they were taboo, had to meet
the minimum requirements for the pilgrimage of the individual on the long and
dangerous path. From this, the pilgrim candidates would participate in this
long and labour-intensive journey by organizing state-organized
organizations.It was also important for Muslim states to take and bring their
citizens on a pilgrimage, as a legitimacy issue. Al-Zahir Baybars, considered
the founder of the MamlukState, send a conical shaped tent called mahmel,
which was placed on a camel, from Cairo to Mecca in a great ceremony together
with the Egyptian pilgrimage. In this way, he initiated a tradition which had
not existed before in Islamic world and he conveyed the
message that he was the patron of both the Hejaz region and all Muslims to all
the witnesses on the pilgrims. Another issue of legitimacy was the issue of touching the veil of the Kaaba
called kisva. An honourable task, such as the sending of the cover of
the Kaaba, was a concession of the states which controlled Mecca and Medina
politically. At the same time, this concession was an indicator of the fact
that the Islamic world was the largest and most reliable state, and states
showed great importance in this regard. In this study, it will be mentioned
that in Mamluks, the security of the pilgrimage and the mahmel
celebrations, the cupboard, the pilgrimage and the officers and the security of
the pilgrimage will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Pilgrimage, Mamluks, mahmel, Cover of Kaaba, Pilgrimage caravan

MEMLÛKLER ZAMANINDA MISIR MAHMİLİ

Öz

İslâm dininin temel
ibadetlerinden birisi olan ve hicretin 8. yılında (M. 630) Mekke'nin fethinden
bir sene sonra müminler üzerine farz kılınan hac ibadeti, farz kılındığı ilk
yıldan günümüze kadar, şartlarına gücü yeten her müslümanın gerçekleştirmek istediği
bir ibadettir. Ancak haccın ifa edilebilmesi için bireyin hususi şartlarının
kâmil olmasının haricinde, yaşadığı coğrafyanın ve tâbisi olduğu devletin de
uzun ve tehlikelerle dolu güzergâhta hac ibadetini ifada asgari şartları
sağlaması gerekliydi. Bundan mütevellid hacı adayları, bu uzun ve zahmetli
yolculuğa, devletin düzenlediği organizasyonlara dâhil olarak iştirak
ederlerdi. Müslüman devletler için de vatandaşlarını hacca sağ salim götürmek
ve getirmek bir meşruiyet meselesi olduğu için oldukça önemliydi. Memlûk
Devleti'nin hakiki anlamda kurucusu olarak kabul edilen ez-Zâhir Baybars, mahmil
adı verilen ve bir devenin üzerine yerleştirilmiş koni şeklinde süslü bir
çadırı, büyük bir törenle Mısır hac kafilesiyle birlikte Kâhire'den
Mekke'ye göndererek hem İslâm âleminde daha önce var olmayan bir âdeti
başlatmış oldu hem de bu suretle hem Hicaz bölgesinin hem de tüm Müslümanların
hamisi olduğu mesajını tüm Müslüman devletlere iletmiş oldu. Bir diğer
meşruiyet meselesi de, kisve adı verilen Kâbe örtüsünün dokunup
gönderilmesiydi. Kâbe örtüsünün gönderilmesi gibi şerefli bir görev, Mekke ve
Medine'yi siyasî olarak kontrol altında tutan devletlerin bir imtiyazı olmuştu.
Aynı zamanda bu imtiyaz, İslâm âleminin en güçlü devleti olunduğunun da bir
göstergesi olması bakımından devletler bu işe ziyadesi ile ehemmiyet
göstermişlerdi. Bu çalışmada, Memlûkler zamanında hac mahmili ve mahmil
kutlamalarından, Kâbe örtüsünden, hac kafilesinden ve görevlilerinden ve hac
kafilesinin güvenliğinin sağlanmasından bahsedilecektir.  

