Öz
Çağdaş Türk lehçelerinin gramer özelliklerinin
karşılaştırmalı şekilde araştırılması özellikle son yıllarda Türklük bilimi
çalışmalarının en fazla ilgi duyulan alanlarından biri hâline gelmiştir. Bu,
bir taraftan, uzun yıllar farklı sebeplerden dolayı birbirinden uzaklaşmış Türk
halklarının yaklaşma isteğine bağlıysa, diğer taraftan dilbilimcilerin Türk
dilleri ailesinin aynı kökten gelmiş olduğunu ve bir bütün hâlinde varoluşunu
dünya dilbilimine kanıtlama isteği ile ilgilidir. Bu açıdan baktığımızda,
Çağdaş Türk lehçelerinin gramer özelliklerinin ortak ve farklı taraflarının
karşılaştırmalı şekilde araştırılması ve her lehçe özelliklerinin tam olarak ortaya
konulması gerekmekte olup güncellik arz etmektedir.
Çağdaş
Türk lehçe ve şivelerinde sözdizimi ile ilgili karşılaştırmalı şekilde yapılan
araştırmaların önemini göz önünde bulundurduğumuzda Güneybatı Türk lehçelerinden
olan Türkiye Türkçesinde ve Azerbaycan Türkçesinde şartlı birleşik cümlelerin karşılaştırılmasının
Türklük bilimi için yararlı olacağı kanısındayız. Türkiye Türkçesinde asıl birleşik cümle türü olup -sa, -se
şart ekinin yardımıyla oluşan ve tek başına kullanılamayan şart cümlesinin Azerbaycan
Türkçesinde -sa, -se eki dışında, diğer vasıtalarla da oluşabilmesi her
iki dilde farklı manzara ile karşılaşmamıza neden olmaktadır.
Bu çalışmada farklı araştırmacıların gramer
kitaplarındaki şartlı birleşik cümle ile ilgili görüşleri aktarılmış,
dilbilimcilerin her iki dildeki şartlı birleşik cümle ile ilgili
yorumları üzerinde durularak değerlendirme yapılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Türkiye Türkçesi Azerbaycan Türkçesi şart cümlesi sözdizimi karşılaştırma
Kaynakça
- ABDULLAYEV, A. vd. (2007). Müasir Azerbaycan Dili, IV Hisse, Sintaksis, Bakü, Şerg-Gerb. ANNANUROV, A. (1953). Osnovnıe Voprosı Sravniltelnogo Sintaksisa Russkogo i Turkmenskogo Yazıkov V Plane Perevodçeskoy Rabotı (Основные вопросы сравнительного синтаксиса русского и туркменского языков в плане переводческой работы) (doktora tezi), Aşkabat. AKTAN, B. (2009). Türkiye Türkçesinin Söz Dizimi, Ankara: Gazi Kitapevi. АSLANOV, А. (1983). “Tabelilik bağlayıcılarının mürekkeb cümlelerde rolü”, Azerbaycan dilinde tabeli mürekkeb cümle meseleleri (Elmi eserlerin tematik mecmuesi), Bakü: ADU neşri, s.25-29. BİLGEGİL, M. Kaya. (2009). Türkçe Dilbilgisi, 3. Basım, Erzurum: Salkımsöğüt. BURAN, A., ALKAYA, E. (2015). Çağdaş Türk Lehçeleri, 10. Baskı, Ankara: Akçağ Yay. CAFERZADE, M. (1990). Azerbaycan Dilinin Dialekt Sintaksisi, Bakü: Azerbaycan Dövlet Neşriyyatı. DELİCE, İ. H. (2012). Türkçe Sözdizimi, İstanbul: Kitabevi. EDİSKUN, H. (2010). Türk Dilbilgisi, İstanbul: Remzi Kitabevi. ERCILASUN, A. B. (2013). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, 13. Baskı, Ankara: Akçağ. ERGIN, M (2009). Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak. GULİYEV, İ. (2015). “Türkiye Ve Azerbaycan Dilbilgisinde Ad Tamlamalarının Araştırılması Üzerine”, International Journal of Languages’ Education and Teaching, UDES 2015, Münhen, Almanya, s.1453-1465. GULİYEV, İ. (2017). “Azerbaycan ve Türkiye Türkçesinde Dilin Sözdizimsel Yapısının Öğrenilmesi Üzerine”, XII. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildiriler Kitabı, 25-28 Eylül, Bükreş, Romanya, s. 488-496. HATİPOĞLU, V. (1972). Türkçenin Sözdizimi, TDK Yayınları, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. HENGİRMEN, M. (2007). Türkçe Dilbilgisi, 9. Baskı, Ankara: Engin Yayınevi. İLHAN, N. (2007) “Birleşik Cümle Kuruluşunda Şart Cümlesi ya da Zarf Grubu”, Utek Bildiriler, s. 253-260. KARAAĞAÇ, G. (2012). Türkçenin Söz Dizimi, 5. Baskı, İstanbul: Kesit. KARAHAN, L. (2000). “Yapı Bakımından Cümle Sınıflandırmaları Üzerine”, Türk Dili, Sayı, 583, Temmuz, s. 16-24. KARAÖRS, M. (1991). “Türk Dünyasında Yazı Dili ve Alfabe Meselesi”, Türk Yurdu Dergisi, Şubat, s.42, s.43-48. KARAÖRS, M. (2005). Karşılaştırmalı Şekil ve Cümle Bilgisi, Ankara: Akçağ Yayınları. KAZIMOV, G. (2004). Müasir Azerbaycan Dili (Sentaks), Bakü: Aspoligraf LTD MMC. KERİMOĞLU, C. (2014). Türkiye Türkçesi ve Tatar Türkçesinin Karşılaştırmalı Söz Dizimi, Ankara: TDK Yayınları. MUSAYEV, M. (2010). Türk Edebi Dillerinde Mürekkep Cümle Sintaksisi. Bakü: Kitab alemi. MÜASİR AZERBAYCAN DİLİ. Sintaksis. (1981), Bakü: Elm. MÜZEFFEROĞLU, T. (2002). Müasir Azerbaycan Dilinde Mürekkeb Cümlenin Strüktür Semantikası. Bakü: Azerneşr. OZKAN, M., Sevinçli, V. (2012). Söz Dizimi (Kelime Çözümlemeli), 4. Baskı, İstanbul: Akademik Kitaplar. ÖZMEN, M. (2013). Türkçenin Sözdizimi, Adana: Karakan Kitabevi. REHİMOV, M. (1965). Azerbaycan Dilinde Feil Şekillerinin Formalaşması Tarihi, Bakü: Azerbaycan EA Neşriyyatı. SEYİDOV, Y. (1996). Nesiminin dili, Bakü: Azerbaycan Neşriyyatı. TAVKUL, U. (2003). “Türk Lehçelerinin Sınıflandılımasında Bazı Kriterler”, Kırım Dergisi, 12 (45), 23-32. s. YAMAN, E. (2000). Türkiye Türkçesi ve Özbek Türkçesinin Söz Dizimi Bakımından Karşılaştırılması, Ankara: Türk Dil Kurumu.
Öz
Investigating the characteristic features of the
modern Turkish dialects in a comparative way recently became the most widely
interested field among the Turkish studies.
The reason for this is not only the tendency for convergence of the
Turkic nations that split up for some reasons for a long time but also the
eagerness of the linguists to prove to the linguistics science communities that
the Turkic language family originates from the same roots and they exist as a
whole. Hence, the investigation of the
similarities and differences of the Modern Turkic Dialects in a comparative way
and revealing the complete characteristic features of each dialect is a kind of
necessity and an up-to-date concern.
We argue that a comparative analysis of
the conditional complex sentences in the modern Turkish and Azerbaijani
languages, both of which are of the Southwest Turkic Dialects, will prove very
useful for Turkish studies, considering the significance of comparative studies
on the modern Turkic dialects and accents in regard to syntactical structure. There is a kind of
sentence which is called the main sentence and it is formed by the means of the
suffixes -sa, -se and they denote condition. And as the conditional part of the
sentence in the Azerbaijani Turkic Language is not only used by the means of
above-mentioned (-sa, -se) suffixes, but also by the other means, it leads us
to focus on a huge difference between those two languages.