Anahtar Kelimeler

Hac, Memlûkler, mahmil, Kâbe örtüsü, Hac kervanı

Kaynakça

• 'ABDÜ'L-MÂLİK, Sâmî Sâlih, "Kıt'atu Nâdire Mine'l-Kisveti'd-Dâhiliyyeti l'l-Kâ'beti'l- Müşerrefeti bi'ismi's-Sultân en-Nâsır Hasan b. Muhammed b. Kalâvûn Tuerrihu bi'sene 761 (H.) / 1359-1360 (M.)", Annales İslamologiques, S. 38, Kahire, 2004, s. 57-68. AHMED ER-REŞÎDÎ, Hüsnü's-Safâ ve'l- İbtihâc bi-Zikri Men Vellâ İmâreti'l-Hacc, Tah. Leylâ 'Âbdu'l-Latîf Ahmed, Mektebetu’Hâncî bi-Mısr, Kâhire, 1980. 'AŞÛR, Sa'îd 'Abdu'l-Fettâh, el-Muctema'a'l- Mısrî fÎ 'Asrî Selâtîni'l-Memâlîk, Dâru'n-Nahdati'l-'Arabiyye, Kâhire, 1992. ATALAR, Münir, Emîr-i Hac, DİA, Türkiye Diyanet VakfıYayınları, İstanbul, 1995, c. 11, s. 131-133. ATEŞ, İbrahim, "Osmanlılar Zamanında Mekke ve Medine'ye Gönderilen Para ve Hediyeler", Vakıflar Dergisi, İstanbul, 1981, S. 13, s. 113-170 AYALON, David, Memlûk Ordusunun Yapısı Üzerine Araştırmalar I-II-III, Çev. Abdullah Mesut Ağır, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2015. BAYBARS EL-MANSÛRÎ, et-Tuhfetu'l-Mulûkiyye fî'd-Devleti't-Türkiyye, Tah. 'Abdü'l- Hâmîd Sâlih Hemedân, ed-Dâru’l-Mısriyyeti’l-Lübnâniyye, Lübnan, 1987. BİLGE, Mustafa L. - KÜÇÜKAŞÇI, Mustafa Sabri, "Yenbu'", DİA, c. 43, Ankara, 2013, s. 421-423. BOZKURT, Nebî, “Şâzervân”, DİA, c. 38, İstanbul, 2010, s. 390. BUHL, Fr., Mahmel, MEB İ. A. , 1977, İstanbul, c. 7, s. 151-153. ÇETİN, Altan, Memlûk Devletinde Askerî Teşkilât, Eren Yayıncılık, İstanbul, 2007, ÇUBUKÇU, Asrî, "Devâtdâr", DİA, İstanbul, 1994, c. 9, s. 221-222. EL-'AYNÎ, Bedreddîn Mahmud b. Ahmed, 'İkdu'l-Cumân fî Tarîhi Ehli'z-Zamân, Nuruosmaniye Kütüphanesi, Veliyüddin Kitaplığı, No: 2396. EL-CEZÎRÎ, ed-Düreru'l-Feraidi'l-Munazzama fÎ AhbÂri'l-Hacc, Tah. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmâ'îl, Dârü'l-Kutubi'l-'İlmiyye, Lübnan, 2002, EL-EZRAKÎ, Ebû'l-Velîd Muhammed b. 'Abdullah, Ahbâru Mekke / Mekke Tarihi, Çev. Yunus Vehbi Yavuz, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2017. EL-FÂSİ, Ebû'l-Tayyib Takiyyü'd-Dîn Muhammed, Şifâ'u'-Ğarâm bi-Ahbâri'l-Beledi'l-Harâm, Tah. 'Ali Ömer, Mektebetü's-Sekâfeti'd-Dîniyye, Kâhire, 2008. EL-HAMÎDÂN, 'Abdu'l-Latîf b. Nâsır, "Mekânu es-Sultân Ecved b. Zâmil el-Cebrî Fî'l-Cezîreti'l-'Arabiyye", Mecelleti'd-Dâre, S. 4, 1982, s. 55-77. EL-KALKAŞANDÎ, Ebû'l-'Âbbâs Ahmed b. b. 