Anahtar Kelimeler
Turkish Turkic language Azerbaijani Turkic Language conditional sentences syntax comparison
Kaynakça
- ABDULLAYEV, A. vd. (2007). Müasir Azerbaycan Dili, IV Hisse, Sintaksis, Bakü, Şerg-Gerb. ANNANUROV, A. (1953). Osnovnıe Voprosı Sravniltelnogo Sintaksisa Russkogo i Turkmenskogo Yazıkov V Plane Perevodçeskoy Rabotı (Основные вопросы сравнительного синтаксиса русского и туркменского языков в плане переводческой работы) (doktora tezi), Aşkabat. AKTAN, B. (2009). Türkiye Türkçesinin Söz Dizimi, Ankara: Gazi Kitapevi. АSLANOV, А. (1983). “Tabelilik bağlayıcılarının mürekkeb cümlelerde rolü”, Azerbaycan dilinde tabeli mürekkeb cümle meseleleri (Elmi eserlerin tematik mecmuesi), Bakü: ADU neşri, s.25-29. BİLGEGİL, M. Kaya. (2009). Türkçe Dilbilgisi, 3. Basım, Erzurum: Salkımsöğüt. BURAN, A., ALKAYA, E. (2015). Çağdaş Türk Lehçeleri, 10. Baskı, Ankara: Akçağ Yay. CAFERZADE, M. (1990). Azerbaycan Dilinin Dialekt Sintaksisi, Bakü: Azerbaycan Dövlet Neşriyyatı. DELİCE, İ. H. (2012). Türkçe Sözdizimi, İstanbul: Kitabevi. EDİSKUN, H. (2010). Türk Dilbilgisi, İstanbul: Remzi Kitabevi. ERCILASUN, A. B. (2013). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, 13. Baskı, Ankara: Akçağ. ERGIN, M (2009). Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak. GULİYEV, İ. (2015). “Türkiye Ve Azerbaycan Dilbilgisinde Ad Tamlamalarının Araştırılması Üzerine”, International Journal of Languages’ Education and Teaching, UDES 2015, Münhen, Almanya, s.1453-1465. GULİYEV, İ. (2017). “Azerbaycan ve Türkiye Türkçesinde Dilin Sözdizimsel Yapısının Öğrenilmesi Üzerine”, XII. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildiriler Kitabı, 25-28 Eylül, Bükreş, Romanya, s. 488-496. HATİPOĞLU, V. (1972). Türkçenin Sözdizimi, TDK Yayınları, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. HENGİRMEN, M. (2007). Türkçe Dilbilgisi, 9. Baskı, Ankara: Engin Yayınevi. İLHAN, N. (2007) “Birleşik Cümle Kuruluşunda Şart Cümlesi ya da Zarf Grubu”, Utek Bildiriler, s. 253-260. KARAAĞAÇ, G. (2012). Türkçenin Söz Dizimi, 5. Baskı, İstanbul: Kesit. KARAHAN, L. (2000). “Yapı Bakımından Cümle Sınıflandırmaları Üzerine”, Türk Dili, Sayı, 583, Temmuz, s. 16-24. KARAÖRS, M. (1991). “Türk Dünyasında Yazı Dili ve Alfabe Meselesi”, Türk Yurdu Dergisi, Şubat, s.42, s.43-48. KARAÖRS, M. (2005). Karşılaştırmalı Şekil ve Cümle Bilgisi, Ankara: Akçağ Yayınları. KAZIMOV, G. (2004). Müasir Azerbaycan Dili (Sentaks), Bakü: Aspoligraf LTD MMC. KERİMOĞLU, C. (2014). Türkiye Türkçesi ve Tatar Türkçesinin Karşılaştırmalı Söz Dizimi, Ankara: TDK Yayınları. MUSAYEV, M. (2010). Türk Edebi Dillerinde Mürekkep Cümle Sintaksisi. Bakü: Kitab alemi. MÜASİR AZERBAYCAN DİLİ. Sintaksis. (1981), Bakü: Elm. MÜZEFFEROĞLU, T. (2002). Müasir Azerbaycan Dilinde Mürekkeb Cümlenin Strüktür Semantikası. Bakü: Azerneşr. OZKAN, M., Sevinçli, V. (2012). Söz Dizimi (Kelime Çözümlemeli), 4. Baskı, İstanbul: Akademik Kitaplar. ÖZMEN, M. (2013). Türkçenin Sözdizimi, Adana: Karakan Kitabevi. REHİMOV, M. (1965). Azerbaycan Dilinde Feil Şekillerinin Formalaşması Tarihi, Bakü: Azerbaycan EA Neşriyyatı. SEYİDOV, Y. (1996). Nesiminin dili, Bakü: Azerbaycan Neşriyyatı. TAVKUL, U. (2003). “Türk Lehçelerinin Sınıflandılımasında Bazı Kriterler”, Kırım Dergisi, 12 (45), 23-32. s. YAMAN, E. (2000). Türkiye Türkçesi ve Özbek Türkçesinin Söz Dizimi Bakımından Karşılaştırılması, Ankara: Türk Dil Kurumu.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | MAKALELER |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 14 Haziran 2019 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2019 Cilt: 29 Sayı: 1 |