'Ali, Subhu'l-'Aşâ fî Sınâ'ati'l-İnşâ, Dârü'l-Kutubi'l-Hadîviyye, Kâhire, 1922. EL-MAKRİZİ, Takiyyü'd-Dîn Ahmed b. 'Ali, el-Mevâ'izü'l-İ'tibâr bi-Zikri'l-Hıtat ve'l-Asâr, Tah. Muhammed Zeynuhum - Medîha eş-Şerkâvî, Mektebetü Medbûlâ, Kâhire, 1998, -------------, ez-Zehebu'l-Mesbûk fî Zikri Men Hacce mine'l-Hulefâ' ve'l-Mülûk, Tah. Cemâlü'd-Dîn eş-Şeyyâl, Mektebetü't-Sekâfeti'd-Dîniyye, Bûr Sa'îd, 2000, -------------, Kitâbu's-Sülûk li-Ma'rifeti'd-Düveli'l- Mülûk, Tah. Muhammed Mustafâ Ziyâde, Dârü'l-Kutubi'l-Mısriyye, Kâhire, 1956. ERKAL, Mehmet, "Hac Emirliği (Yönetimi) ve Bununla İlgili Bazı Fıkhi Meseleler", Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 4 / 2001, s. 145-161. ES-SAYRAFÎ, el-Hatîb el-Cevherî 'Ali b. Dâvûd, Nüzhetu'n-Nüfûs ve'l-Ebdân Fî Tevârîhi'z-Zamân, Tah. Hasan Habeşî, Matba'tu Dâri'l-Kutub, Kâhire, 1970. ES-SEHÂVÎ, Şemsü'd-Dîn Ebû'l-Hayr Muhammed b. 'Abdu'r-Rahman, Tibrü'l-Mesbûk fî Zeyli's-Sülûk, Tah. Ahmed Zeki Bey, Matba’atu’l-Emîriyye, Bulak, 1896. ES-SEMHÛDÎ, Nûru'd-Dîn 'Ali b. Ahmed, Vefâ'ü'l-Vefâ bi-Ahbârî Dâri'l-Mustafâ, Tah. Muhammed Muhiyyü'd-Dîn 'Abdü'l-Hamîd, Dâru'l-Kutubi'l-'İlmiyye, Beyrut, 1955. ES-SUYÛTÎ, Celâlü'd-Dîn 'Abdu'r-Rahman, Hüsnü'l-Muhâdara Fî Tarîhi Mısr ve'l-Kâhire, Tah. Muhammed Ebû'l Fadl İbrâhîm, Dâru’l-İhyâ’i’l-Kutubi’l-‘Arabiyye, Kâhire, 1968. EYÜP SABRİ PAŞA, Mir'âtü'l-Haremeyn, Haz. Ömer Fâruk Can - F. Zehra Can, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul, 2008. FAROQHİ, Süraiya, Hacılar ve Sultanlar (1517-1638), Çev. Gül Çağalı Güven, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1995. HİTTİ, Philip K. ,Siyâsî ve Kültürel İslâm Tarihi, Çev. Salih Tuğ, c. 4, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1980. İBN BATTUTA, Ebû 'Abdullah Muhammed et-Tancî, İbn Battûta Seyahatnâmesi, Çev. A. Sait Aykut, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2013. İBN CÜBEYR, Ebû el-Huseyn Muhammed b. Ahmed b. Cubeyr el-Kinânî el-Endülüsî el-Belensî, Rıhletu İbn Cübeyr, E. J. Brill, Leyden, 1907. İBN FADLULLAH EL-'ÖMERÎ, Şehâbü'd-Dîn Ahmed b. Yahyâ, Mesâlikü'l-Ebsâr fî Memâliki'l-Emsâr, Dâru'l-Kutubi'l-'İlmiyye, Beyrut, 1971.
• İBN HACER EL-'ASKALANİ, İnbâu'l-Ğumr bi-Ebnâi'l-'Ğumr, Tah. Hasan Habeşî, el-Meclisu'l-'A'layi li'ş-Şu'ûni'l-İslamiyye, Kâhire, 1969, İBN İYÂS, Muhammed b. Ahmed, Bedâ'u'z-Zuhûr fî Vakâi'i'd-Duhûr, Tah. Muhammed Mustafâ, el-Hey'etü'l-Mısriyyeti'l-'Ammeti'l-Kutub, Kâhire, 1984. İBN ŞAHİN EZ-ZÂHİRÎ, Zeynü'd-Dîn 'Abdu'l-Bâsit b. Halîl, Neylu'l-Emel fî Zeyli'd-Düvel, Tah. 'Ömer 'Abdu's-Selâm Tedmûrî, el-Mektebetü'l-'Asriyye, Beyrut, 2002. İBN TAGRIBERDİ, Ebû'l-Mehâsin Cemâlü'd-dîn Yûsuf, en-Nücûmu'z-Zâhire fî Mülûki'l- Mısr ve'l-Kâhire, Tah. Muhammed Hüseyin Şemsü'd-Dîn, Dârü'l-Kutubi'l-'İlmiyye, Lübnan 1992. ----------------, Havâdisü'd-Duhûr fî Medâ'l- Eyyâm ve'ş-Şuhûr, Tah. Muhammed Kemâlü'd-Dîn 'İzzü'd-Dîn, 'Âlemu'l-Kutub, Kâhire, 1990 JOMİER, J. , “ Mahmel",The Encylopaedia of Islam, Leiden, 1991, c. 12, s. 44-46. KANAT, Cüneyt, Memlûk-Timurlu Münasebetleri (1382-1447), Ege Üniversitesi Sos. Bilm. Enst. Basılmamış Doktora Tezi, İzmir, 1996. KELEŞ, Bahattin, "Memlûkler Döneminde İdarî Yapı", Türkler Ansiklopedisi, c. 5, Ankara, 2002, s. 589-609. KUTBEDDÎN EN-NEHREVÂLÎ, el-İ'lâm bi-A'lami Beytillahi'l-Harâm, Tah. Hişâm 'Abdu'l-Âzîz 'Atâ, el-Mektebetü't-Ticâriyye, Mekke, 1996.
• LUDOVİCO Dİ VARTHEMA, The travels of Ludovico di Varthema in Egypty, Syria, Arabia Deserta and Arabia Felix, in Persia, India, and Ethiopia, A. D. 1503 to 1508, Trc. John Winter Jones, Nşr. G. P. Badger, London, 1863.
• MUTÇALI, Serdar, Arapça-Türkçe Sözlük, Dağarcık Yayınları, İstanbul, 1995.
• NÂSIR-I HÜSREV, Sefernâme, Çev. Abdülvehap Tarzi, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1950. ÖZEL, Ahmet, "Hac" DİA, İstanbul, 1996, c. 14, s. 410-416. SARDİ, Maria, "Weaving for the Hajj under the Mamluks", The Hajj: Collected Essays, Editörler: Venetia Porter, Liana Saif, The British Museum Press, London, 2013. UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1984. YAKUT EL-HAMAVÎ, Şehâbü'd-Dîn Ebî 'Abdullah Yakut b. 'Abdullah el-Hamavî er-Rûmî el-Bağdâdî, Mu'cemu'l-Buldân, Dâru Sâdır, Beyrut, 1977. YİĞİT, Fatma Akkuş, "Memlûk Tarihinde Kadın Şarkıcılar ve Müzisyenler", Tarih İncelemeleri Dergisi, XXX / 1, 2015, s. 45-62.